جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روایت کتاب مقدس از رویداد آفرینش اشاره می‌کند که خداوند انسان را به صورت خود آفرید تا شبیه او باشد. این روایت دو حوزه الوهی و بشری را در ارتباط نزدیک نشان می‌دهد: یکی (انسان)، شبیه دیگری (خدا). با توجه به اینکه در الهیات مسیحی، آموزه گناه ازلی به معنای گسسته شدن ارتباط میان خداوند و بشر تلقی شده، نحوه بازیابی این ارتباط و چگونگی امکان آن (نجات) از جنبه‌های متعدد مورد بحث قرار گرفته‌است. آکویناس هستی و شباهت انسان به خداوند را از منظر مفهوم «مشارکت» مطرح می‌کند. او معتقد است که هستی انسان حاصل مشارکت در هستی الهی است. هستی مشارکتی انسان درواقع مشارکت در خیر الهی (فعلیت اول) است. و هدف اصلی انسان تلاش برای به فعلیت رساندن این خیر بالقوه در خود است. قوس نزولی انسان مشارکت در هستی الهی (آفرینش)، و قوس صعودی او تبدیل شدن به ابزار عملیاتی خداوند در طبیعت (تداوم مشارکت) است. درواقع او در فرآیند کمال است که غایت وجودی خویش را بالفعل نموده و به «صورت خدا» در می‌آید. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی وضعیت انسان و موضوعات فرعی آن از قبیل «شر»، «ایمان» و «نجات»، در نگاه آکویناس از منظر مفهوم مشارکت می‌پردازد.

محبّت و دوستی در فلسفه اخلاق، از مهم‌ترین فضایل محسوب می‌شود. ارسطو دوستی را مکمل فضایل می‌داند و فیلسوفان مسلمان و مسیحی، مثل ابن مسکویه و توماس آکوئیناس محبت و دوستی را مهم‌ترین فضیلت تلقی می‌کنند. آکوئیناس آن را برترین فضیلت دینی می‌داند و ابن مسکویه معتقد است با وجود محبّت، از عدالت بی‌نیاز می‌شویم. این مقاله به تحلیل و بررسی محبت به عنوان فضیلت برتر در اندیشه‌ی اخلاقی توماس آکوئیناس می‌پردازد. آکوئیناس در حالی که در تبیین نظریه‌ی فضیلت خود، از جمله در تبیین دوستی و دیگر فضایل، از ارسطو بسیار الهام گرفته است، سعی می‌کند دیدگاه خود را به کمک ایده‌ها و آموزه‌های دینی مسیحیت تکمیل و تصحیح کند. طرح فضایل موهوبی و دینی در کنار فضایل اساسی ارسطویی از این جمله است. ایمان، امید و محبت، سه فضیلت دینی‌اند که برگرفته از آموزه‌های خاص مسیحیت می‌باشند و تنها عامل تحقق آنها، به گفته‌ی آکوئیناس، افاضه و اراده‌ی الهی است . وی محبّت را برترین فضیلت دینی و مبنای همه‌ی فضایل می‌داند. در مقاله‌ی حاضر، پس از تصویر فضیلت از دیدگاه اخلاقی توماس و بیان اقسام آن، نقش ، معنا و ماهیت فضایل دینی مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس به تبیین مفهوم، جایگاه و رابطه‌ی محبت با دیگر فضایل، و دلیل برتری آن پرداخته می‌شود و در نهایت، بر این تأکید می‌شود که از دیدگاه آکوئیناس همه‌ی فضایل از طریق محبت به خداوند است که معنا و مفهوم پیدا می کنند.

در این مقاله، دیدگاه توماس با روش توصیفی - تحلیلی، دربارۀ وجود و رابطۀ آن با ماهیت که به‌صورت پراکنده در آثار پرشمارش آمده است، در سه ساحت ترکیب، تمایز و عروض بررسی می‌شود. در طول فلسفۀ قرون وسطی، مناقشات فراوانی دربارۀ نحوۀ ارتباط وجود با ماهیت مطرح شده است. در فلسفۀ آکوئیناس، وجود[3] اهمیت ویژه‌ای دارد. نزد وی وجود فعلیت تمام فعلیت‌ها و کمال تمام کمالات است؛ ازاین‌رو وی اصطلاح فعل وجودی[4] را برای بیان جایگاه بنیادین وجود، در نظام فلسفی خویش به کار برده است. بر این اساس، آکوئیناس تحت تأثیر اسلافی چون ابن‌سینا معتقد است که همۀ مخلوقات کنار انواع ترکیب، از وجود و ماهیت نیز مرکب هستند و این ترکیب تنها امر ذهنی نیست، بلکه ترکیب از دو مؤلفه‌ای است که ذاتی ساختار مابعدالطبیعی موجود بالفعل است. آکوئیناس افزون بر ترکیب، برهان‌های پرشماری در اثبات تمایز مابعدالطبیعی وجود و ماهیت اقامه کرده است؛ اما در عین حال، عروض وجود بر ماهیت را رد کرده است. تمییز میان سه ساحت ترکیب، تمایز و عروض، و چگونگی پذیرش ترکیب، تمایز و رد عروض وجود بر ماهیت در فلسفۀ توماس آکوئیناس، مسئلۀ این مقاله است.

آباء کلیسا در شورای نیقیه به طور ضمنی تأیید کردند که عقل فلسفی می­تواند در قلمرو الهیات وارد شود. قدیس توماس آکوئیناس در همین راستا با استفاده از عقلی که به نور ایمان منور گشته بود فهمی نظام‌مند از عقاید ایمانی ارایه داد. ابزار او یک مابعدالطبیعة پیشرفته در خصوص علیت، یک معرفت‌شناسی و روان‌شناسی منسجم و، مهم‌تر از همه، یک آموزة مشروح در خصوص شباهت وجودی میان خالق و مخلوق بود. بدین ترتیب توماس الهیات عقلانیِ نظام­مندی عرضه کرد که اوج قرن­ها تفکر جمعی آباء کلیسا و حکماء مدرسی محسوب شد. البته او همواره مراقب بود که راز تعالی الهی را حفظ کند و به همین دلیل تأکید می­کرد که علم انسان به خدا به جهل ختم می‌شود. ما نمی­توانیم بدانیم خدا چه هست بلکه فقط می­توانیم دریابیم او چه نیست. اما این اعتراف به جهل به آسانی و در ابتدای تحقیق صورت نگرفت، بلکه نتیجۀ تحقیقی پیچیده و پرزحمت بود. چنین جهلی نوعی علم است. از این رو، الهیات توماس، به رغم ظاهر سلبی‌اش، دارای ارزش معرفتیِ ایجابی است.

دیربازی است که مسیحیت شاهد بحث رابطة ایمان و عقلانیت و تبیین مرزهای میان این دو است؛ بحث مهمی که با باور دینی و مذهبی افراد سروکار دارد و اختلافات فراوانی در میان اندیشمندان بزرگ مسیحی به وجود آورده است. ازآنجاکه توماس آکوئیناس، یکی از بزرگ ترین الهی دانان کلیسای کاتولیک و مارتین لوتر، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت های کلیسای پروتستان بوده و این دو فرقه تحت تأثیر فراوان اندیشه های آنان است، مقایسة اندیشة آنان در این مسئله می تواند بسیار حائز اهمیت باشد. این مقاله با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، درصدد واکاوی تطبیقی بحث ایمان و عقلانیت از دیدگاه این دو چهرة شناخته شدة مسیحی است. بی تردید فهم رویکرد آنان، برای شناخت دقیق تر این کلیساهای بزرگ و مهم مسیحی راه گشا خواهد بود. یافته های این مقاله، حاکی از این است که آکوئیناس یک عقل گرای غیرافراطی و لوتر یک ایمان گرای غیرافراطی است و به رغم پذیرش اجمالی دو عنصر ایمان و عقلانیت از جانب هر دو، اختلافاتی جدی در مبانی فکری آنان وجود دارد.

فارابی و توماس آکوییناس نمایندگان مهم فلسفه اسلامی و مسیحی هستند که مطالعه در اندیشه های فلسفی و سیاسی آنها میتواند به سنجش ما از امکان گفتگوی میان فلسفه اسلامی و فلسفه مسیحی یاری رساند. مطالعه عقلانیت سیاسی به معنای درک نوع نقش و جریان عقل در ارکان نظام سیاسی در این دو فیلسوف دینی شاهد تفاوت هایی در عقلانیت سیاسی آندو هستیم. اگر چه هردوفیلسوف ارسطو گرا و مشایی هستند و نقطه شروع ظریه عقل هردو از کتاب درباره نفس ارسطوست. در حالی که فارابی آرمان گرا، طرفدار نظام واحد و یکپارچه در مدینه فاضله است و با بهره گیری از اسلام و فلسفه افلاطون و نوافلاطونی به تشریح اوصاف جامعه مطلوب، طبقه بندی بهتر از جامعه و مضادات نظام مدینه فاضله میپردازد. آکوییناس همت اصلی خود را بر تدوین کلام مسیحی می گمارد و در اندک نوشته های سیاسی خود تاکید بر عقل را فرع بر ایمان و وحی اما مهم ارزیابی میکند.

(فرآیند تفسیر وحی) کتاب «هرمنوتیک، کتاب و سنت » توسط حجه الاسلام والمسلمین محمد مجتهد شبستری در سال ۱۳۷۵ به رشته تحریر در آمده است. ناشر آن طرح نو می باشد و در همان سال به چاپ دوم رسید. کتاب از دو بخش و دو پیوست تشکیل شده است. بخش اول کتاب، « پیش فهم ها، علائق، انتظارات مفسران وحی » نام دارد و بخش دوم به « نقد، اصلاح و بازسازی اندیشه دینی » می پردازد. البته عمده مضامین و مطالب آن، قبلا تحت عناوین مختلف در مجلات به چاپ رسیده بود. در پیشگفتار می خوانیم: «موضوع کتاب این است که مفسران وحی اسلامی همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و نت به تفسیر آن پرداخته اند». پشت جلد کتاب نیز موضوع آن را چنین معرفی کرده است: «موضوع کتاب این است که مفسران وحی اسلامی همیشه بر اساس پیش فهم ها، علائق و انتظارات خود از کتاب و نت به تفسیر آن پرداخته اند. بدین جهت کتاب حاضر، هرمنوتیک، کتاب و سنت نامیده شده است ». نویسنده تلاش می کند تا نشان دهد که تفسیر و اجتهاد عالمان دین اسلام نیز مشمول اصل کلی دانش هرمنوتیک یعنی استناد تفسیر و فهم متون بر پیش فهم ها و علائق و انتظارات مفسر بوده است و استثنایی در کار نیست. در عین حال در مقام تجویز، این کتاب عالمان دین را بدین نکته دعوت می کند که تنقیح تمام عیار پیش فهم ها در هر عصر شرط اساسی و اصلی هرگونه تفسیر و افتاء صحیح دینی است و تکامل دانش دین بدون این بازنگری میسر نیست. برون شدن جهان اسلام از مشکلات نظری و عملی که تمدن پیچیده امروز برای آن بوجود آورده، تنها با این بصیرت و توجه ممکن می شود».

تحلیل فلسفی از رابطه قانون و اخلاق و آثار آن از جمله مباحث مهم در فلسفه حقوق بشمار می‌آید. این مقاله با هدف بررسی اعتبار و الزام قانون با توجه به نحوه رابطه قانون و اخلاق از نظر آکویناس و هارت نگارش یافت. اطلاعات به روش کتابخانه‌ای گردآوری و به روش تحلیل محتوا، تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاکی بود از اینکه در اندیشه آکویناس اعتبار اخلاقی شرط ضروری اعتبار قانونی است و هر قانونی که ناعادلانه باشد معتبر نخواهد بود و وظیفه اخلاقی شهروندان عدم اطاعت از چنین قانونی است. البته در مواردی برای جلوگیری از آسیب به فرد یا فروپاشی سیستم حقوقی عادلانه، مجوز اطاعت از قوانین ناعادلانه صادر می‌شود. هارت چنین شرطی را برای قانونیت قانون ضروری نمی‌داند. از نظر هارت قانون و اخلاق به دو نحوه می‌توانند رابطه داشته باشند: یکی به صورت عرضی که شامل پذیرش اصول اخلاقی در قاعده رسمیت‌بخشی و رعایت محتوای حداقلی قوانین از منظر اخلاقی بوده و دیگری رابطه ذاتی که همان رعایت عدالت صوری قانون بوده که به معنای برخورد مشابه با موارد مشابه است. چنین نگرشی چون جنبه شکلی دارد با اصول پوزیتیویسم ناسازگاری ندارد. لذا هم آکویناس و هم هارت به نقش اخلاق در قانون اذعان داشتند با این حال در نحوه تحلیل و نگرش به این موضوع تفاوت منظر داشته به نحوی که برخلاف آکویناس از نظر هارت عدم اعتبار اخلاقی منجر به بی‌اعتباری قانون نمی‌شود و تحقق قانون غیر از اعتبار و الزام قانون و ارزیابی آن با معیارهای مختلف از جمله معیار اخلاقی است.

این اثر عضوی از مجموعه آثار فلسفی انتشارات بلک ول می‌باشد. آثار فلسفی وی که توسط این موسسه ارائه می‌شود، عمده هدفش تشریح و تبیین شاخه‌های عمده فلسفی و مبانی اندیشه‌های فلسفهی هر حوزه می‌باشد. این اثر هم با چنین هدفی به عمده مباحث موجود دین معاصر جهان می‌پردازد و می‌کوشد تحلیلی جامع، روشن و روزآمد از مباحث این حوزه فکر فلسفی ارائه نماید. این اثر شامل ده فصل می‌باشد. این کتاب شامل مقدمه و ده فصل است. در این ده فصل از اعتقادات دینی، اعمال و آداب دینی و تصاویر واقعیت، قدرت الاهی، ماده گرایی، تحصل گرایی و خدا، ارزش ها و کثرت گرایی، قرینه، تجربه و خدا، مساله شرو چشم اندازهای خیر، خدا باوری و طبیعت گرایی بحث شده است.