جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با ختم رسالت، انگاره ختم ارتباط انسان توسط فرشتگان با عالم غيب،گونه‌اي از تبيين حقيقت خاتميت به شمار آمد؛ اما دلايلي استوار از وجود ارتباط ميان انسان‌ها و خدا با واسطة فرشتگان گزارش مي‌‌دهد. زير بناي چرايي لزوم اين پيوند به درک مسئلة هدايت و جايگاه امام باز می‌گردد. وجود آموزه‌هايي در شيعه که به موضوع گفتگوي فرشتگان با پيشوايان آن و حتي ديگران تأکيد دارد، در اولين مواجهه، اين پرسش را مطرح می‌کندکه باور به ارتباط ملائکه با انسان پس از ختم نبوت باوري اختصاصي به شيعه است يا در درون مايه‌هاي معارف اهل سنت مي‌‌توان چنين باوري را پيگيري نمود؟ پرسش از چگونگي دلالت آموزه‌هاي اهل سنت در اين مسئله و گونه‌هاي تقارب و تباعد مفهومي‌‌آن، در دو فرهنگ شيعي و سني. اين پرسش‌ها هم دقيق از اصل اين مسئله را آشکار مي‌‌نمايد. شيوه‌هاي تحديث و تفاوت آن با نبوت و رسالت از موضوعات ديگري است که جستار در آموزة تحديث را ضرورت مي‌‌بخشد. از اين رو، در اين نوشتار پس از مروري کوتاه بر مسئلة تحديث نزد اهل سنت و امکان ارتباط ملائکه با انسان پس از ختم نبوت؛ ديدگاه‌هاي مطرح نسبت به تفسير محدث و به‌ويژه تمايز محدث با نبي و رسول از نگاه شيعه مورد بررسي قرار گرفته است

ابن‌عربي(638-560 ق) که به وجودشناسي معنا اهتمام دارد، معنا را حقيقتي خارجي و کلي مي‌داند که در مراتب معنايي يک واژة مشترک است. هر واژه مراتبي از معنا دارد که به صورت حقيقي بر همة آنها صدق مي‌کند. در اين نوشتار نظر عارف در مباحثي همچون فرايند شکل‌گيري معنا، تعيين واضع اصلي لفظ و معنا، ذاتي بودن دلالت لفظ بر معنا، نسبت معنا و علم خدا، عيني بودن لفظ و معنا بررسي مي‌شود. علامه طباطبايي (1360-1281) در پيروي از ابن‌عربي به نظرية روح معنا نظر مي‌دهد و افزون بر آن نظرية فايده‌انگاري معنا را مطرح مي‌کند. در اين مقاله نظر علامه در مباحثي همچون فرايند شکل‌گيري معنا، زبان قرآن و نسبت آن با زبان بشري، تأثير غايات در حقيقي بودن معنا در مصاديق فرامادي و برخی مسائل ديگر مطرح مي‌شود. در مباحث مطرح شده، کوشيده‌ايم آراء ابن‌عربي و علامه در باب معنا را مقايسه کنيم. هدف اصلي اين پژوهش بررسي آراء ابن‌عربي و علامه طباطبايي و مقايسة آنهاست و هدف فرعي آن، طرح مسائل و نکات جديد در اين باب و نظرورزي فلسفي و تحليلي در آنهاست. روش ما در اين مقاله، روش عقلي است.

شاکله‌سازي قوة خيال يکي از مباحث نقد عقل محض کانت است که اهميت آن مورد مناقشة شارحان قرار گرفته است؛ برخي آن را بحثي تصنعي پنداشته‌اند و برخي ضروري. سخن نگارنده در اين مقال، ضرورت اين بحث براي نقد اول کانت است. البته شاکله‌ها چنانکه کانت مي‌پنداشت، منحصراً زماني نيستند بلکه «مکان» نيز حداقل در بعضي از شاکله‌ها دخيل است. کانت به واسطة شاکله‌ها از سويي، کارکرد «ابژکتيو» مقولات محض فاهمه را در شناخت نظري ما تبيين مي‌کند و بدين‌وسيله خود را از شک هيومي‌مي‌رهاند؛ و از سوي ديگر، شناخت سنتي مابعدالطبيعه را به چالش مي‌کشاند. از نظر وي، نهايت شناخت نظري ما مجموع اعيان زماني- مکاني از مجراي خيال است و فراروي از اين محدوده نارواست.

هلية بسيطه قضيه‌اي است که محمول آن »وجود» است. از مسائل مهمي‌‌که در مورد اين قضايا مطرح مي‌‌شود اين است كه آيا اساساً مي‌‌توان چنين قضايايي را پذيرفت؟ اين نوشتار درصدد ارزيابي نظر ملاصدرا و کانت در مورد هليات بسيطه است که نخست به بررسي نظرات هر کدام از اين فيلسوفان به طور مجزا و سپس به تشابهات و تناظرات نظرات آنها و در پايان به ارزيابي نظر آنها خواهد پرداخت و به اين نتيجه مي‌‌رسد که نظرات ملاصدرا در خصوص هليات بسيطه(يعني1. ثبوت الشيء؛ 2. عارض ماهيت؛ 3. عکس الحمل؛ 4. تجريد همراه تخليط) قابل تقليل به دو راه‌حل (1. مبتني بر اصالت ماهيت؛ 2. مبتني بر اصالت وجود) است و از سوي ديگر نظر کانت اين است که هليات بسيطه تحليلي و ترکيبي نيستند، بنابراين به انکار اين قضايا پرداخت. اين نوشتار بر آن است که با بيان دو راه‌حل ملاصدرا مي‌‌توان از نتايج مشکل‌آفرين رويکرد کانت به مسئلة هليات بسيطه خارج شد.

قاعده الواحد يکي از اساسي‌ترين قواعد فلسفة اسلامي‌است که در مسائل مختلف فلسفة اسلامي‌و ديگر علوم مانند علم اصول فقه از اين قاعده استفاده شده است. در اين نوشتار ابتدا با توجه به براهين اين قاعده و تحليل مبادي و معاني به کار رفته در اين براهين، آشکار شده است که مجراي اين قاعده وحدت حقه حقيقي است. سپس با بيان تقريري ديگر از اين قاعده و اقامة برهان ديگري اين قاعده تعميم داده شده و حدود و ثغور و موارد کاربرد اين تعميم در عالم عقول، عالم مثال وعالم طبيعت تعيين شده است.

براهين جهان‌شناختي براهيني هستند که در آنها با تأمل در جهان آفرينش و با تکيه بر نياز موجودات متحرک و ممکن، به يک موجود کامل استناد مي‌‌شود. يکي از اقسام‌اين دسته از براهين، برهان جهان‌شناختي کلام است که در ميان متکلمان اسلامي‌‌ به برهان حدوث معروف است و در آن از طريق حدوث زماني عالم به اثبات وجود خالق پرداخته مي‌‌شود.‌اين برهان از براهين سنتي است که به رغم نقدهايي که به آن شده، در روزگار ما بازسازي شده است. مقالة حاضر تقرير سنتي‌اين برهان را توسط غزالي با تقرير بازسازي شدة آن توسط کريگ مقايسه مي‌‌کند و در مقام بيان تفاوت‌اين دو تقرير نشان مي‌‌دهد که غزالي با ‌اين برهان در‌صدد اثبات وجود خداست در حالي که کريگ معتقد است يافته‌‌‌هاي علمي ‌‌احتمال وجود خدا را تقويت مي‌‌کنند.

حقيقت علم در حكمت متعاليه صدرايي عين حقيقت وجود، بسيط و داراي سلسله مراتب حقيقي است. اگر چه بر مبناي مشرب عرفا حقيقت علم واحد شخصي است و هر علمي‌‌كه خارج از آن واحد شخصي فرض شود، حقيقت علم نيست، بلكه ظهور همان حقيقت است. تأثيرپذيري مسئلة علم الهي و سلسله مراتب آن از متون ديني در نظام حکمت صدرايي بسيار برجسته و مشهود است و مفاهيمي‌‌همچون عنايت، قضا و قدر، که از متون ديني اقتباس شده‌اند، با مراتب علم الهي قابل تطبيق است. در تحليل و بررسي مراتب علم الهي، تحليل کيفيت علم الهي به ماسوا و مباني که باعث تقسيم‌بندي علم الهي به مراتب گوناگون مي‌شود، حائز اهميت است. در ‌اين مقاله مراتب علم الهي با توجه به مباني حکمت متعاليه و ارتباط آنها با يکديگر تحليل و بررسي شده است