جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکمت متعالیه صدرایی یک نظام فلسفی واحد است که ارتباط معقول و منسجمی میان سه حیطه خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی برقرار می کند به طوری که شناخت یکی بدون دیگری امکان پذیر نیست و همین پیوستگی میان این سه مفهوم این امکان را به ملاصدرا می دهد تا انسان شناسی متفاوتی از دیگر مکاتب فلسفی ارائه دهد. ملاصدرا از اصول هستی شناختی خود به نام اصالت وجود، تشکیک وجود، وحدت شخصی وجود و حرکت جوهری کمک می گیرد و مباحث اساسی علم النفس خود را همچون حقیقت نفس، رابطه نفس و بدن، رابطه نفس و قوا و... را شرح می دهد. و از طرف دیگر او نفس انسان را مثال خداوندی دانسته که در ذات، صفات و افعال شبیه باری تعالی است و از اصول خداشناسی خود همچون بساطت، جامعیت و سعه وجودی، فرای ماهیت، صفتی همچون علم باری تعالی و فاعلیت خداوند برای بیان شباهت نفس انسان به خداوند کمک می گیرد و انسان را وجودی بسیط، جامع و بدون ماهیت، دارای علمی نظیر علم الهی و توانایی خلاقیت معرفی می کند. ثمره معرفتی ارتباط خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی، نظریه انسان کامل است که هم جامع تمامی اسماء و صفات الهی است و هم جامع تمامی حقایق هستی و به همین مناسبت می تواند خلیفه خداوند بر روی زمین باشد و واسطه فیض الهی در تمامی عوالم وجود باشد.

بحث و بررسی پیرامون مقولات و اقسام آن همواره از جمله مباحث حائز اهمّیّت در میان مسائل فلسفی محسوب می‌گردد. مقولۀ کیف یکی از این مقولات ده‌گانه است. این مقوله مشتمل بر اقسام مختلفی است که کیف محسوس یکی از انواع آن به‌شمار می‌رود. نور، از جمله کیفیّات محسوسی است که ملّاصدرا سعی در تبیین آن دارد. به جهت تبیین این مهمّ، پس از توضیح معنای لفظی این مفهوم، در بیان نسبتی که میان نور و رنگ وجود دارد، تلاش کرده و آن را عین ظهور و آشکاری می‌داند. گرچه وی در بیان این موضوع از مطالب مشابه فخررازی در المباحث المشرقیّة متأثّر است، امّا در عین حال دیدگاه خاصّ خود دراین‌باره را که مغایر با رویکرد فخر است، تبیین نموده است. صدرالمتألّهین نور را موجودی ابداعی دانسته که مادّه در قیام آن به جاعل شرط نیست و در عین حال، نور محسوس را به معنای نحوۀ وجود جوهر جسمانی‌ای که نزد نفس حاضر است، می‌داند. این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیلی- تطبیقی، برآنست که ابتدا رویکرد ملّاصدرا توضیح داده شود، سپس با بیان اشکلات وارد شده، در دفاع از رویکرد وی بکوشد

میرمحمداسماعیل خاتون‎آبادی از فلاسفه قرن یازدهم مکتب فلسفه تنزیهی اصفهان، در شرح اصول کافی، ذیل روایات باب روح، به نقد نظرات شارحان دیگر الکافی، به‎ویژه صدرالمتألهین پرداخته است. ملاصدرا نیز از فلاسفه مکتب اصفهان در قرن یازدهم و متقدّم بر خاتون‎آبادی، پایه‎گذار حکمت متعالیه بوده و شرحی بر اصول کافی نگاشته است. این نوشتارِ توصیفی-تحلیلی با رویکردی انتقادی، نظرات خاتون‎آبادی و ملاصدرا ذیل احادیث روح در الکافی را بررسیده و به این نتیجه رسیده است که طبق نظر ملاصدرا، عظمت مقام روح باعث ناتوانی علم و عقل بشر برای فهم آن شده است؛ امّا خاتون‎آبادی اسم جنس و عام بودنِ معنای روح را منشأ اختلاف می‎داند. از نظر صدرالمتألهین روح در عین بساطت وجود، جز از طریق علم الهی قابل کشف نیست؛ امّا خاتون‎آبادی این دیدگاه را ناشی از مبنای فکری او در حرکت جوهری می‎داند که به نظر او، باطل است. به‎طورکلی باید گفت تفاوت دیدگاه‎های ملاصدرا و خاتون‎آبادی ناشی از تفاوت مبانی فلسفی آن‎ها است. خاتون‎آبادی حرکت جوهری، وحدت وجود و تعریف وجودی که صدرالمتألهین ارائه می‎دهد را نمی‎پذیرد و آن‎ها را باطل می‎داند؛ بنابراین دیدگاه وی در جایی‎که این مبانی دخیل است، از نظر خاتون‎آبادی مطرود و مردود است.

تأثیر عملکرد آدمی بر شکل گیری روح از نظر مفسران امری قطعی است. در وقوع این تغییر شکل که از صورتی نیکوتر به صورتی زشت تر و قبیح تر است و مسخ نام دارد، در ساحت باطن اختلافی بین علماء و مفسران وجود ندارد ولی در ظهور دنیوی آن در ساحت جسم ظاهری، بین مفسران شیعه و اهل تسنن اختلاف نظر است. طوسی، ملاصدرا و علامه طباطبایی از مفسران شیعه نه تنها مسخ ظاهری را امکان پذیر می دانند بلکه بر وقوع آن معتقدند و مسخ اصحاب سبت که خدای متعال در قرآن به آن اشاره کرده را مسخی ظاهری می دانند. در حالی که مراغی و رشیدرضا از مفسران اهل تسنن، اعتقادی به مسخ ظاهری نداشته و مسخ اصحاب سبت را باطنی می دانند. در این مقاله با روش تطبیقی تحلیلی ادله مخالفان مسخ ظاهری رد و امکان وقوع این مسخ با دلایلی همچون امکان عقلی مسخ ظاهری، وقوع آن در قیامت، تمایز بین مسخ و تناسخ ثابت می گردد. همچنین با استفاده از ادله نقلی اثبات می شود وقوع این مسخ محظور عقلی نداشته و مسخ اصحاب سبت که قرآن بدان اشاره دارد، مسخی ظاهری بوده است.

آیه شریفه نور از جمله آیاتی است که اندیشمندان مختلف به تفسیر و تأویل آن همت گماشته‌اند. صدرالمتألّهین نیز به عنوان عارف و فیلسوفی متألّه از رهگذر عرفان و فلسفه به تفسیر این آیه می‌پردازد. و ضمن توجه به معنای ظاهر آیه با تکیه بر اصولی همچون اصالت وجود و تشکیک وجود کوشیده است تحلیلی وجودی برای تبیین نزول فیض و رحمت الهی در عالم ارائه دهد. علاوه بر آن مراتب صعود انسان کامل به سوی کمال حقیقی را ترسیم نموده و تمثیل‌های موجود در آیه را با این تحلیل تطبیق داده و حقایق دینی را با حقایق فلسفی پیوند می‌دهد. بر این اساس با روشی توصیفی- تحلیلی و استنادی ابتدا مروری بر رویکرد تفسیری ملاصدرا و مبانی فلسفی و عرفانی وی در آیه مذکور خواهیم داشت و سپس به مقایسه دیدگاه وی با دیدگاه سایر مفسران شیعی می‌پردازیم. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که وی کوشیده تا حد امکان این آیه شریفه را به صورت هماهنگ با دیدگاههای فلسفی خود تفسیر کند و با رویکردی فلسفی ـ عرفانی تفسیرهایی متناسب با ظاهر آیه ارائه دهد که اغلب با تفسیر سایر مفسران هم پوشانی داشته و همگام است.

مرگ مسأله انسان است. این موضوع از همان آغاز حیات بشر پیوندی عمیق با نظام فکری فلاسفه داشته است و به مفهومی پایه در اندیشه متفکران تبدیل گردیده است. به همین جهت در مکاتب فلسفی تفاسیر مختلفی از این مفهوم صورت پذیرفته است. افلاطون و صدرا درباره این مفهوم تأملاتی ارائه کرده‌اند. با بررسی آثار افلاطون و صدرا درمی‌یابیم که در آثار این دو فیلسوف همسو با مرگ طبیعی مرگ دیگری با عنوان مرگ ارادی طرح شده است که با تلاش انسان و ایجاد جدایی میان نفس و بدن تحقق می‌یابد. به نظر می‌رسد این مفهوم پیوندی عمیق با معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا داشته باشد. مسأله اصلی این نوشتار پرداخت به چیستی مرگ ارادی و بررسی نسبت حاکم میان این مفهوم و معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا است. نگارنده سعی دارد با بررسی مقایسه‌ای و به شیوة توصیفی‌ـ‌تحلیلی، مفاهیم گفته را واکاوی کند. برآمد پژوهش حاضر چنین معلوم می‌سازد که در نگاه این دو فیلسوف مرگ ارادی، معرفت و اخلاق کارکردی یگانه به خود می‌گیرند. اهمیت این سنخ نوشته‌ها در این است که حالت انتزاعی مفاهیم متافیزیک فلسفه افلاطون و صدرا در قالب مفاهیم انضمامی مانند مرگ و اخلاق توضیح داده می‌شود.

SUBJECT & OBJECTIVES: The emergent spiritualities have a special and new look at man and his relationship with the Almighty God, leading to humanism in some cases. Deepak Chopra believes man has a lot of ability due to his mind and he can know God without the need for divine religions. He can also behave like God and participate in the creation of the Universe with the Almighty God and control the material world and the universe. On the other hand, Mulla Sadra considers all human abilities to be related to his Nafs (soul), which can possess abilities and dominate existence if connected to God Almighty. METHOD & FINDING: This article is a critical research answering the question of what the position of humans in the universe is. The findings of the research show that Chopra imagined that divine religions were created to nurture and develop human abilities, especially the physical type; While the purpose of divine religions is the spiritual evolution of man. CONCLUSION: Using the qualitative method in the analysis of Chopra's writings based on Mulla Sadra's views, we can draw the following conclusion: Although man is composed of two domains, Nafs (soul) and the body, his most important domain is his soul, for which, although man has abilities, his abilities are due to his connection to the Almighty God.