مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در بحث قدرت خداوند از دیدگاه قرآن کریم، به این عناوین پرداخته ایم:1- خداوند قادر است به این معنا که هرگاه بخواهد کاری را انجام دهد انجام می دهد و هر گاه نخواهد انجام نمی دهد. این صفت همچون دیگر صفات جمال خداوند، تنها نواقص را از او نفی نمی کند، بلکه معنائی ایجابی در حد کمال را برای او توصیف می نماید. 2- در تعیین قدرت خداوند، گفتیم اولا مالکیت خداوند بر آسمانها و زمین، به خاطر قدرت مطلق اوست. ثانیا از پذیرفتن قدرت مطلق خداوند، توحید در خالقیت نیز ناشی می شود و در غیراین صورت، قدرت مطلق او نقض خواهد شد. سوم آنکه الفاظی که بیانگر صفات خداوند هستند نمی توانند کنه آن صفت و حقیقت آن را بیان کنند. چهارم: اینکه دوام فیض خداوند، که بارها در قرآن کریم، معلق به مشیت او شده است، به دلیل قدرت علی الاطلاق خداوند است. 3- در مبحث عموم قدرت خداوند نیز اشاره شد که: الف) قدرت نیز چون دیگر اسمای حسنای الهی، در انحصار و مختص به اوست و قدرت دیگران تبعی و عرضی می باشد ب) عمومیت قدرت خداوند به حدی است که او بین ما و خودمان فاصله شده است. ج) اول و آخر و ظاهر و باطن بودن خداوند، لازمه قدرت مطلق اوست، پس این چهارم اسم، از فروع اسم قدیرند. د) قدرت خداوند به همه اشیا به طور مساوی تعلق می گیرد و سختی و آسانی و قرب و بعدی برای او وجود ندارد.

دوستی خداوند، صادقانه ترین، خالصانه ترین و برترین دوستی هاست. به گونه ای که آن را (ذاتی) خوانده اند. دوستی ای که قبل از آفرینش انسان بوده است و پس از او نیز ادامه خواهد داشت. خداوند رحمان و رحیم هم بندگان شایسته دارد و هم ناشایست. ولی همگان را بایسته رحمت عام خود می داند و روزی رسان همگان است. این دوستی و دوست داشتن موضوعی است که در قرآن در طی آیات بسیاری بدان پرداخته شده که موضوع این رساله نیز بر این پایه استوار است. روش این پژوهش، کتابخانه ای و جستجو در منابع قرآنی و حدیثی، کلامی، فلسفی و عرفانی است که پس از جمع آوری داده ها به تحلیل و بررسی آنها پرداخته ایم.یکی از ستون های دین الهی بر پایه حب و عشق بنا شده است. مومنان واقعی تمام محبت خود را نثار حق تعالی نموده و فقط او را محبوب خود قرار می دهند «??????????? ??????????? ?????? ????? ??». پس لازمه ایمان، تحقق این دوستی و محبت است که اگر به حقیقت پیوست ایمان نیز کامل می شود. چرا که محبت، اخلاص و توحید را سبب می شود و همین محبت بستر دل و جان آدمی را برای پذیرش تمام خواسته ها و دستورات محبوب آماده می سازد، او را به همه چیز و در همه جا می بیند وناله عاشقانه سر می دهد: « ????? ?? ???????? ???????? ??????????». حب و محبت در قرآن به کار رفته است ولی واژه «عشق» نه، اما بسیاری از بزرگان و دانشمندان اسلامی واژه عشق را در مورد خداوند متعال به کار برده اند. هرچند که مخالفانی هم در این زمینه وجود دارند. آنچه خداوند دوست دارد در قرآن با فعل «یُحِبُّ» و آنچه را دوست ندارد با فعل «لا یُحِبُّ» بیان شده است. از طریق بررسی این آیات محبوب های خداوند استخراج شده و بنا به قاعده «یعرف الاشیاء باضدادها» غیر محبوب های الهی نیز شناخته می شود.کلمات کلیدی : قرآن، محبّ، رابطه ی انسان با خدا، صفات خدا، تفسیر قرآن.

«سمع» در وصف خداوند، از صفات ذات الهى و به معناى علم او به شنيدنى ها و حضور همه عالم در محضر اوست، و در وصف انسان از جمله ابزار ادراکی وی به شمار می رود که بسیاری از ادراکات، لذت ها، محسوسات و معرفت ها از این طریق و به واسطه نعمت گوش دریافت می گردد. این رساله با هدف تبیین آیات بسیاری از قرآن که حاکی از آن است که خداوند متعال نه تنها سخن بندگان را مى‏شنود بلکه نسبت به همه چیز شنواست و این که او از سر رحمت و محبت خود، انسان را به سمع همراه با دیگر وسايل و ابزار ادراکی مجهز كرد تا با استفاده از آن ها، با جهان خارج ارتباط برقرار نماید و حوادث و وقايع اطراف و همچنين عالم درون خود و تغييرات حاصل در آن را ادراك كند، نگارش گردیده است. در این راستا، از آن جا كه مطالعات معناشناسی از كارآمد ترین روش های فهم معنا در قرآن به شمار می آید، در این پژوهش، برای مطالعه و استخراج مفهوم قرآنی سمع با استفاده از این دانش کوشش گردیده تا نقش و اهمیت آن مورد بررسی قرار گیرد. لذا فصل اول آن به کلیاتی در زمینه موضوع معناشناسی سمع پرداخته و در فصل دوم روش معناشناسی نظری و مفاهیم مطرح در آن از جمله روابط همنشینی و حوزه معنایی معرفی شده است. در فصل سوم پس از واژه شناسی سمع، به اهمیت آن و عوامل بازدارنده در آن اشاره گردیده و به دنبال آن مراتب سمع در انسان ها و آثار و عوارض آن تییین شده است. سپس در فصل چهارم همنشین های سمع در دو حوزه معنایی ابزار ادراکی انسان و اسمای الهی مورد مطالعه قرار گرفته و در فصل پنجم با ترسیم حوزه معنایی سمع، به تبیین جایگاه آن در حوزه های معنایی اساسی ایمان و کفر در قرآن پرداخته شده و سپس ارتباط سمع با مفاهیم اصلی و واحدهای هم حوزه آن مشخص گردیده است. در این سیر پس از تبیین ساز و کار معنایی سمع در قرآن مشخص گردید که آیات قرآن سمع را به عنوان یک ابزار ادراکی همراه بصر، در کنار قلب و فواد و جلد معرفی می نماید که دارای نقشی مهم در ادراک و یادگیری و دریافت است. انسان که بر اساس حکمت الهی موجودی مختار است، نسبت به این ابزار توانایی کنترل دارد و چنانچه از این مجاری ادراکی به گونه ای مناسب و درست بهره ببرد، در پرتو شکوفایی آن به سعادت و رستگاری می رسد؛ و اگر آن را اسیر امیال و هواهای نفسانی خود نماید، پایانی جز ضلالت و شقاوت نخواهد داشت. بنابراین سمع در میان دیگر ابزار ادراکی و در ارتباط با آن ها دارای ارزش و مقامی خاص، و در همنشینی با آن ها شامل مراتبی بوده و در حوزه های معنایی قرآن از جایگاهی ویژه برخوردار است.

نوشته پیش رو با عنوان "مقایسه حضرت ابراهیم‌(علیه‌السلام) و حضرت محمد(صلی‌ الله علیه و آله)" در قرآنبا محور قرار دادن آیه 68 سوره مبارکه آل عمران و بررسی جنبه‌های معنوی ـ الهی آن دو پیامبر، در پی اثبات آن است که پیامبر گرامی اسلام و کسانی که با جان و دل و با معرفتی کامل دعوت پیامبر را پذیرفته‌اند نزدیکترین افراد به ابراهیم‌(علیه‌السلام) می‌باشند و سخن آن دسته از افرادی که خود را به جهت نسب به او نزدیکتر می‌دانند ادعایی بیش نیست بلکه ملاک نزدیک بودن به شخص، پیوند روحی و مکتبی و هم خوانی عقیده که استوارترین پیوندهاست می‌باشد. تحقیق حاضر شامل مقدمه و چهار فصل است: در فصل اول دورنمایی از موضوع تحقیق، تحت عنوان کلیات، اهداف تحقیق،‌ اهمیت و ضرورت تحقیق، فرضیات و روش تحقیق، و در نهایت واژه شناسی آمده است. فصل دوم که اختصاص به بررسی دعاها و نیایش‌های دو پیامبر اسوه در قرآن دارد،‌ شامل دو بخشمی‌باشد که در ابتدا جهت ورود به بحث، در زمینه لغوی و معنوی دعا توضیحی مختصر داده شده است. در بخش اولاین فصل، با عنوان «ابراهیم‌(علیه‌السلام ) آموزگار دعا» به بررسی یکی از بارزترین جلوه‌های زندگیابراهیم‌(علیه‌السلام) یعنی دعاهای قرآنی آن حضرت که از طلب امنیت و آبادانی شروع و به طلب غفران و آمرزش الهی ختم می‌گردد پرداخته و در بخش دوم با عنوان «پیامبرگرامی اسلام الگوی عینی دعا» به دعاهای پیامبر (صلی الله علیه و آله) در قرآن توجه و پاره‌ای نکات نغز و ارزشمند و حکمت از خلال ادعیه آن بزرگوار برداشت شده است. فصل سوم با عنوان «محمد(صلی‌ الله علیه و آله) و ابراهیم‌(علیه‌السلام): اسوه، امام و مظهر تام صفات الهی» می‌باشد. در این فصل سعی شده عنوان انتخابی تا حدی گویای مطالب مطرح شده در فصل باشد. این فصل شامل سه بخش است: در بخش اول به مقام الگویی آن دو بزرگوار و به روش الگوگزینی در قرآن توجه شده و در بخش دوم مقام امامت به عنوان یکی از وجوه مشترک شخصیتی ایشان مورد بررسی قرار گرفتهو در بخش سوم عناوین و سرانجام اوصاف مشترک همچنین تمایزات روحی و خلقی این دو پیامبر بزرگ بررسی گردیده است. در فصل آخر که فصل نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات و راهکارها می‌باشد سعی بر آن است که علاوه بر پاسخگویی به سوالات و قبول فرضیه‌های طرح شده در تحقیق، به منظور کاربردی کردن هر چه بیشتر مطالب گرآوری شده، راهکارها و پیشنهادهایی را برای مراکز، ارگانها و سازمان‌های فرهنگی مربوطهارائه دهیم.

معجزه جاوید و ماندگار رسول خدا (ص)، دریای بیکران معارف حقه‌الهی است که طراوت و تازگی آن در هر عصری نمایان است . در طول تاریخ پربرکت آن، از زوایای گوناگونی مورد تدبر و اندیشه قرار گرفته است ، زیرا هر آیه آن برای عنایت بشر، انگیزه‌آور است . یکی از دریچه‌های حقیقت‌نمای قرآن، اسماء و صفات آن است که آشکارا پرده از راز نزول آن برمی‌دارد و در طالب خود، اشتیاقی وصف‌ناپذیر می‌آفریند. این پایان‌نامه در پی شناخت دقیق اسامی و صفات این کتاب سعادت‌بخش است که شامل سه فصل و چند ضمیمه می‌باشد بطوری که دو فصل اول در واقع مقدماتی برای ورود به بحث اصلی "اسماء و صفات " هستند. و هر کدام از فصول ذیلا" معرفی می‌گردند. فصل اول، از قرآن کریم، شناخت اجمالی در حد لازم بدست می‌دهد و موضوعات مرتبط با اهمیت پرداختن به آن را روشن می‌کند. فصل دوم در پی آنست که فهم قرآن را ممکن جلوه داده و در قبال بعضی (اخباریون) که این امر را منحصر عده خاصی دانسته که از موهبت عصمت الهی برخوردار بوده‌اند، با ارائه دلایلی، فهم آن را از سوی عموم بشرکه به زبان قرآن آشنا باشند، اثبات می‌کند. در فصل سوم که متن اصلی این مجموعه را تشکیل می‌دهد با مطالعه دقیق قرآن، تعداد واژگانی را که می‌توان بعنوان اسم یا صفت این کتاب مقدس برشمرد، مورد شناسائی قرار گرفته و یک یک آن کلمات از لحاظ کاربرد معناشناختی در عرف مردم عرب زبان و اعتبار استعاره‌ای آنها از دیدگاه معتبرترین و کهن‌ترین کتب لغت ، مورد تحقیق واقع شده و وجه تسمیه یا توصیف قرآن به آنها با استشهاد به سخن مفسران گرانمایه بیان شده است . علاوه بر فصول مزبور، ضمایمی نیز به این پایان‌نامه ملحق می‌باشد. ضمیمه شماره یک : جدول مقایسه‌ای اسماء و صفات را نشان می‌دهد که از سوی عده‌ای از اندیشمندان بهمراه آیات مورد استشهاد آنان بیان گردیده است . ضمیمه شماره دو: جدول اسامی و صفات قرآن را به تفکیک خاص و یا مشترک بودن یا غیر آن بعنوان نتیجه حاصله از پایان‌نامه را به تصویر کشیده است . ضمیمه شماره سوم، گویای نمودار ستونی از واژگانی است که به منزله اسامی و صفات قرآن شناخته شده است . ترتیب کلمات در این نمودار براساس ترتیب نزولی سور قرآن است که این الفاظ در آنها بعنوان نام و یا صفت قرآن بکار رفته‌اند.

حدّ در لغت به معنای منع و بازداشتن است و به همین علّت در کلام عرب، سخن جامع و مانع را حدّ میگویند چون مانع ورود معانی دیگر به ذهن میشود و نیز دربان را حدّاد نامیده اند چون مانع ورود افراد میشود. در قرآن کریم واژه حدّ و حدود چندین بار تکرار شده است از جمله: (( تلک حدود الله فلا تقربوها)) بقره 187و((و من یتعدّ حدود الله فأولئک هم الظالمون)) بقره 299 ؛ که واژه حد دراین آیات به معنی مرز و ثغور به کار برده شده است که میتوان گفت این معنا هم به معنی لغوی آن برمیگردد به این مفهوم که چون مرز مانع اختلاط و امتزاج میان دو چیز میشود، آن را حدّ میگوند.از زمان به وجود آمدن جوامع بشری و در پی آن قوانین و مقرّرات، همیشه برای ناهنجاریهای اجتماعی که در آن جامعه جرم شناخته میشوند، مجازات و تنبیهاتی در نظر گرفته شده است و دین اسلام که دینی مطابق با فطرت ذاتی بشر و خلقت انسان بوده و به علّت اینکه این دین، برنامه ی جامع و کامل زندگی فردی و اجتماعی برای همه ی زمانها میباشد، برای همه ی زوایای زندگی انسان برنامه و راهکار دارد، که یکی از این راهکارها در حوزه زندگی اجتماعی بشری، حدود و تعزیرات میباشد؛ به این بیان که فلسفه تشریع حدود در اسلام، جلوگیری از ارتکاب جرائم و گناهان بزرگ در اجتماع، التیام ناهنجاری های ناشی از ارتکاب جرم ، تطهیر فرد مجرم و آمرزش گناهی که در اثر ارتکاب این جرم کسب کرده، اجرای عدالت در جامعه ، جلوگیری از انحرافات بزرگ و بنیان شکن و مصونیت بخشیدن به جامعه است.به بیان دیگر اجرای حدود باعث تنبیه و تطهیر مرتکب جرم بوده و باعث بازدارندگی افرادی که تمایل به انجام دادن آن گناه دارند میشود و بالأخره به جامعه نظم و قوام بخشیده و امنیت آن را تا حدود زیادی تأمین و تضمین میکند و میتوان گفت که حدود و مجازات حدّی ضمانت اجرایی برخی از قوانین الهی در جامعه میباشند که نتیجه اجرای آن، جریان احکام و مقرّرات الهی و اخلاق اسلامی در جامعه میباشد.

برخی آیات قرآن بر جامعیّت معارف قرآن دلالت دارند، امّا برخی این آیات را بدین معنا می دانند که همه چیز در قرآن وجود دارد. اطلاق ظاهری این آیات از سویی، و درک نکردن این حقیقت برای عموم مردم از سویی دیگر سبب شده است تا برخی به توجیه منظور الهی در این آیات بپردازند. همین امر سبب شده است تا در نحوة اظهار نظر دانشمندان اسلامی دربارة قلمروی موضوعات قرآنی تعارضات مختلفی ایجاد شود. بعضی از این متفکّران اطلاق آیات جامعیّت را به تمام علوم گسترش داده اند و برخی نیز این اطلاق را به جنبة شرعی و امور دینی محدود نموده اند. ظاهر این آیات، نه تنها همة علوم را بیان نکرده است، بلکه بسیاری از مطالب مورد نیاز مردم در امور شرعی، مثل جزئیّات احکام و غیره را نیز بیان ننموده است. اصطلاح جامعیّت قرآن در آثار متقدّمان مسلمان موجود نیست، ولی موضوع «قلمروی موضوعی قرآن، همواره مورد توجّه اندیشمندان اسلامی بوده است. آیة 89 سورة نحل، آیة 111 سورة یوسف، آیة 38 سورة انعام و آیات مشابه بر جامعیّت قرآن در اموری دلالت دارند که به کمال و سعادت آدمی منجر می شوند. آموزش علوم و دانش های گوناگون، جزو رسالت قرآن نیست. مراد از اطلاق «کُلُّ شَیْءٍ» در برخی آیات مذکور، با توجّه به قرینة مقامیّه و سیاق آیات، اصول کلّی امور دینی است. از این رو، قرآن در حُکم قانون اساسی دین است که اصول کلّی دین را بیان کرده است و بیان مواد و تبصره ها را به عهدة پیامبر(ص) گذاشته شده است.

درباره ی نحوه ی قرائت کلمه ی «غرفه» در آیه ی «فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنیّ ِ وَ مَن لَّمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنیّ ِ إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَهَ بِیَدِهِ» (بقره:249) اختلاف وجود دارد. برخی آن را «غُرفه» خوانده اند و برخی «غَرفه». ابوعمرو معتقد است مقدار آبی که در دست است «غَرفه» و آب درون ظرف «غُرفه» نامیده می شود به همین سبب وی قرائت «غَرفه» را اختیار می نماید و کسایی به اسلوب زبانشناختی آیه اشاره می کند و می گوید: اگر به جای فعل «اغترف» فعل «غَرَف» بود من «غَرفه» می خواندم. این موضوع نشان می دهد معانی واژگان و مباحث زبانشناختی در نحوه ی قرائت قراء اثر داشته است. پژوهش حاضر با واکاوی منابع لغوی، قرائی، تفسیری و روایی به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی معنای «غَرفه» و «غُرفه» پرداخته است. تحلیل منابع مذکور در بیان معنای این دو واژه، چگونگی ارتباط و تعامل لغت پژوهان و قاریان قرآن را نشان می دهد. لغت پژوهان ضمن بیان معنای این دو واژه اختلاف معنایی را که برای «غَرفه» و «غُرفه» ذکر شده است به یونس و فراء نسبت می دهند که یکی شاگرد ابوعمرو بصری و دیگری شاگرد کسایی است. بنابراین، این فرضیه تقویت می گردد که گاهی آراء لغت پژوهان متأثر از بیانات قاریان قرآن کریم است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد دلیل علمی و مستدل برای تأیید یکی از وجوه قرائی وجود ندارد و دلایلی که مستند وجوه قرائی دانسته شده، قابل نقد است. روایات و سیاق آیه تنها معنای «غرفه» را روشن می نماید که به معنای مقداری آب است که در کف یک دست قرار می گیرد و در آیه ی شریفه با توجه به این که «اغتراف» در برابر «شرب» قرار گرفته است، دلالت بر یک بار نوشیدن نیز دارد

ائمّة اطهار(ع) مفسّران راستین قرآن کریم هستند. آنچه امام معصوم دربارة قرآن تفسیر می نماید، همان سخن قرآن است؛ چراکه آنان قرآن ناطق اَند وعلم تفسیر آن را از رسول خدا(ص) اخذ کرده اند. از آنجا که آن بزرگواران داناترین این افراد به معارف قرآن بعد از آن حضرت(ص) می باشند، در این تحقیق بر آن شدیم تا به روایات امام باقر(ع) در باب این علوم بپردازیم. مقالة حاضر گونه ها و روش های تفسیری امام باقر(ع) را بررسی کرده است و نتیجه می گیرد که امام(ع) در سخنان خود، بسته به ظرفیّت و فضای حاکم، به روش های گوناگون، از جمله علوم قرآنی، تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن با سنّت، جری و تطبیق، بیان تمثیل های قرآنی، بیان باطن و ظاهر قرآن، زدودن شبهات، بیان مصداقی آیات و بُعد تربیتی و... از معارف قرآن را تبیین فرموده است.

محیط زیست یکی از موضوعات مهم بشری است که امروز با مشکلاتی پرشمار روبه روست. هرچند کوشش های علمی و عملی فراوان برای مهار این معضل انجام شده است، حل کامل آن جز با توجه به تعالیم وحیانی و پایبندی به آموزه های قرآنی ممکن نیست. مقالة حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی آیات مربوط به محیط زیست را بررسی کرده است. این آیات، بیانگر اصول و بنیان های جهان بینی قرآن در این زمینه است. مهم ترین این اصول عبارتند از: هدفمندی محیط زیست، توازن محیط زیست، زیباییشناختی محیط زیست، تنوع زیستی و تسخیر محیط زیست برای انسان. اهمیت اصول یادشده، مستند به جامعیت، جاودانگی و فراهم سازی ضمانت اجرای درونی آن برای قوانین زیست محیطی است.