مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:شهادت به معنای جانبازی در راه خدا و ایثار به معنای خودگذشتگی دو شاخصه‌ی مهم در دین اسلام هستند. تبیین و شناسایی فرهنگ ایثار و شهادت از مکانیزم‌های دفاعی اسلام برای تسلیح جامعه در برابر هجوم فرهنگ غیر خودی است، ایثار‌گری و شهادت‌طلبی نقش بسزایی در حفظ دین، ارزش‌های آن و استقلال کشور ایفا می‌کند به طوری که احیا، تثبیت و تحقق گسترش فرهنگ ایثار و شهادت لازمه‌ی لاینفک زنده بودن دین اسلام است و به همین جهت در بسیاری از آیات و روایات به این امر مهم پرداخته شده است از این رو پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از تبیین موضوعات بر اساس مفاهیم قرآنی و احادیث با فن کتابخانه‌ای انجام گرفته تلاش کرده است که با شناخت صحیح از شهادت و ایثار، مبانی و موانع گسترش فرهنگ ایثار و شهادت و آثار این گسترش فرهنگی را با تأمل و تتبع در آموزه‌های اسلامی مورد بررسی و تبیین نماید. آنچه که پیرامون این مسئله در آموزه‌های وحیانی دین اسلام آمده است گویای این است که عواملی همچون ایمان به‌خدا، توحید، جهاد با انگیزه الهی، یاد مرگ، عشق به‌خدا، ادای پیمان مومنان، پاسداشت فرهنگ عاشورا، تبلیغات، زدودن روح نفاق و ... باعث گسترش فرهنگ ایثار و شهادت است که آثاری مانند تقویت ایمان، عبودیت، تقویت قدرت دفاعی جامعه، تضمین عزت، احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر و ... را به دنبال دارد از سوی دیگر موانعی همچون عدم ایمان به خدا، دنیاگرایی، وسوسه‌های شیطانی، عُجب، تکبر، تهاجم فرهنگی، فقر، بی‌نیازی و ... باعث عدم گسترش فرهنگ شهید و شهادت می‌شود.

بشر امروز در گیرودار پیشرفت فناوری، و هیجانات ناشی از آن خود را اسیر ناآرامی‌ها کرده است. روان‌شناسان برای کاهش رفتار پرخطر و متعاقب آن آرامش بخشی به انسانها مهارت‌هایی را ارائه می‌دهند. برای اولین بار دانشمند آمریکایی« گیلبرت بوتوین» آموزش مهارت‌های زندگی را برای کاهش بزهکاری در جامعه، و قدرت انتخاب راه صحیح را برای جوانان در موضوعات مختلف اجتماعی طرح کرد، پس از استقبال و اهمیت یافتن موضوع مهارت‌آموزی، سازمان بهداشت جهانی با کمک اساتید روانشناس، ده مهارت اصلی را برای زندگی خوب معرفی کرد. هر چند این ده مهارت به عنوان مهارت‌های اصلی شناخته می‌شوند ولی دانشمندان معتقدند که، مهارت‌های زندگی از انواع متنوعی برخوردارند. یکی از دسته‌بندی‌های موجود درباره‌ی مهارت‌های زندگی، تقسیم مهارت‌ها به پنج محور، از نظر موضوع و ماهیت است. محور مهارت‌های فکری و ذهنی، که شامل تفکرنقاد و خلاق، تصمیم‌گیری و حل مسأله است، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.در فصول شش‌گانه این پژوهش این نکات مشاهده می‌شود در فصل اول و در موضوع کلیات، دو موضوع مهارت و تفکر بررسی شده است. در قرآن وحدیث، همه‌ی نشانه‌های تعیین شده در مسیر زندگی تابلوی آرامش و نشاط هستند. شناخت این نشانه‌ها، که حاکی از وجود مهارت‌های فراوان است تا کنون از نگاه مهارت‌آموزی دینی کمتر مطالعه شده‌ است. تفکر نیز در قرآن دارای تعریفی ساده است و گویا در یک مقایسه بدست می‌آید که قرآن کتاب تفکر است. در فصول بعدی بعدی اشاره می‌شود که دین مبین اسلام مبنای فکری پیروانش را بر اساس تفکری نقادانه در مواجهه با آراء و موضوعات فکری موجود در جامعه‌ی بشری تعریف کرده و در رفتار رهبران دین که الگوی صحیح در جامعه‌یبشری هستند سراسر خلاقیت و نوآوری مشاهده می‌شود. در فصل چهارم تفاوت نوع تصمیم‌گیری در روانشناسی و فرهنگ اسلام در نگاه و روش است، چرا که انسان در دیدگاه روانشناسی سودمدار و منفعت طلب و در آموزه‌های دینی اجتماع‌نگروحق مدار ، در فصل پنجم حل مسأله از دیدگاه قرآن پس از روانشاسی تقسیم‌هایی منطقی و نو را به ارمغان می‌آورد. به طور کلی می‌توان گفت، این پژوهش سعی دارد ضمن تدبر در آیات قرآن و روایات معصومین «سلام‌الله علیهم اجمعین» با روش کتابخانه‌ای از طریق، مراجعه به تفاسیر و کتب حدیثی، ضمن تدبر در آیات و روایات تبیینی دیگر از مهارت‌های فکری و ذهنی را ارائه دهد.

عرفان، گرایش معنوی گسترده‌ای است که در میان پیروان تمامی ادیان دیده می‌شود. عرفا اعتقاد دارند برای رسیدن به قله‌ی رفیع معرفت باید منازل و مقاماتی را طی نمود و سلوک طریق عرفان با مقیم شدن در مقامات آغاز می‌گردد. در فرهنگ اسلامی، آنچه «مقامات عرفانی» نامیده می‌شود، ابتدا به‌صورت مفاهیم ایمانی، اخلاقی و معنوی در قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص) مطرح شده بود و به‌تدریج و با درجات مختلف، در عمل صحابه و تابعین و دیگر مسلمانان راه یافت و سپس، با توجه به جنبه‌ی باطنی و معنوی حالات و مقامات و تغییر و تحولاتی که در روح انسان ایجاد می‌کنند، از مفاهیم اخلاقی و ایمانی به عوامل سیر و سلوک باطنی تبدیل شد و عنوان «مقامات و احوال عرفانی» را به خود گرفت. برای بهره‌مندی از هر چیزی باید به منبع اصلی آن رجوع کرد. صحیفه سجادیه به‌عنوان میراث گران‌بهای امام سجاد (ع) که سرشار از تعالیم عرفانی است در کنار قرآن کریم که منبع راستین معارف عرفانی به شمار می‌آید، الگویی کامل و نمونه برای رسیدن به قله‌های عرفان و رضوان الهی ترسیم می‌کنند. این پژوهش بر اساس تقسیم‌بندی ابونصر سراج طوسی در کتاب «اللمع فی التصوف» که هفت مقام توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را به‌عنوان مقامات عرفانی ذکر کرده است به بحث پیرامون این مقامات در قرآن و صحیفه سجادیه پرداخته و الگویی کاملاً اسلامی و اصیل از آن‌ها را ارائه نموده است؛ الگویی که با درون‌مایه‌ی غنی خود از انحرافات و آسیب‌های معنویات نوظهور و افراط‌وتفریط‌های عرفان صوفیانه به دور است و انسان را مطمئن، به مقام رضوان الهی می‌رساند.

با نزول وحی بر رسول گرامی اسلام (ص)، تمامی علوم به بحث و بررسی در ابعاد گوناگون آن پرداختند تا از ابعاد مختلف و در حد توان بشر، کلام الهی را مورد شناسایی قرار دهد. علم بلاغت که شامل معانی، بیان و بدیع می‌شود به دلیل غایت و هدفی که دارد (معرفت قرآن کریم) از اشرف علوم به حساب می‌آید. علم معانی، علمی است که متکلم را قادر می‌سازد تا آنچه در ذهن می‌پروراند به مخاطب القاء نماید. زیبایی‌های قرآن کریم از نظر این علم، مباحث متعددی را شامل می‌شود که می‌توان به احوال جمله‌های انشائیه اعم از طلبی و غیر طلبی به عنوان یکی از مقاصد آن اشاره نمود. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و استخراج جملات انشائیه طلبی و غیر طلبی در سه جزء آخر قرآن پرداخته و اغراض ثانویه‌ای که در کتب بلاغی به آن اشاره شده را استخراج نموده است؛ علاوه بر آن به اغراض نویافته‌ای دست پیدا کرده، که کمتر در این کتب به آن اشاره شده است.

طبق آیات و روایات اسلامی، در تشکیل شخصیت انسان عوامل مختلفی دخیل‌اند که تأثیرگذاری برخی از آن عوامل در حوزه‌ی اختیار شخص نیست. از جمله‌ی مهم‌ترین عوامل غیر اختیاری شکل‌دهنده‌ی شخصیت انسان می‌توان به وراثت، محیط (که شامل محیط تربیتی، اجتماعی و جغرافیایی می‌شود)، حیث طبیعی وجود انسان، فطرت و طینت نام برد که در متون دینی به نقش مؤثر آن‌ها اشاره شده است.در این نوشتار، ابتدا نقش عوامل غیر اختیاری در تکوّن شخصیت انسان طبق آیات و روایات بیان می‌شود؛ سپس به نقش اختیار در شخصیت انسان در تقابل با عوامل غیر اختیاری پرداخته می‌شود و ثابت می‌شود که اگر چه نقش عوامل غیر اختیاری را نمی‌توان انکار کرد، اما تأثیر این عوامل تنها در حد زمینه و اقتضا بوده و موجب جبر انسان نمی‌شود. در پایان، اختیار به عنوان عامل سعادت یا شقاوت انسان اثبات می‌شود.

بیان ادیبانه و هنرمندانه‌ی معانی و مفاهیم قرآن کریم یکی از دلایل اعجاز بیانی این کتاب آسمانی است. زیبایی قرآن چه از نظر مفاهیم آن و چه از نظر ظاهر و ساختار سوره‌ها شگفت‌انگیز است. بیان دل‌نشین آیه‌ها، تعبیرهای زیبا و لطیف و به کارگیری صنایع ادبی و بلاغی به قرآن جلوه و طراوت خاصی بخشیده که کنایه و مجاز از ظریف‌‌ترین و لطیف‌ترین آن‌ها می‌باشند. بیان مبهم و پوشیده‌ی حقایق، به ظاهر آیه‌ها صورتی ادبی می‌بخشد که مخاطب به مدد قوه‌ی ذوق و لطافت طبع خویش، به درک و کشف نکات نهفته در باطن آن‌ها پی می‌برد و پرده از صورت ظاهری کلام برمی‌دارد. تحلیل شواهد قرآنی ثابت می‌کند که قرآن کریم به این جنبه‌ی بلاغت اهتمام خاصی نشان داده و با به‌کارگیری اسالیب علم بیان به‌خصوص در الفاظ دال بر جوارح انسان و همچنین عمل‌کردهای مربوط به هر یک از این اعضاء، سعی در تبیین نقش موثر آن‌ها در جهت هدایت و کمال انسان دارد. در پژوهش پیش رو با نگاهی گذرا بر ویژگی‌های زبان قرآن و تبیین کاربست تعابیر مجازی، واژگانی از قرآن را که بر اندام انسان دلالت دارند، برگزیده و با بهره‌گیری از مراجع لغوی و تفسیری، معنای حقیقی و مجازی این قبیل کلمات و انگیزه‌ی استخدام آن‌ها تبیین شده است و معلوم گشته که کاربست این کلمات و بیان عارضه‌هایی مانند «وقر»، «عمه» و «عمی» با روح کلی قرآن که هدایت انسان است هماهنگی دارد.

یکی از اصول اعتقادی اسلام، ایمان به معاد و روز رستا خیز و زندگی پس از مرگ است .از لحظه ها ی آ غازین طلوع خورشید پر فروغ اسلام و نزول آیا ت قرآن کریم ، پیا مبر اسلام در ابلاغ رسا لت خود در کنار دعوت به یکتاپرستی و دوری از شرک و کفر ، موضوع آمدن رستاخیز و قطعی بودن جها ن پس از مرگ را نیز برای مردم بیا ن می کرد. توجّه بهمسئله ی معاد همواره در تمام ادیان یان ها و در تمام قرون و اعصار وجود داشته منتها هرکس با تفکراتی گوناگون با این مسئله مهم و سرنوشت ساز روبه رو بوده است . وهم چنین وجود حدود 1500آیه درباره ی معاد در قرآن مجید که قریب به یک سوم از آیات قرآن را تشکیل می دهد. و در جای جای قرآن مجید بعد از موضوع ایمان به خدا ، ایمان به جهان دیگر آمده و تقریبا ًدر 30 آیه این دو موضوع را قرین هم قرار داده است . بنا براین آیات معادخود به چند دسته مختلف تقسیم می شوند: یک دسته از آیات جواب منکران رستا خیز را می دهد، کسانی که اصلاًمعاد را منکر هستند. و دسته دیگر ، شکّا کان هستند که می پرسند ، چگونه بعد از این که مردیم و خاک شدیم دوباره تمام اعضاء و جوارح ما به همان شکل اولیّه ی خود باز خواهد گشت.منکران معاد کسانی هستند که برای ادعای خودهیچ دلیلی ندارند بلکه از سر جهل و عدم آگاهی چنین تفکراتی دارند و در آیات متعدد قرآن این گونه تفکرات با منطق و برهان پاسخ داده شده است قرآن کریم در مقابل کسانی که یکتایی خداوند را منکرند استدلالهای فراوانی آورده است از جمله ، برهان نظم، برهان تغییر و حرکت ، برهان وجوب و امکان ، برهان علت و معلول، و غیره از جمله براهینی است که برای اثبات توحید در قرآن کریم آمده است . دسته دیگر از آیات ، مربوط به نعمت های بهشتی و نهرهای عسل و غیره می باشد و نعمات آن دنیا را مطرح می کند . و دسته ی دیگر از آیات ، دور نمایی از جهنّم ، مظهر قهر الهی و آتش جهنّم و غل و زنجیر ، میزان وعالم برزخ را به تصویر می کشد. پس با این وجود در آیاتی از قرآ ن،مستقیم یا غیر مستقیم مسئله معاد ورستاخیز، محشر، بهشت و جهنم گوشزد شده است .پس می توان نتیجه گیری کرد که بحث معاد و بازگشت دوباره ی تمامی مخلوقات و انسان ها در پیشگاه خداوند در روزی که نه چندان دور و قابل تصّور است به وقوع خواهد پیوست . از این رو با توجّه به نقش اسا سی عقل آدمی الزام می کند که در چند و چون حیا ت اخروی خویش تأ مل نما ید و با استفا ده از منا بعی که در اختیا ر دارد در جو انب مختلف این مسئله به تحقیق بپردازد

قرآن کریم، کلام جاویدان آسمانی است، که از هر سو به آن بنگریم، جلوه‌ای بدیع از پرتو حسنش بر ما آشکار می‌گردد. اعجاز این کتاب هستی‌بخش، به اندازه‌ای است که منشأ پیدایش دانش‌های فراوانی گشته است.یکی از جلوه‌های زیبا و جذاب از قرآن کریم، علم سبک‌شناسی است. سبک‌شناسی از بهترین علومی است که با دانش‌های دیگری چون: بلاغت و ادبیات، نحو و تصویرآفرینی به کشف سبک و اسلوب می‌پردازد. در حقیقت سبک‌شناسی، روابط زبانی موجود در متن ادبی را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد. به دلیل دامنه‌ی وسیع علم سبک‌شناسی، این پژوهش بر آن است که سوره‌ی یس را در سه سطح ادبی، نحوی و تصویرپردازی با تأکید بر برخی آراء و نظرات توصیفی، نقش‌گرا و ساخت‌گرا بررسی کند.سطح ادبی، نحوی و تصویرپردازی با نظم و هنر ویژه‌ای در آیات این سوره جلوه‌گر شده است. در سطح ادبی متن آیات این سوره، از حیث ادبی به کمک ابزارهایی بلاغی چون تشبیه، استعاره، کنایه و... مورد تحلیل سبکی واقع شده است. در این سطح علم بلاغت با درگیر کردن عواطف و احساسات انسان، زیبایی خارق‌العاده‌ای به این سوره بخشیده است. در سطح نحوی، دقت در نحوه‌ی هم‌نشینی کلمات و ترکیب‌های آن‌ها، تقدیم و تأخیر، حذف، تکرار، ندا، استفهام از ویژگی‌های نحوی برجسته در این سوره است. سطح تصویرپردازی با استفاده از فنون بلاغی (تشبیه، استعاره، تمثیل) و فنونی چون تقابل، استفهام، تجسیم و نیز تصویرپردازی حقیقی به انتقال معانی و مفاهیم آیات و همچنین به تصویر کشیدن موضوعات و وقایع مختلف می‌پردازد، که مویّد این نکته است که تصویر با استمداد از ظرایف و فنون ادبی و هنری سبب انسجام و تناسب کلام و معانی می‌شود. این سه سطح در سبک آیات این سوره به اندازه‌ای تأثیرگذار است که با توجّه به اسرار نهفته در آیات قرآن، تبیین و فهم سبک آیات بدون آگاهی از این سطوح و قواعد امکان‌پذیر نیست.

چکیدهبسیاری از انسان‌ها هویت حقیقی‌شان را فراموش کرده و به خودبیگانگی دچار شده‌اند، طبیعی است که چنین حالتی، انسان‌ مسلمان را دچار بحران خواهد کرد. هر انسانی در طول زندگی با شرایطی مواجه می‌شود که اگر فریادرسی نداشته باشد، ممکن است غرق شود. تکاثر یکی از بارزترین این شرایط است، که سبب خروج فرد از حد و مرز الهی و چهارچوب انسانی می‌گردد. تکاثر یا زیاده طلبی در صورتی اتفاق می‌افتد که شخص بیش از آن‌چه نیاز دارد، طلب، و برای به دست آوردن آن تلاش نماید. این موضوع از همان سال‌های نخست ظهور اسلام، مورد توجه شارع دین بوده تا جایی که یک سوره از قرآن به آن اختصاص داده شده است .بر این اساس پژوهش حاضردر پی آن است که با تکیه بر آموزه‌های سعادت بخش ثقلین و مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری، نخست به ارائه تعریف صحیح و همه‌جانبه از زندگی متکاثرانه، و سپس به بررسی عوامل پیدایش این نوع از زندگی پرداخته، در مرحله بعد نیز به واکاوی آسیب‌های ناشی از این نوع زندگی که باعث غرق شدن در ورطه هولناک و مسیر انحرافی می‌گردد، اختصاص دهد. در نهایت نیز،با کنکاش در آموزه‌های اصیل دینی و رهنمودهای مقام معظم رهبری راهکارهایی برای مقابله با این نوع از زندگی به خوانندگان عرضه نماید. این پژوهش با شیوه کتابخانه‌ای به استخراج مطالب و با تکیه بر روش کیفی، به توصیف و تحلیل این آموزه‌ها پرداخته است.

از عوامل مهم در رسیدن به یک جامعه سالم، تربیت نسلی سالم و خدا باور است. تقویت باورهای دینی فرزندان، یکی از زیر مجموعه های مهم تربیت دینی محسوب می شود. میزان اثرگذاری خانواده بر روی شخصیت فرزندان بر کسی پوشیده نیست و آیات و احادیث بسیاری نیز، این موضوع را تایید می کنند. اما دغدغه ها و مشغله هایی که در زندگی کنونی وجود دارد، موجب شده بسیاری از والدین، نسبت به وظایف خود در مقابل فرزندان خویش بی توجه باشند. این امر سبب می شود که فرزندان نسبت به بسیاری از آداب اسلامی آگاهی لازم را به دست نیاورند که پیامدهای سوئی بر شخصیت معنوی فرزندان دارد که نهایتا منجر به تربیت غیر اسلامی می شود و ریشه این نابسامانی ها، در ضعف باورهای اعتقادی فرزندان است که والدین باید نسبت به آن اهتمام جدی داشته باشند لذا؛ در این پژوهش، به دنبال پاسخگویی به این سوالات هستیم که چگونه والدین می توانند باورهای دینی فرزندان خود را تقویت کنند و از دیدگاه قرآن و احادیث، والدینچه نقشی در تقویت باورهای دینی فرزندان دارند و چه راهکارهایی در راستای اجرای این نقش پیش روی آنهاست. با توجه به یافته های این پژوهش می توان گفت پدر و مادر به علت عامل وراثتی و محیطی، نقش قابل توجهی در شخصیت معنوی فرزندان و تقویت باورهای دینی آنان نسبت به دیگر عوامل دارند و با اصلاح خود در گام اول و نیز فراهم کردن محیط تربیتی مناسب می توانند گام موثری در جهت تقویت باورهای فرزندان خود بردارند.