مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم در بردارنده مفاهیم آسمانی مختلفی است که توجه و تحقیق را در تمامی جوانب آن می‌طلبد. یکی از بخش‌های مهم قرآن کریم داستان‌های عبرت‌آمیز آن است که از دل حقیقت و واقعیت سرچشمه گرفته‌اند و برای هدایت انسان حائز اهمیت فراوان است. در این میان تحقیق در شخصیّت‌های داستان‌های قرآنی مهم به نظر می‌رسد. قرآن کریم در ذکر نام‌های اشخاص، که اصطلاحاً اعلام نامیده می‌شوند از دو گونه‌ی تعبیری بهره برده است؛ گاهی نام شخصیّت‌ها را ذکر می‌کند و گاهی بدون این‌که تصریح نماید، با اشاره‌ای خاص آن شخصیّت‌ها را معرفی می‌نماید. این تحقیق بر آن است تا با روش کتاب‌خانه‌ای و نرم‌افزاری به بررسی علم‌های غیر مصرّح یاد شده در قرآن بپردازد و پس از یافتن مصادیق آن‌ها در کتاب‌های تفسیری و روائی به بررسی شیوه معرفی آن‌ها پرداخته و در پایان دلالت‌ها و حکمت‌های این‌گونه معرفی را مورد تحلیل قرار دهد. اعلام غیر مصرّح در دو بخش اصلی صالحین و غیر صالحین تقسیم می‌شوند که در کنار صالحین به برخی از شخصیّت‌ها اشاره می‌شود که نمی‌توان به صورت قطعی صفت صالح بودن یا غیر صالح بودن را نسبت داد و به عنوان شخصیّت‌های مبهم به آن‌ها اشاره رفته است. این پایان نامه در مجموع به شصت و هفت مورد از اعلام قرآنی پرداخته است. قرآن کریم برای معرفی نمودن اعلام غیر مصرّح از شیوه‌هایی هم-چون اسم موصول، مضاف و مضاف الیه، نعت (صفت)، نقل قولِ آن عَلَم و اشاره ضمنی بهره برده است. هر کدام از این روش‌ها در جایگاه خود دربردانده‌ی معانی خاصی است که می‌توان به مدح، ذم، اشاره به وظیفه و عملکرد شخص، نسبت دادن وی به شخص یا شیء خاص، تشویق، رعایت سیاق داستان و ... اشاره کرد.

موضوع مجلد هشتم این کتاب که زبان عربی نوشته شده بیان تطبیق آیات قرآن کریم با ولایت حضرت علی (ع) و فرزندان و جانشینان معصوم ایشان است که بر اساس آیات 56 تا 87 سوره‌ی بقره بازگو می‌شود.

چیستی وحی قرآنی یکی از مهم ترین موضوعاتی است که نومعتزله دیدگاه های چالش برانگیزی را پیرامون آن مطرح کرده اند و به دنبال آن بسیاری از نو اندیشان و دگراندیشان معاصر در این حوزه با تاثیرپذیری از این اندیشه، جهت گیری سکولاریستی نسبت به معارف وحیانی پیدا کرده اند. هسته مشترک دیدگاه های نواعتزالی عقل گرائی افراطی، تجربه محوری، اسطوره انگاری، زبان شناسی انتقادی بر قرائت قرآن کریم و گرایش به هرمنوتیک فلسفی است. در این نوشتار، مهمترین مبانی اندیشه نواعتزالی مطرح و نارسائی آن با مدلول ایات قرآن و ادله عقلی به روش بررسی اسنادکتابخانه ای و تحلیل عقلی ونقلی مورد بررسی و نقادی قرار می گیرد. حاصل این پژوهش ، در تعارض دیدن مبانی این اندیشه با حقایق قطعی هستی شناسی و حکمت بالغه الهی به دلیل رویکرد افراطی اصحاب آن به عقل و یافته های علوم تجربی و انکار علم حضوری پیامبر اکرم در تلقی آیات الهی است؛گذشته از اینکه این مبانی با دیدگاههای اعتزال کهن( به عنوان خاستگاه اصلی آن )همخوانی و مطابقت ندارد.

ضرورت اثبات نزاهت قرآن از تحریف به عنوان اساسی‌ترین سند اسلام و ریشه همه علوم اسلامی بر فرهیختگان پوشیده نیست. پژوهش در خصوص جایگاه اجماع بیان‌گر آن است که «اجماع» به عنوان یکی از ادله دینی در اثبات مصونیت قرآن از تحریف، توانا نیست. در مقاله حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی نگارش یافته با کنکاش از ادله عالمان فریقین به این نتیجه دست یافتیم که ادله عقلی و نقلی اهل سنّت برهانی نبوده و از ضعف‌های مهمی متألم است و اجماع مورد نظر عالمان شیعه در مورد نزاهت قرآن از تحریف یا قابل تحقق نیست، یا منتهی به تراکم ظنون است که نهایتاً ظنی خواهد بود و یا بازگشت به خبر ثقه از رأی معصوم(ع) می‌کند که از آن تحصیل یقین به دخول قول معصوم(ع) و یقین به تطابق معقّد اجماع، قول معصوم، آسان نیست و در صورت دست‌یابی، در قدر متیقن خود یعنی در آیات الاحکام، حجیت دارد.

یکی از مباحث مهم و اصولی علوم قرآن، وحیانی بودن آیات قرآن کریم است. با این وجود در عصر حاضر علیه قرآن نظریاتی جدیدی مطرح شده است تا وحیانی و قدسی بودن قرآن، متزلزل شود. شبهه «نامه‌انگاری آیات قرآن» از مسائل و نظریاتی است که در رابطه با این موضوع در کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» ادعا شده است؛ به‌طوری که در این نظریه آمده است که قرآن کریم یک سری نامه‌­ها و ملحقاتی است که از طرف فرقه‌­ای به نام «ابیونی» بر پیامبر اسلام(ص) ارسال می‌شده است. در نظریه حاضر آمده است که با طرح این مطلب، بسیاری از مسائل قرآن از قبیل حروف مقطعه و ابهام در ضمایر، حل ‌و فصل می‌­گردد. نویسنده کتاب «نامه‌­هایی برای محمد(ص) پیامبر» برای اثبات فرضیه نامه بودن قرآن کریم به ذکر دلایلی هم‌چون عدم انسجام در آیات قرآن، وجود لغات غیر عربی و ذکر حروف مقطعه در صدر سور پرداخته است. در این جستار با رویکردی تحلیلی و انتقادی به بررسی فرضیه نامه بودن قرآن کریم پرداخته شد و حاصل پژوهش آن‌که هیچ‌کدام از دلایل صاحب فرضیه با آیات قرآن و تاریخ منطبق نیست و نویسنده کتاب «نامه­‌هایی برای محمد(ص) پیامبر» در فرضیه خویش به‌جای استناد به ادله متقن، بیشتر بر حدسیات و اوهام متکی است.

اعجاز قرآن را از زوایای گوناگونی می­‌توان مورد مطالعه قرار داد. یکی از این جنبه‌­ها، اُسلوب منسجم و چینش دقیق و منظم واژگان در آیات قرآن است. به دلیل اهمیت واکاوی ابعاد جدید اعجاز قرآن در این حوزه، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی تعقیب این هدف است که آیا هم­‌نشینی واژگان دخیل با دیگر واژگان قرآنی، بر اساس اسلوب ویژه‌­ای سامان‌ یافته است یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش، پژوهش حاضر، مدعی است که بین معانی اصلی وام­‌واژگان عَلَم با بافت قرآنی، پیوندی محکم و اعجازگونه برقرار است؛ به‌­گونه­‌ای که معنای اصلی چنین واژگانی از بافت همان آیه در قالب یک مناسبت معنایی، قابل استخراج خواهد بود. از این‌رو در این تحقیق، این مناسبات معنایی، شناسایی و طبقه­‌بندی گردیده و نمونه­‌هایی چند، در ذیل این‌گونه­‌شناسی آورده شده تا این مدعا به اثبات رسد. نتایج پژوهش، نشان می‌­دهد که پیامبری اُمّی و ناآشنا با زبان­‌های سامی و به‌ویژه تعالیم تورات، هیچ­‌گاه نخواهد توانست ضمن تسلط بر ریشه و معانی واژگان دخیل، این واژگان را مُعرّب نموده و معنای اصلی آن‌­ها در زبان مادر را در یک اسلوب ویژه در زبان عربی به‌کار گیرد؛ مگر این­که این امر، نشان از ارتباط عمیق و اتصال وثیق او با خزاین الاهی داشته باشد و سندی قوی بر درستی مدعای او به شمار رود.

هرمنوتیک در حوزه معرفت‌شناسی به‌عنوان روشی برای رسیدن به حقیقت الفاظ و عبارات، از جمله شیوه‌هایی است که در قرن اخیر از جانب بسیاری از صاحب‌نظران غربی مورد توجه قرار گرفته است. در این شیوه تلاش شده است با تکیه بر برخی اصول و مبانی خاص و با پیگیری معناشناسانه الفاظ و مفاهیم، به حقیقت مدنظر گوینده دست یابند. متناسب با این شیوه غربی، در عالم اسلام متفکران مسلمان، از مفهومی به نام تأویل سخن به میان آورده‌اند. ملاصدرا به‌عنوان یکی از متفکران اصیل اسلامی در بحث تأویل، معتقد است که با ریشه‌یابی دقیق الفاظ در عوالم سه‌گانه و با روش‌های عرفانی، فلسفی و کلامی به معنای ملکوتی آن‌ها رسیده و بسیاری از مشکلات و اختلافات را در باب متشابهات قرآنی از این طریق پاسخ داده است. این جستار بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، پس از بررسی معنای هرمنوتیک و نسبت معنایی آن با تأویل، روش خاص ملاصدرا در تفسیر آیات قرآن را مورد ارزیابی قرار دهد.

تحریف، عاملی است که اصالت و اعتبار هر کتاب و کلام معتبری را با آسیب همراه می‌کند. نسبت تحریف به قرآن مجید، خواسته و یا ناخواسته در همین راستاست. اگر مسئله تحریف‌ناپذیری قرآن به اثبات نرسد، اعتبار قرآن به چالش کشیده می­‌شود و هرگونه استناد به آن با مشکل اساسی روبه‌رو می‌گردد. دسته‌­ای از شبهات مربوط به تحریف، از سوی مستشرقان ازجمله آقای نولدکه آلمانی مطرح شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا کلمات و آیاتی از قرآن حذف و جابجا شده است یا خیر؟ شبهات مربوط به تحریف در این مقال، حدود چهار شبهه است. نولدکه و دیگر مستشرقان، با پیش‌فرض‌­های نادرست و با استناد به برخی از احادیث ضعیف و گاه جعلی که بیشتر در منابع نامعتبر اهل سنت یافت می‌شوند و هم‌چنین برخی احادیث ضعیف که دست‌آویز غلات شیعه است و عدم درک تناسب و مفهوم برخی آیات قرآن و مطالب مستفاد از برخی منابع روایی، تفسیری و تاریخی، به طرح این آراء مبادرت ورزیده‌اند. آراء و شبهات آنان، با استفاده از همان منابع و روش ایشان و ایضاح مفهوم حقیقی آیات، روایات و برخی اصطلاحات تخصصی، بررسی و مورد نقد جدی قرار گرفته است.

بی‌تردید عصر حاضر مولفه‌های جهان‌شناختی و انسان‌شناختی نوینی ارائه نموده است و انسان معاصر را با چالش‌های جدی در حوزه معرفت شناسی و خودشناسی مواجه نموده و آسیب‌های متعدد و اثرگذاری را در روابط با انسان‌های دیگر به ویژه در حوزه خانواده پدید آورده است. از آنجا که رویکرد انسان در عواطف و احساسات و رفتارهای وی، تأثیر فراوان دارد و شخصیت انسانی نیز در سه حوزه بینش، گرایش و روش زندگی وی شکل می‌یابد و خانواده هر فرد بطور مستقیم بدان تثبیت یا تزلزل می‌یابد، این نوشتار تلاش دارد تا به عناصر و عوامل موثر در تحکیم خانواده از منظر قرآن کریم بپردازد. انسان معاصر با نگاهی پیشینی به خود و مؤلفه‌های اثرگذار بر لذات و عواطف و تبلیغات شوم فضاهای آلوده، آسیب‌های جدی را در حوزه‌های روانی و اجتماعی تجربه کرده و می‌کند. این نوشتار که به روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی انجام پذیرفته است، نشان داد که اصلاح نگرش به ازدواج و دادن بینش درست به نظام هستی و جهان آخرت و رعایت حریم‌های الاهی و بشری در زندگی مشترک و رعایت اعتدال در عواطف و کنترل هیجانات و احساسات در بعد گرایش و گروش و نیز تلاش در جهت بکاربستن مهارت‌های رفتاری لازم، در تحکیم پایه‌های خانواده بسیار موثر است. رعایت حیا و عفت و حفظ پوشش اسلامی و تعامل سازنده با همسر می‌تواند موجبات تعالی و استواری زندگی مشترک باشد. از آنجا که هر انسان در شکل‌گیری شخصیت خود تحت تدبیر و تاثیر اندیشه، عواطف و رفتارهای خویش است، عوامل تحکیم را در سه دسته فوق مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد.