جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میرداماد (ره)، از عالمان برجسته امامیه در نیمه دوره صفویه است، وی حکیمی سترگ و عارفی بزرگ و نمونه کاملی از یک فیلسوفِ اشراقی ـ مشّایی به شمار می‌رود. علوّ رتبتِ وی در حکمت، تا حدّی بود که پس از ارسطو و فارابی، به او لقب <معلّم ثالث> دادند، وی فلسفه مشّایی یونان را با تبیین، بسط و تعلیقاتِ فارابی و ابن‏سینا، به طور کامل مطالعه کرد و همزمان، با ریاضاتِ عرفانی، تعالیم اشراقی ـ خسروانی سهروردی را با سیر آفاقی و انفسی خود، به کمال رساند و روی هم‌رفته تأثیراتِ اشراقی و عرفانی در افکار و آثار فلسفی وی، مجالی وسیع یافت. او، از دو طریق بر اندیشه‌های بعدِ خود، تأثیر گذاشت، یکی از طریق تربیتِ شاگردان متبحّر، که هر کدام از آنان، متأثّر از اندیشه‌های متعالی وی، آثار با ارزشی از خود برجای گذاشته‌اند و دیگری با نوشته‌ها و تألیفاتش که بیش از یکصد جلد کتاب و رساله بوده است. در این نوشتار، گوشه‌ای از آثار وی، به خصوص یک مجموعه‌ نفیس دستنویس بخط میرداماد (ره) در کتابخانه چستربیتی، بازنموده شده است.

شهادت امام حسین (ع) در کربلا، بر ادبیات همه‌ی ملت‌های مسلمان تأثیر گذاشته است؛ در ادبیات آئینی و اشعار عاشورایی بر تأثر و حزن ملائک و اجنه تأکید شده است. این مقاله در سه بخش شامل: <کربلا در ادبیات و نگارش‌های عربی>، <کربلا در ادبیات و نگارش‌های پارسی> و <کربلا در ادبیات و نگارش‌های ترکی> می‌باشد. در بخش اوّل، مراثی عربی در دوره اموی و عباسی به طور جداگانه بررسی شده است و معروف‌ترین شاعران و اشعار آنان معرفی شده‌اند؛ در بخش دوم، با اشاره به اینکه اولین مرثیه‌ی کربلا در قرن ششم هجری مربوط به قوامی رازی می‌باشد، شاعران و شعرهای عاشورایی از قرن ششم تا قرن سیزدهم هجری را مورد واکاوی قرار داده است و در بخش پایانی مقاله نیز، نویسنده عموماً در رابطه با واقعه‌ی کربلا در ادبیاتِ ترک، خصوصاً به ادبیاتِ عاشورایی طریقت‌هایی صوفی همچون علویه ـ بکتاشیه، پرداخته و آثار مستقل منثور و منظوم ترکی، بخصوص به معرفی مرثیه‌های مرتبط با موضوع کربلا پرداخته است.

پیش از پیدایشِ چاپ در ایران، واژه‌ی <نسخه> همانند و هم معنای <نسخه‌ی خطّی>، کتاب، دستنویس و دستنوشته در شعرِ فارسی به کار رفته است. در این مقاله، واژه‌ی <نسخه> و ترکیباتِ آن از دیوان‏های دوازده شاعر از عرفی شیرازی (969-999ق) تا بیدل دهلوی (1054-1133ق) استخراج و بررسی شده است تا روشن شود که در سبک هندی با وجود ترکیباتِ فراوانی که با <نسخه> ساخته شده، ترکیبِ <نسخه‌ی خطّی> ساخته نشده است و با رواج صنعت چاپ در سده‌ی سیزدهم هجری، این اصطلاح در برابرِ <نسخه‌ی چاپی> و کتابِ چاپی در زبانِ فارسی وضع شده است. پس از آن نمونه‏هایی از کاربردِ واژگان: کتاب، دفتر، سفینه، مجموعه و بیاض از آثارِ همان سخنوران، ارائه شده است تا هم‏معنایی این واژگان با ترکیبِ <نسخه‌ی خطی> آشکار گردد.

تجوید و قرائت مجموعه قواعدی هستند که علمای اسلامی به جهت صحیح و زیبا خواندن حروف و کلمات قرآنی وضع‌ می‌نمودند. در این مقاله به زندگانی سیّد محمود موسوی دزفولی از مؤلفانی که در قرن سیزدهم هجری می‌زیسته و بیشتر به مباحث تجوید و قرائت می‌پرداخت، اشاره شده است. در این نوشتار، به نسخه‌هایی از آثار دزفولی در موضوع مورد بحث، در گنجینه خطی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی اشاره شده است.

بیان النجوم حُبیش تفلیسی، کتابی است به زبان فارسی در علم نجوم که به منظور آموزش این دانش، برای نوآموزان و البته با زبانی هرچه ساده‌تر و روان‌تر نگاشته شده است. این کتاب از لحاظ بررسی‌های زبانشناسی و مطالعات واژگانی در زبان فارسی در قرن ششم هجری و نیز از نظر تاریخ علم نجوم، و تاریخ تطوّر کتب درسی علمی پیش از سده‌ی هفتم هجری به زبان فارسی، بسیار حائز اهمیت و در خور توجه ویژه است. خوشبختانه تنها یک نسخه از آن تا به حال شناسایی شده که در کتابخانه‌ی ملی نگهداری می‌شود. در این مقاله سعی شده تا با بررسی‌های گوناگون از زوایای مختلف به ویژگی‌های این اثر و نسخه‌ی منحصر بفرد موجود از آن پرداخته شود.

این مقاله قصد دارد رویکرد جدیدی برای درکِ بهتر از یک متن دستنویس با عنوان کرونیکا که متنی منحصر به فرد و شیعی، متعلّق به آخرین گروه از مسلمانان اندلسی در تونس، با نام موریسکوها است، ارائه دهد. این اثر که به نوعی یک مقتلِ شگفت‌انگیزِ شیعی، به زبان اسپانیولی درباره امام حسین (ع) است، نشان دهنده حضور یک جامعه مسلمان شیعی در اسپانیای قرن 17م با عقبه‌ای از حضور تشیّع در اندلس بین قرون 8 تا 16م بوده است. از آنجا که موضوع مطالعه نویسنده، ارتباط میان اسپانیا و ایران صفوی در قرن 17م است، وی بر این باور است که با استفاده از این متن مهمّ شیعی، می‌توان دریافت که احتمالاً موریسکوها در تونس، برای خاندانِ سلطنتی اسپانیا، جاسوسی می‌کرده‌اند و چنانکه این احتمال به اثبات برسد، این امر، می‌تواند تأثیراتِ عمیقی بر درکِ ما از روابط بین اسپانیا و ایران شیعی در قرن 17م، بگذارد.

در میان فهرست‌های مخطوط و مطبوع، آثاری منسوب به مفضل بن عمر وجود دارد که برخی از آنها در فهارس اولیه شیعه گزارش گردیده و به برخی نیز حتی اشاره هم نشده است. از سویی در مصادر و تراجم، کتاب‌هایی با نسبتِ مفضل بن عمر، ثبت شده است که در منابع کتابشناختی مصنفاتِ امامیه، از آنها گزارشی ارائه نشده است و بلکه بیشتر در آثار فرقه‌هایی غالی، مانند علویان و نصیریان، مضبوط است. در یک بررسی اجمالی، درمی‌یابیم، بسیاری از آثار منسوب به مفضل بن عمر، با ابهامات، تأملات و پرسش‌هایی همراه است و گاه این سؤالات تا حدّی است که صحّتِ انتساب‌ها را به جدّ، به تردیداتی درمی‌آمیزد. بررسی دقیق همه جانبه آثار مفضل بن عمر، خود، پژوهش مفصّلی را می‌طلبد و ما در نوشتار حاضر، تنها به بررسی اجمالی آثارِ منسوب به وی، پرداخته و در ضمن و ذیل هر اثر، به برخی نکاتِ مطرح در باره آنها، اشاره‌ای اجمالی نموده‌ایم.

مصابیح الإیمان فی حقوق الإخوان، عنوان رساله‌ای در رعایتِ حقوق برادران ایمانی، از علامه سید حسن صدر است. مؤلف در سال 1272ق در کاظمین به دنیا آمد و سطوح مقدماتی و عالی علوم حوزوی را در کاظمین و نجف اشرف نزد اساتید مبرّز حوزه، فرا گرفت. این دانشمند برجسته در سال 1354ق رحلت نموده است و از وی بیش از هشتاد اثر ارزنده در موضوعات متنوع بر جای مانده است، که برخی از آنها نیز به چاپ رسیده است. تحقیق این رساله از روی نسخه‌ای بخط احمد بن سلطان‌علی حسینی مرعشی شوشتری با کتابتِ سال 1348ق، صورت گرفته است (نسخه مؤسّسه کاشف الغطاء ـ نجف اشرف).

بخشی از اشعار نسبت داده شده به امیرمومنان علی (ع) مناجات هایی است که به صورت منظوم در دیوان منسوب یا جاهای دیگر وجود دارد. یکی از آنها مناات منظوم معروف به لک الحمد می باشد. محتوا و وجود مضامین عارفانه ای مانند فقر، رجاء، عفو و ... در این مناجات، با برخی مضامین عارفانه در ادعیه وارده از امام علی علیه السلام و دیگر امامان اهل بیت علیهم السلام مطابق است و امر تازه ای نیست. این مناجات به لحاظ مضامین لطیف آن، برای مجالس ابتهال، مناجات و دعا بسیار مناسب بوده و همین امر باعث رواج آن شده است. مناجات مذکور به صورت مرقع در آمده و نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس وجود دارد. این مرقع فرازهای ناقصی از مناجات مذکور است و ذیل فرازهای میانی مناجات، یک رباعی فارسی وجود دارد. در این نوشتار بحثی کوتاه درباره نسبت مناجات به امیر مومنان علی (ع)، محتوای مناجات آمده و در انتها به متن و نسخه شناسی مرقع موجود در کتابخانه مجلس پرداخته شده است. در انتهای مقاله متن کامل مرقع به صورت نسخه برگردان آمده است.

مقاله حاضر نهمین گفت‌وگوی محمدعلی حسنی (داعی الاسلام) و یک مبلغ مسیحی ناشناس در اصفهانِ دوره قاجار است که بخش پایانی صحبت‌های ایشان به موضوع بشارت عهد عتیق در مورد امام حسین (ع) کشیده میشود. در ابتدای جلسه نماینده مسیحی پیشنهاد می‌کند راجع پیشگویی‌های عهد عتیق در مورد مسیح (ع) صحبت کنند، در این جهت وی به چهار فقره از کتاب اشعیا استناد می‌کند. داعی الاسلام با تکیه بر دانش زبان عبری، و اطلاع وسیعی که از مباحث تاریخی کتاب مقدس داشته است، ادعاهای طرف مقابل را، هم از منظر مباحث زبان‌شناختی و هم از بُعد تاریخی، مورد نقادی علمی قرار می‌دهد. و به طور خاص در مورد چهارم، مدّعی می‌شود این پیشگویی اشعیا با تاریخ امام حسین (ع) تطبیق بیشتری دارد.