مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به این مهم که دانش سازمان و مدیریت به ‌عنوان عنصری کلیدی در رشد، تعالی، صعود و سقوط سازمان جامعه و نهادهای سیاسی و حکومتی، نقش اساسی ایفاء می­کند، از منظر قرآن کریم که محکم‌ترین و استوارترین پیام الهی بوده و عهده‌دار برنامه جامع زندگی بشری است، آن گونه که بایسته است مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است. نگارندگان نوشتار سعی دارند با استفاده از متد توصیفی و تحلیلی و با بهره جستن از روش استنطاقی شهید صدر با مراجعه به آیات 60 تا 82 سوره کهف مؤلفه­های مهم مدیریتی در آیات یاد شده را کشف و تبیین نموده و نیز تمایز آن را با دانش مدیریت رایج بیان کنند؛ تا از این ره‌گذر جامعیت قرآن کریم نسبت به دانش مدیریت به تصویر کشیده شود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در آموزه­های آیات 60 تا 82 سوره کهف مهم‌ترین مؤلفه‌های مدیریتی در حوزه­های یادگیری سازمانی و نگرش سیستمی مطرح شده است چه این‌که در حوزه یادگیری سازمانی به مباحثی هم‌چون هدف‌گذاری، نیازسنجی، تعیین موضوع یادگیری، بیان مسئله سازمان، طرح مثال مرتبط با موضوع برای تفهیم مسئله، عدم سخت‌گیری و رعایت اصول آسان‌گیری و بر عهده گرفتن موارد عملی یاددهی توسط خود مدیران پرداخته شده است و در حوزه نگرش سیستمی به موضوعاتی مانند توجه به محیط، نگاه سیستمی به قضایا، تلاش در راستایی نیل به هدف، استفاده از مکانیسم بازخور، اشاره به آنتروپی منفی، توجه به مصادیق ناشناخته از چالش‌های محیطی، معرفی راهبرد (عبور از چالش‌ها و تهدیدات محیطی) می‌پردازد. هم‌چنین مشخص شد که مؤلفه‌ها ذکر شده در قرآن کریم در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابل بهره‌گیری و استفاده است.

اعجاز مدیریتی از وجوه اعجاز علمی قرآن است که مورد توجه قرآن ‌پژوهان معاصر قرار گرفته است. بشر در چگونگی اداره خود و مدیریت جوامع، نیازمند آموزه‌های وحیانی است. شیوه‌های هدایت و مدیریت قرآن برخاسته از اسباب فرا طبیعی است. این وجه از اعجاز در صورت اثبات دارای ثمرات و آثار فراوانی در مدیریت است که می‌تواند از مدیریت فردی تا مدیریت کلان جهان را دربر بگیرد و نمونه بارز آن تحوّلی است که در مدت زمان کوتاهی در جامعه جاهلی صدر اسلام ایجاد کرده است. این نوشتار که با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع تفسیری و مدیریتی و به روش کتابخانه‌ای نگارش یافته، ضمن تبیین اعجاز مدیریتی، به بیان ویژگی‌های اخلاقی مدیران در دو حوزه فردی و اجتماعی پرداخته است تا نگاه جامع قرآن را در ارائه الگویی کامل در حوزه اخلاقی مدیران با هدف اثبات این وجه از اعجاز به نمایش بگذارد و دریچه‌ای نو درعرصه مطالعات مدیریتی ‌بگشاید.

عدالت ترمیمی، مشتمل بر نظریات مختلفی درجهت مسئولیت‌پذیر نمودن و اصلاح بزه‌کار است، یکی از نظریات در این حوزه شرمساری است. در این نظریه جرم زمانی کنترل می‌شود که اعضای جامعه از طریق مشارکت در تقبیح بزه‌کار و ایجاد شرمساری در وی، تلاشی منسجم را برای بازپذیر کردن بزه‌کار به یک شهروند مطیع قانون در جامعه به کار گیرند. این موجب بازدارندگی عمومی نسبت به کسی است که دارای چنین احساسی است. این نظریه که در کشورهای متعددی در حال اجراست، از نظر بن مایه‌های معرفتی و اجرایی دچار کاستی‌هایی است. از این رو در جهت اصلاح مجرم و به تبع آن کاهش جرم با تاکید بر آموزه‌های قرآنی در این زمینه ایده بازگشت و اصلاح استنباط شده است. این ایده در واقع همان اجرای فرآیند توبه از سوی گناه‌کار هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی است؛ زیرا اجرای توبه واقعی نه تنها موجب محو آثار گناه می‌شود، بلکه امید فرد را در تقویت بندگی افزایش داده و عنصری پویا در جبران و به دست آوردن رضایت الهی است و نیز اسباب مصونیت جامعه از گناه را فراهم می‌آورد. ضمن این‌که مراجعه به اهداف مجازات‌ها در اسلام نشان می‌دهد که هدف از کیفر، انتقام جویی نیست بلکه سوق دادن افراد به مراعات حدود و حریم الهی است؛ از این رو، این نهاد نیازمند شرایط درونی، بیرونی و تکمیلی است که در این پژوهش پس از مراجعه به منابع تفسیری و فقهی با روش توصیفی و تحلیلی به آن پرداخته شده است.

مسئله اعجاز قرآن از موضوعات مهم و اساسی در علوم قرآنی است. یکی از جنبه‫های این اعجاز، اعجاز علمی قرآن کریم در زمینه خلقت انسان است که با پیشرفت‫های علم پزشکی و جنین‫شناسی به اثبات رسیده و مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی از جمله آیت‫الله فاضل لنکرانی بوده است. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مراجعه به کتاب‫های علوم قرآنی و مباحث تفسیری در تفسیر آیات 14ـ12 سوره مؤمنون و تطبیق آن با علم روز، به بررسی اعجاز علمی قرآن کریم در زمینه خلقت انسان از دیدگاه آیت‫الله فاضل لنکرانی پرداخته شده است. ایشان در تفسیر این آیات، مراحل خلقت انسان را به شش مرحله: خاک، نطفه، علقه، مضغه، آفرینش استخوان‌ها و عضلات و ایجاد خلقی جدید تقسیم می‫کند و تطبیق کامل کشفیات جدید علم جنین‫شناسی با مراحل ذکر شده در این آیات را به عنوان اعجاز علمی قرآن کریم مورد بررسی و موشکافی علمی قرار می‫دهد.

رابطه قرآن و علوم طبیعی و به خصوص اعجاز علمی یکی از مباحث مهم علوم قرآنی در جهان اسلام و غرب بوده است که منشا بسیاری از مباحث و شبهات قرار گرفته است. با نگاهی گذرا به آثار آیت الله محمد فاضل لنکرانیe این نکته به دست می‌آید که ایشان به این موضوع، اهتمام نشان داده‌اند. این نگاشته به روش کتابخانه‌ای و تحلیل اطلاعات موجود و با هدف شناخت و بررسی دیدگاه‌های آیت الله محمد فاضل لنکرانیe در موضوع اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی (گیاه‌شناسی، زمین‌شناسی و کیهان‌شناسی) تدوین شده است. و در نهایت به این نتیجه دست یافته است که مباحث مطرح شده در کتاب «مدخل التفسیر» و سایر آثار وی در موضوعات مرتبط با معجزه و اعجاز علمی با دقت خاصی گزینش شده است؛ و قابلیت وسعت دادن دامنه موضوعات مرتبط با اعجاز علمی در حوزه علوم طبیعی (قرآن و پزشکی، قرآن و زیست شناسی، قرآن و خلقت هستی و...) و هم‌چنین عمق دادن به مباحث مطرح شده در آثار ایشان وجود دارد.

تعریف حقوق که گاهی مترادف با تشریع به کار می‌رود، وضع قوانین الزام آور برای ایجاد نظم در روابط اجتماعی افراد جامعه است. لذا منظور از اعجاز حقوقی قرآن، اعجاز تشریعی آن نیست بلکه وجه خاصی از آن است. در بیان آیت الله محمد فاضل لنکرانیeتصریحی بر تمایز این دو مفهوم نیست اما بررسی ادلّه ایشان در جهت اثبات اعجاز تشریعی قرآن نشان می‌دهد که این ادلّه بر اعجاز حقوقی مصطلح نیز دلالت دارد. نوشتار حاضر با گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای، به روشی توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند که بر اساس ادلّه موجود در آثار ایشان نشان دهد، اعجاز حقوقی به خاطر امری از داخل قرآن و مربوط به کلام بما هو له اثر و ثمرات است. دسته‌ای از این ادلّه با استناد به وضع قوانین قرآن به منظور جامعه سازی، ثمرات حقوقی قوانین قرآن را اثبات می‌کند و دسته‌ای دیگر با استناد به ارائه قوانین قرآن توسط فردی امّی، تناسب با فطرت و توانایی‌های انسان همراه با ضمانت های اجرایی اساسی، یکتایی نظام حقوقی قرآن را اثبات می‌کند. مجموع این دو دسته دلیل، اعجاز حقوقی قرآن را مبتنی بر ادلّه آیت الله فاضلe نشان می‌دهد.

اعجاز نجومی قرآن از جمله ابعاد اعجاز قرآن و زیرمجموعه اعجاز علمی قرآن قرار می‌گیرد. اعجاز نجومی قرآن مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم هستند که اسرار و حقایق مربوط به دانش نجوم را که در زمان نزول قرآن و حتی تا قرن‌ها بعد، برای مردم ناشناخته بود را بیان می‌کنند و دانش تجربی است که با بهره‌گیری از ابزار و آزمون ‌و خطا، به حقانیت آن پی برده است. برخی از آیات قرآن کریم که به موضوعاتی هم‌چون آغاز آفرینش، فیزیک و مکانیک اجرام آسمانی و پایان جهان اشاره دارد، در این مجموعه می‌گنجند. مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی ازجمله اندیشمندانی بودند که در بخشی از کتاب وزین مدخل التفسیر به طرح ابعاد اعجاز قرآن و ازجمله اعجاز نجومی پرداخته‌اند. ایشان پس از بیان شرایط و ضوابط اعجاز علمی، با بهره‌گیری از روش تفسیر علمی به تفسیر مصادیق اعجاز نجومی قرآن پرداخته و مواردی هم‌چون: حرکت و شکل زمین، تعدد جهان‌ها و حرکت و پایان عمر خورشید را بر رسیده‌اند. ایشان معتقدند قرآن کریم با تعبیر «مَهْداً» و واژه «ذَلُولا» به حرکت زمین اشاره می‌کند و با تعبیر «یکور» از پیچیده شده شب و روز بر هم‌دیگر سخن می‌گوید. وجود آسمان‌های متعدد که در قرآن و نیز حرکات و پایان یافتن عمر خورشید از دیگر مصادیقی است که مرحوم آیت الله فاضل به عنوان مصادیق اعجاز نجومی قرآن بر می‌شمارند.

خلقت به معنای آفرینش، یکی از افعال الهی است واز جمله مفاهیم اساسی در جهان بینی اسلامی است که نقش بسیار برجسته ای در همه ی ابعاد اندیشه دینی ایفا می کند. در قرآن کریم وروایات معصومین (ع) مطالب فراوانی درباره آن آمده است. در کلام و فلسفه اسلامی این مسأله بیشتر به صورت تقابل میان حدوث و قدم بررسی شده است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی روایی دیدگاه مفسران و متکلمان شیعه را به عنوان منبعی برای کشف نظرخلق از عدم، بیان می کند و نتیجه می گیرد که عالم بر طبق علم خداوند خلق شده است، پس خلقت فعل آزاد است، تنها غایتی که می توان بر اراده خدا تصور کرد، وجود خاص اوست. با این حساب، خلقت، احسان خداست. خلق عالم ازعدم به معنای «خلق لا من شیء» می باشد و در ضمن مباحث صفات الهی و حدوث عالم به آن پرداخته شده است.