جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الامام المهدی علیه السلام» تالیف نویسنده معاصر سید علی حسینی میلانی است که به زبان عربی در موضوع مهدویت به رشته تحریر درآمده است. کتاب، با مقدمه مهم مؤلف آغاز شده است. وی در این مقدمه پیرامون موضوع امام مهدی علیه السلام مطالبی را ذکر نموده و شرح داده است. از جمله مطالبی که در مقدمه ذکر شده نظرات نقد دیدگاه‌ ها و شبهات «ابن تیميه» پیرامون حضرت مهدی علیه السلام است. نویسنده، در پایان مقدمه ذکر کرده که هدف از بیان نمودن بحث امام مهدی علیه السلام در این اثر بیان عقیده ما شیعیان در مورد آن حضرت و دفع شبهات مختلف از او می‌ باشد. متن کتاب در سه فصل ارائه شده است: فصل اول مشتمل بر چهار مطلب است؛ مطلب اول در بیان این مطلب است که حتما برای این امت امام مهدی علیه السلام وجود دارد. مطلب دوم پیرامون احادیث متواتر در مورد امام مهدی علیه السلام است. مطلب سوم در این مورد است که مهدی علیه السلام از اهل بیت است. مطلب چهارم، اختصاص به این مطلب دارد که امام مهدی علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام است. فصل دوم، در مورد اخبار معارضی است که پیرامون حضرت مهدی علیه السلام وجود دارد. فصل سوم، پیرامون سوالات و شبهاتی است که در مورد حضرت مهدی علیه السلام بیان شده است.

بسیاری از دانشمندان اهل تسنن اگر چه در مسائل عقیدتی، پیرو امام علی علیه السلام نیستند اما در عرض ارادت و بزرگ داشتن نام امیرالمؤمنین، کوتاهی نمی‌ کنند؛ و روایات فراوانی در مناقب و فضایل ایشان نقل می‌ کنند. در این میان برخی از معاندان کینه‌ ورز، به خاطر کینه و دشمنی با شیعیان، پا را از جاده‌ انصاف بیرون نهاده و بسیاری از حقایق تاریخی و ویژگی‌ های امیرالمؤمنین را منکر شده اند. یکی از این اشخاص ابن تیمیه است. ابن تیمیه که امروزه یکی از تئوری پردازان وهابیت به شمار می‌ رود در قرن هفتم می‌ زیسته است. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «افکار ابن تیمیه در بوته نقد»، بخشی از دشمنی‌ ها و نفاق‌ ها و کینه‌ ورزی‌ های ابن تیمیه را به امام علی علیه السلام نشان داده است. کتاب در پنج بخش تنظیم شده است: بخش یکم موارد دشمنی ابن تیمیه با امیر مؤمنان علی علیه السلام را برشمرده است. بخش دوم نمونه‌ های انکار فضایل بی کران امیر مؤمنان علی علیه السلام توسط ابن تیمیه آمده است. در بخش سوم دیدگاه ابن تیمیّه به خلافت امیرمؤمنان علی علیه السلام آمده است. بخش چهارم: ابن تیمیه و مقایسه‌ ای بین خلفای سه گانه و حضرت علی علیه السلام. نویسنده در بخش پنجم این کتاب، به تلاش ابن تیمیه برای اثبات حقانیت خوارج و ناصبی‌ ها اشاره دارد و افتراهای وی را به امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل کرده است. وی نشان داده است که ابن تیمیه در این راه از توسل به احادیث دروغین ابایی ندارد.

‫شفاعت از جمله باورهايي است که شيعه، و بسياري از علماي اهل سنت، آن را پذيرفتهاند؛ اما وهابيت در برابر آن واکنش منفي نشان داده است. اين پژوهش در پنج فصل به دنبال بيان ديدگاه ابن تيميه درباره شفاعت و نقد و بررسي اين ديدگاه است. ابن تيميه اصل شفاعت را پذيرفته است؛ ولي بر خلاف معتزله و خوارج که معتقدند شفاعت نبي صلي الله عليه و آله و سلم در روز قيامت تنها شامل مؤمنان مي شود و اهل گناهان کبيره را در بر نمي گيرد، بر اين باور است که شفاعت شامل همه مي شود. نويسنده سپس به ديدگاه اماميه درباره شفاعت پرداخته و ديدگاه علامه حلي، علامه طباطبايي و آيت الله سبحاني را بيان کرده است. ابن تيميه از ميان چهار صورت استشفاع، دو نوع را ميپذيرد: يکي استشفاع از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در زمان حيات وي و پيش روي آن حضرت، نه در غيبت آن حضرت؛ و ديگر استشفاع از آن حضرت در روز قيامت. طلب شفاعت در زمان حيات و در غياب او و طلب شفاعت پس از رحلت او، از نظر ابن تيميه شرک است. هجده دليل از ابن تيميه بر مدعايش ذکر شده که دو دليل، از اهميت برخوردار است: يکي اينکه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم پس از رحلت طلب شفاعت را نمي شنود و ديگر حجيت عمل صحابه. از آن رو که ابن تيميه اهل حديث بوده و در استدلال بر مدعاي خود، به آيات و روايات تمسک جسته، نويسنده نيز عمدتا در نقد ادله ابن تيميه، از آيات و روايات بهره جسته است. البته ابن تيميه در برخي از ادله خود، از واژگاني چون توسل، استشفاع و غير آن بهره برده و از آن رو که اين واژگان را از ديدگاه خود معنا کرده، دچار انحراف و قائل به بطلان و شرک بودن استشفاع شده است. سبب تحريف واژگان ياد شده و تعريف نادرست از آنها، تمسک ابن تيميه به صحابه است. همچنين برخي از رواياتي را که ابن تيميه در کتب خويش آورده، به عنوان ردّ بر مدعاي اوست.

‫در اين تحقيق، با رويکردي تطبيقي، ديدگاه‌هاي ابن تيميه و علامه طباطبايي در مورد توحيد و شرک و مصاديق آن ها مقايسه شده و ادعاهاي ابن تيميه مبني بر شرک خواندن توسل، زيارت و شفاعت نقد شده است. نويسنده در چهار فصل، ديدگاه‌هاي ابن تيميه را با توجه به مباني توحيدي علامه طباطبايي نقد و معاني و اقسام توحيد را از منظر علامه طباطبايي شرح داده است. در فصل اول، ابتدا تاريخچه‌اي از بحث توحيد در ميان دانشمندان مسلمان و مفهوم شناسي توحيد مطرح گرديده و در ادامه خلاصه‌اي از زندگاني و شخصيت علمي ابن تيميه، به عنوان نماينده اي از اهل سنت (سلفيه) و علامه طباطبايي به عنوان نماينده اي از فلسفه و کلام شيعه اماميه بيان شده است. فصل دوم به بيان ديدگاه‌هاي اين دو دانشمند در مورد توحيد و شرک و معناي آن و نيز اقسام و مراتب توحيد نزد ابن تيميه و دلايل آن از منظر وي و مباني ديدگاه‌هاي او در مورد شرک و توحيد و معناي لغوي، اصطلاحي و کلامي آن اختصاص يافته است. آن گاه نويسنده با توجه به مباني ابن تيميه در توحيد که بيش تر مبنايي مانندِ مجسمه و تشبيه (مشبهه) مي‌باشد؛ پيامدهاي ديدگاه‌هاي وي را در معناي توحيد و مصاديق آن، از جمله شرک خواندن اموري مثل شفاعت، توسل و زيارت تجزيه و تحليل و نقد کرده است. در فصل سوم، افزون بر طرح ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي در مورد مفهوم لغوي، اصطلاحي و کلامي توحيد؛ انواع وحدت، اقسام و مراتب توحيد عنوان گرديده و شرک و معناي آن، اقسام توحيد و مراتب آن، دلايل توحيد، معناي شرک و اقسام و مراتب آن و نيز پيامدهاي ديدگاه علامه طباطبايي در مورد عدم منافات شفاعت، توسل و زيارت بررسي شده است. در فصل چهارم، بين ديدگاه‌هاي ابن تيميه و علامه طباطبايي در مورد توحيد و شرک مقايسه اي صورت گرفته و وجوه مشترک و اختلاف آنان، نوع تلقي آنان از توحيد و شرک و اقسام مراتب آن دو، اقسام و مراتب شرک و توحيد با يکديگر مقايسه شده و شرک نبودن اموري مانند شفاعت، توسل و زيات اثبات گرديده است.

‫اين پژوهش با رويکردي تطبيقي به مقايسه نظريات مکتب فکري اماميه در مقوله توحيد و شرک و مصاديق آن با آرا و عقايد مکتب فکري وهابيت مي‌پردازد و افکار و انديشه‌هاي خواجه نصيرالدين طوسي و شهيد مطهري به عنوان نمايندگان مکتب کلامي شيعه اماميه و انديشه‌ها و افکار ابن‌تيميه و محمد بن‌عبدالوهاب به عنوان نمايندگان مکتب کلامي سلفيه و وهابيت را در اين زمينه تجزيه و تحليل مي‌کند. نويسنده در چهار فصل ضمن بررسي مفهوم توحيد و شرک، ديدگاه‌هاي اين دو گروه را بررسيده و استدلال‌هاي عقلي و شرعي آن‌ها را تبيين کرده است. وي در فصل اول ابتدا کلياتي در مورد اماميه و زندگي نامه خواجه نصيرالدين طوسي و شهيد مطهري و شخصيت علمي آنان، و فرقه وهابيت و شخصيت ابن‌تيميه و محمد بن‌عبدالوهاب باز گفته، سپس اهميت علم توحيد، توحيد در اديان آسماني، مفهوم وحدت و يگانگي و تعريف توحيد را از لحاظ لغوي و اصطلاحي و افراد مذکور ارائه مي‌دهد. نگارنده در فصل دوم به تجزيه و تحليل توحيد از ديدگاه اماميه پرداخته و از منظري فلسفي و کلامي به تبيين مفهوم توحيد، مصاديق توحيد، اقسام صفات الهي، اقسام وحدت، اقسام توحيد نظري، توحيد در عمل و صفات و ملاک‌هاي توحيد و شرک را از منظر خواجه نصيرالدين طوسي و شهيد مطهري بررسيده و به تفسير وحدت وجود، توحيد در عبادت، توحيد در اطاعت، توحيد در ربوبيت و مباني عقلي و نقلي مبتني بر آن‌ها از منظر آنان پرداخته است. فصل سوم به توحيد از ديدگاه وهابيت اختصاص دارد و ديدگاه‌هاي ابن‌تيميه و محمد بن عبدالوهاب در باره اقسام توحيد، مبناي عبادت صحيح، معيار و ملاک توحيد و شرک، مفهوم عبادت، اسماء وصفات الهي، اقسام ربوبيت، مفهوم توکل و توسل و اختصاص داشتن عبادت براي خداوند متعال مطرح شده و ادله آنان در اين زمينه نقد مي‌شود. در فصل چهارم به مقايسه اين دو مکتب فکري درمقوله توحيد و شرک پرداخته و تأويل برخي اسما و صفات خدا و دست شستن از ظاهر بعضي آيات الهي و تفسير عقلي ازآن‌ها و تفاوت مبناهاي وهابيت با اماميه در مفهوم و مصداق شرک بررسي شده است.

‫نوشتار حاضر به مقايسه ديدگاه‌هاي علامه حلي، شيخ مفيد و ابن تيميه درباره عصمت ائمه( پرداخته، ادله عقلي و نقلي شيخ مفيد و علامه حلّي در مقوله اثبات و دليل هاي ابن تيميه در انکار عصمت ائمه و شبهه هاي وي را در اين زمينه ارائه مي‌کند. نويسنده در قالب چهار فصل اختلاف نظريات اين سه تن را که ناشي از اختلاف آنان در مباني کلامي است، مطرح کرده و نوع نگرش آن ها را به مقوله امامت و ويژگي‌هاي امام بررسي کرده است. در فصل اول نخست به تشريح مفهوم واژگان کليدي پژوهش، مانند معناي عصمت و امام در لغت و اصطلاح، معناي آن نزد علامه حلي، شيخ مفيد و ابن تيميه، معناي جبر، اختيار، موهبت و اکتساب پرداخته شده، سپس با بررسي حيات فکري، سياسي و اجتماعي شيخ مفيد و علامه حلي، و مروري بر حيات سياسي، اجتماعي و فرهنگي ابن تيميه و جايگاه امامت در مذهب شيعه و اهل سنت صورت مي‌پردازد. نگارنده آن گاه جايگاه امامت از منظر شيخ مفيد، علامه حلي و ابن تيميه را با يکديگر مقايسه کرده و در فصل دوم تلقي و برداشت هر يک از آن ها از مفهوم عصمت، واژگان معادل عصمت، تفاوت عصمت و عدالت، و دروني يا بيروني بودن عصمت را تبيين مي‌سازد. او در فصل سوم به ادله عقلي و نقلي عصمت در آموزه‌هاي اسلامي و ضرورت وجود آن در پيامبران الهي و ائمه معصوم( اشاره کرده و با توجه به نوع نگرش ابن تيميه به نظام سياسي اسلام، ديدگاه‌هاي وي درباره انکار عصمت امامان و حتي پيامبران الهي را نيز منعکس مي‌کند. نويسنده در ادامه به ادله قرآني و روايي عصمت اهل بيت( با استناد به آيه تطهير، حديث ثقلين و حديث سفينه پرداخته و به اثبات عصمت امامان شيعه مي‌پردازد. در فصل چهارم مهم ترين شبهه هاي ابن تيميه و ساير مخالفان عصمت ائمه( نقل و سپس نقد گرديده است. اين شبهه ها در زمينه ناسازگاري عصمت با اختيار و پديدآوردن شبهه جبر، اکتسابي يا موهبتي بودن عصمت، مکانيزم عصمت، منافات داشتن عصمت با استغفار ائمه از سوي ابن تيميه وارد شده و جواب علامه حلي و شيخ مفيد به اين قبيل ايرادها بر اساس ادله قرآني و نقلي، بيان مي‌گردد.

‫امامت از مسايل مهم علم کلام، و تنها اصل اساسي است که شيعيان را از ديگر مذاهب اسلامي متمايز مي‌کند. پژوهش حاضر ديدگاه مکاتب گوناگون کلامي را درباره امامت مورد بررسي قرار داده و نقاط اختلاف آن‌ها با ديدگاه کلامي اماميه را تبيين نموده است. غير از اماميه، نزد ساير مکاتب کلامي، امامت از جايگاه والايي برخوردار نيست. اهل سنت امامت را به رياست عمومي در امور ديني و دنيايي تعريف کرده‌اند، درحالي‌که به اعتقاد اماميه، اداره شئون دنيوي مردم از پايين‌ترين مقامات امام است، زيرا امام واجد تمام شئون پيامبر‌(، به جز وحي و لوازم آن، مي‌باشد. به‌همين دليل و بر اساس ادله قرآني و روايي، امامت نزد شيعيان از اصول دين محسوب شده، و بر اساس قاعده لطف، ضرورت امامت از مستقلات عقليه به حساب مي‌آيد. اما اهل سنت، امامت را از فروعات فقهي به‌شمار آورده و ضرورت آن را نيز تنها شرعي مي‌دانند. آن‌ها حق نصب امام را از آن مردم مي‌دانند، و براي گزينش امام، انتخاب اهل حل و عقد، يا معرفي امام پيشين را کافي مي‌دانند. مبناي دليل آن‌ها در انتخاب اهل حل و عقد، عدالت صحابه است؛ و دليل صحت مشورت در امر امامت را نيز اقدام عمر در تشکيل شورا مي‌دانند. در مقابل، اماميه تنها طريق گزينش امام را نص صريح پيامبر و يا آن‌چه قائم مقام آن است، مي‌دانند. اماميه با ادله قرآني و تاريخي، نظريه عدالت تمام صحابه را رد نموده، و مشورت در امري را که دستور صريح از جانب خدا دارد صحيح نمي‌دانند. عبدالجبار معتزلي، ابوبکر باقلاني، ابن‌تيميه و محمدبن عبدالوهاب، شرايطي مانند اسلام، حريت، عقل، بلوغ، عدالت ظاهري، قرشي بودن و تدبير در امور را از شرايط امام دانسته‌اند. عبدالجبار افضليت و اعلميت را لازم نمي‌داند؛ اما باقلاني و ابن‌تيميه افضليت را در صورت فقدان مانع، از شرايط امام دانسته‌اند؛ همچنين ابن‌تيميه اعلميت را نيز ضروري مي‌داند. آن‌ها عصمت را نيز شرط امامت نمي‌دانند؛ اما شيعيان، عصمت، افضليت مطلق و اعلميت را از ويژگي‌هاي لازم براي امام دانسته‌اند.

‫تأويل به‌معناي تفسير و بيان، خلاف ظاهر لفظ، و نيز به‌معناي حقيقت خارجي، جزء اصطلاحاتي است که ميان عالمان مسلمان همواره رواج داشته و مطرح بوده است. تأويل از نظر ابن‌تيميه، حقيقتي خارجي بوده، و اثر واقعي مدلول کلمه دانسته شده است. بر اين اساس، تمام آيات قرآن از نظر وي داراي تأويل است. ظاهرگرايي، تعصب افراطي در عقيده، رجوع به دوره نخستين و بدعت‌ستيزي، اموري هستند که زمينه پيدايش اين نظريه را فراهم ساخته است. از سوي ديگر، علامه طباطبايي تأويل را به‌معناي واقعيتي عيني و حقيقتي خارجي مي‌داند که تمام بيانات قرآن به آن اعتماد دارد، و از قبيل مفاهيم و معاني نبوده، بلکه فراتر از آن است که در دايره الفاظ بگنجد؛ اما آن امور و حقايق عيني را فقط براي تقريب به اذهان ما در قالب لفظ و عبارت پرداخته‌اند. اين الفاظ همانند مثل‌هايي است که با آوردن آن‌ها انسان به‌معناي مورد نظر نزديک مي‌شود. قرآن کريم نيز در تمام مواردي که لفظ تأويل را استعمال کرده است، همان واقعيت عيني خارجي را در نظر گرفته است. وحدت تشکيکي وجود، تطابق عوالم سه‌گانه، و مسأله انزال و تنزيل، مباني‌اي هستند که زمينه پيدايش اين نظريه را فراهم مي‌آورد. بدين ترتيب مي‌توان نتيجه گرفت که تأويل بر اساس نظر هر دو انديشمند، از سنخ مفاهيم و معاني نبوده، بلکه واقعيتي عيني و خارجي است؛ با اين تفاوت که ابن‌تيميه مصاديق عيني و خارجي الفاظ را تأويل آن‌ها دانسته، اما علامه طباطبايي آن حقيقت را فراتر از دايره مصداق عيني مي‌داند. او بر اساس باورهاي عرفاني و فلسفي خويش، آيات قرآن را متکي بر حقايق اصيل و واقعي مي‌داند که سرمنشأ تمام بيانات قرآني است. همچنين بر اساس هر دو ديدگاه، تمام آيات قرآن، اعم از محکم و متشابه، داراي تأويل است. به‌علاوه، هر دو براي اثبات فهم‌پذير بودن تمام قرآن، تلاش بسياري کرده‌اند.

برخی از متکلمان اشاعره و عرفان و روشنفکران معاصر تحت تأثیر علوم طبیعی و تجربی مدعی اند که براهین فلسفی یا اصلا ناممکن یا فاقد کارکرد مثبت است. این مقاله به نقد این رهیافت می‌پردازد. ابتدا امکان شناخت خداوند و مکاتب گوناگون در آن را بررسی می‌کند؛ آن گاه بعد از اشاره به آرای منکران براهین فلسفی، ادله آنان را به نقد می‌کشد که مهم‌ترین آن عبارت از امتناع اقامه برهان برای خداوند به دلیل ماهیت و علت نداشتن است. واپسین دلیل مخالفان، تمسک به دلیل نقلی است که ارزیابی خواهد شد. فرضیه نویسنده در این مقاله، تعمیم برهان به برهان انی و شبه لمی مفید یقین است که اقامه آن برای اثبات خداوند امکان دارد.