جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از میان انواع آثار، کتب اخلاقی باید به اقناع مخاطب توجه بیشتری داشته باشند، زیرا اصولاً با این هدف نوشته شده‌اند که بر رفتار مخاطبان تأثیر بگذارند؛ رذایل اخلاقی‌شان را بزدایند و آنان را به انجام کارهای نیک برانگیزند. یکی از مهم‌ترین آثار اخلاقی شیعی به زبان فارسی، معراج‌السعادة نام دارد. ملّا احمد نراقی (درگذشته به سال 1244 یا 1245 ق) جامع‌السعادات پدرش ملّا مهدی (متوفّی 1209 ق) را از عربی به فارسی به‌صورت آزاد ترجمه کرده، مطالبی به آن افزوده و در تنظیم مطالب هم اصلاحاتی انجام داده است؛ به‌گونه‌ای که خود در مقدمۀ کتاب که نامش را معراج‌السعادة گذاشته، از «تألیف» سخن می‌گوید. نراقی در طرح مباحث اخلاقی این کتاب از آیات قرآن مجید، احادیث و روایات معتبر شیعه، کتب اخلاقی پیشین، دیدگاه‌های حکمای یونانی و ادبیات غنی فارسی بهره برده است. این کتاب از همان دوران جایگاهی والا در میان کتب اخلاقی فارسی یافت. نشانه‌های این توفیق در مقاله شرح داده خواهد شد. رواج و اشتهار این اثر علاوه‌بر اینکه به ارزش مطالب مندرج و اعتبار فاضلین نراقی (ملّا مهدی و ملّا احمد نراقی) مربوط است، به ویژگی‌هایی از متن بازمی‌گردد که منجر به اقناع مخاطب می‌شود. در این مقاله بر متن کتاب معراج‌السعادة تمرکز خواهد شد و عوامل توفیق ملّا احمد نراقی در ارتباط‌گیری با مخاطبان و اقناع آنان از نظر خواهد گذشت.

پژوهش حاضر با هدف نشانه‎شناسی شکر و تبیین حد نصاب آن با تکیه بر منابع اسلامی صورت گرفته است. در این نوشتار مطالب و مستندات موردنظر به صورت کتابخانه‎ای گردآوری و سپس با روش توصیفی- تحلیلی مورد طبقه بندی و تحلیل قرار گرفتند. با نظر به منابع دینی بویژه آیات و روایات، 13 نشانه‎ برای شکر مطرح و در قالب سه دسته طبقه‎بندی شد که عبارتند از: الف - نشانه‎های شناختی (سه نشانه)، ب- نشانه‎های رفتاری ( هشت نشانه) و ج- نشانه‎های عاطفی (دو نشانه). در ادامه مراتب شکر مطرح شد. در ادامه در واکای مراتب شکر سه وجه بیان شد. در وجه نخست با توجه واکنشی که فرد در برابر نعمت نشان ‎می‎دهد چهار نشانه در مرتبه پایین شکر می‎توان دست یافت. طبیعتا طبق این طبقه‎بندی اگر فرد نشانه‎های بیشتری داشته باشد مرتبه بالاتری را دارد. و بالاخره در وجه دوم با توجه به انگیزه‎ی فرد شاکر و وجه سوم بر اساس نوع نعمتی که به فرد رسیده مراتبی نقل شد.

تربیت اخلاقی، به معنای فرایند نهادینه سازی ارزش‌های اخلاقی در وجود انسان، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های ادیان الهی به شمار می‌رود. شاکله کلی این ارزش‌ها در ادیان مختلف یکسان است اما آموزه‌های اخلاقی‌ که بروز عملی این ارزش‌ها هستند، در برخی جزئیات متفاوتند. «ایثار» به عنوان یک آموزه اخلاقی مهم، چه جایگاهی در تربیت اخلاقی دارد؟ این نوشتار، با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و استفاده از روش توصیفی- تحلیلی جایگاه این آموزه را در تربیت اخلاقی بر اساس تعالیم دو شریعت اسلام و یهود بررسی می‌‌کند . هردو شریعت، ازخودگذشتگی و ایثار نسبت به دیگران را از مهم‌ترین آموزه‌های تربیتی خود مطرح می‌کنند، اما در تعیین معیارهای آن-به عنوان عمل اخلاقی- تفاوت دارند. توجه به نژاد افراد در تعیین مصادیق ایثار، مهم‌ترین معیاری است که در آیین یهود -به شکل امروزی آن- وجود دارد؛ به این معنا که ایثار در برابر یک فرد غیریهودی می‌تواند ارزش منفی پیدا کند. در مقابل، تنها ملاکی که در اسلام، برای ایثار نسبت به دیگران مطرح می‌شود، این است که بر محور بندگی خداوند باشد. توجه به این محور در مقام عمل باعث می‌شود تنها دشمنان خداوند و افرادی که مبتلا به آفات اخلاقی‌ای مثل عجب و تکبر هستند، در گستره ایثار قرار نگیرند.

ساحت ارتباطی انسان با دیگر انسان‎ها و سبک زندگی اجتماعی او بخش مهمی از معارف و احکام قرآن کریم را به خود اختصاص داده‎اند. قرآن، هم خطوط کلی بسیاری از آموزه‎های معاشرتی را در قالب «بایدها و نبایدها» و هم برخی مبانی و زیرساخت‎های این آموزه‎ها را در قالب «هست‎ها و نیست‎ها» بیان کرده است. درباره آموزه‎های معاشرت، هم پژوهش‎ها و هم نگاشته‎ها فراوان‎اند؛ ولی مبناپژوهی معاشرت مورد توجه قرآن‎پژوهان قرار نگرفته و همین، بایستگی این پژوهش را توجیه می‎کند، از این رو مسئله اصلی این پژوهش، یافتن مبانی و پایه-های قرآنی آداب معاشرت است و یافته‎های آن چنین‎اند: برخی مبانی قرآنیِ آداب معاشرت، مبنای آموزه‎های همگانی معاشرت‎اند و برخی دیگر مبنای آموزه‎های معاشرت با خصوص مؤمنان. دسته نخست عبارت‎اند از: 1. حرمت انسان؛ 2. ملازمه حق و تکلیف در روابط اجتماعی؛ 3. موازنه حق و تکلیف؛ 4. تقدم مصالح اجتماعی بر منافع فردی، و دسته دوم بدین شرح‎اند: حرمت ایمان؛ 2. برادری دینی؛ 3. ولایت ایمانی مؤمنان بر یکدیگر. این مقاله، به اجمال، اثرگذاری مبانی یادشده بر آموزه‎های معاشرتی را نیز بررسی می‎کند. روش تحقیق در این مقاله، نقلی- وحیانی و روش پردازش اطلاعات آن (داده‎پردازی) تبیینی و تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه‎ای است.

این مقاله به بررسی رابطه دنیا و زهد بر اساس کتاب الزهد حسین بن سعید اهوازی می‎پردازد. این دو مفهوم در دو سوی معنایی، مقابل هم، قرار دارند و کمتر می‎توان هم پوشانی عملی میان این دو یافت. در ادبیات روایی شیعه در عین مذمت دنیا توصیه به زهد شده است و عموما محدثین در آثار خود تقابل این دو مفهوم را بیان کرده اند. در این میان اما به نظر می‎رسد می‎توان رویکرد دیگری در تفاهم معنایی زهد و دنیا، بر اساس میراث روایی شیعه، تبیین کرد که نشان‎هایی از آن در کتاب معروف الزهد حسین بن سعید قابل رصد است. این مقاله به پاسخ این پرسش پرداخته است که حسین بن سعید در کتاب الزهد چه نظری در رابطه با زهد و دنیا داشته است؟ بررسی «الزهد» این فرضیه را تقویت می‎کند که حسین بن سعید بر خلاف نگاه عموم محدثین شیعی تفاهمی عملی میان زهد و دنیا را قائل است. با تحلیل مضمونی متن کتاب الزهد این نتیجه دست یافتنی شد که زاهد می‎تواند در عین دنیاپذیری و کنترل امیال دنیاخواهانه در چارچوب زیستی زاهدانه نیز طی طریق کند. او گفتمانی اجتماعی از دنیا ارائه می‎دهد که قابل جمع با زیست زاهدانه می‎باشد.