جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیباشناسی تصویر زن در نگارگری ایرانی، برآمده از جایگاه زن از منظر دین اسلام و از نگاه ادیبان و عارفان مسلمان است که منبع الهام هنرمندان نگارگر قرار گرفته است. سیمای زن در نگاره ها مبین توجه نگارگر به حقیقت زیبایی معنوی او و مبتنی بر توصیفات ادبی و عرفانی از اوست. این تصویر زیبا، گذشته از وجه ظاهری، کنایتی از معنای عرفانی این توصیفات نیز است، چنان که ترسیم چشم زیبا مصور مقام نظاره حق، و لب زیبا نشان دهنده مقام حکایت دل و بیان سر درون، با تمسک به گفت وگو یا تبسم است.این مقاله با بررسی اشعار فارسی و مصادیقی از آثار نگارگری اصیل ایران، زمینه مطالعه در چگونگی انطباق معیارهای زیبایی شناسانه نگارگران با تعاریف ادبی و عرفانی از وجود زن را فراهم می آورد و نشان می دهد که نگارگران چگونه درصدد بیان تصویری خصایص مطلوب در وجود زنان بر مبنای تفکر اسلامی جاری در ادبیات ایران بوده اند.

چکیدهاین تحقیق به منظور تحلیل آرای سید حسین نصر و هم اندیشان وی در مورد هنر انجام پذیرفته است. از آنجایی که آنها با مکتب سنت گرا شناخته می شوند، توضیحات مختصری درباره ی سنت و مکتب سنت گرایی نیز ارائه شده است. همچنین، به بیان تقسیمات و توضیحاتی که نصر از هنر ارائه می دهد، اعم از هنر سنتی و قدسی نیز پرداخته و سعی شده است تا با نگرشی متکی بر نظریات و تقسیم بندی وی از هنر، به تحلیل نگاره های ارزشمند شاهنامه ی بایسنقری که مربوط به قرن نهم هجری قمری است، پرداخته شود. در این تحقیق، مبنای تحلیل نگاره ها، درک معنایی، یعنی رمزی که هر کدام از عناصر تصاویر با خود به همراه داشته اند، بوده است. همچنین، نگاره های شاهنامه بایسنقری از لحاظ رنگ، ترکیب بندی، و نقشی که عناصر تصویر دارند بررسی شده وبین آنها و نگاره های معراج نامه مقایسه هایی نیز صورت گرفته است.در نهایت چنین نتیجه گیری شده است که هدف هنر سنتی که نصر از آن سخن به میان می آورد، تجلی صفات الهی در زندگی روزمره ی بشر است؛ این هنر باعث پیوند میان انسان و پروردگار می شود، بنابراین، نگارگری نیز با دریچه ای که بر چشم و دل مخاطب به عالم معنا می گشاید، هنری سنتی است. شواهدی از نگاره های شاهنامه ی بایسنقری ارائه شده که به زیبایی این واقعیت را بیان می کنند.

هنر اسلامی دارای گنجینه عظیمی از معانی عمیق عرفانی و حکمت الهی است؛ زیرا این هنر ریشه در بنیان های ژرف تفکری معنوی و الهی دارد. این هنر، گاه با خلق صورت های جدید و گاه با بهره گیری از تصاویر و فرم های هنری گذشته همچون ایران باستان و ایران قبل از اسلام و با نگرش و معنا بخشی مجدد به آنها به پی ریزی فرهنگی بس غنی و شکوفا در تمدن اسلامی پرداخت. متاسفانه ما در بررسی «هنر اسلامی» شاهد گستره وسیعی ای از نگرش ها و رویکردهای تاریخی در قالب « تاریخ هنر» بوده ایم و جای خالی نگرش هایی عمیق تر با نگاهی فلسفی به این هنر در بستر رویکردهای فلسفی به هنر قابل مشاهده است. در واقع تعمق در جنبه درونی این هنر و زبان رمزگونه و لسان تمثیلی آن که حاوی بنیان هایی متافیزیکی و عرفانی بوده ضرورتی انکار ناپذیر است و کاستی های فراوانی در این زمینه همچنان در محافل دانشگاهی مشاهده می شود. در این مقاله به بررسی معنای نمادین و رمزگونه این هنر پرداخته و چرایی لزوم وجود چنین لسانی را برای این هنر مورد بررسی قرار می دهیم. سپس به معنای نمادین برخی نقوش، تصاویر و همچنین تاثیر عناصر طبیعت در هنر اسلامی خواهیم پرداخت و در کنار این عناصر، برخی بنیان های عرفانی و متافیزیکی این هنر را بررسی می کنیم.

جمال و جلال دو اصطلاح منحصر به فرد فلسفه و عرفان اسلامی است. اما نقش آنها در ساحت هنر سنتی، به ویژه نگارگری، آن چنان شگفت انگیز است که بدون بررسی کارکردشان، تبیین نگارگری چندان ممکن نیست. در نگارگری ایرانی، به ویژه نگاره های شاهنامه رشیدا، شخصیت های گوناگونی با ظرافت های خاص وجودی و بصری به تصویر کشیده شده اند. این ویژگی را می توان با عناوین ارزشی؛ موجودات خیر و شر، خیالی؛ موجودات اسطوره ای و واقعی، عرفانی؛ عاشق ها و معشوق ها، اجتماعی؛ شاهان و گدایان، و اهریمنی؛ دیوان و اژدهایان بررسی کرد. تمامی این موجودات ذیل جلوه های جمال و جلال قابل بررسی اند. اما این مقاله به موجودات اهریمنی می پردازد و اینکه چرا روح حاکم بر نگارگری و نگاره های شاهنامه رشیدا، زیبایی است، تا آنجا که اهریمن ها هم زیبا تصویر شده اند. خاستگاه نظری زیبایی شناختی را بایستی در جلوه های جمال و جلال جست وجو کرد. نگارگر ایرانی از نظرگاه جمال و زیبایی هیبت و جلال موجودات خوفناک را نگریسته و آنها را به تصویر کشیده است.

چو بخشایش پاک یزدان بود دم آتش و آب یکسان بود نقاش ایرانی داستان را تنها تصویرسازی نمی کرد بلکه بن مایه، جوهر و مفهوم داستان را تاویل و با روحی معنوی به تصویر می کشید تا با هنر خود، همگان را از درک آن بهره مند سازد. با این نگاه، ویژگی های تصویری، واقعیت را آشکارا بازتاب نمی دهند؛ بلکه به کار «معناسازی» مشغول اند و دستیابی به حقیقت آنها، خالی از دشواری نخواهد بود. اما متاسفانه تاکنون توجه زیادی به نگارگری ایران، از نظر معنای عرفانی، فلسفی و درونی این هنر نشده و بیشتر تحقیقات، به شرح عناصر صوری و مباحث تاریخی معطوف گردیده است. از این رو، مقاله توصیفی تحلیلی پیش رو، کوششی است در رفع این نقیصه در قبال چند نمونه از نگاره های «گذر سیاوش بر آتش» به روایت شاهنامه فردوسی. اصلی که دریافت آن، علل حجم عظیم نگاره های تصویر شده با موضوعیت این داستان را توجیه می کند.

مفهوم خلقت، در آیات قرآن کریم حاوی مضامین و صورت‌هایی متنوع و بس شگرف است که هر جوینده‌ی حقیقتی را به تفکر و تأمل در آن وا می‌دارد. در این پژوهش آیات قرآن در سه دسته‌ کلی آفرینش جهان هستی، آفرینش انسان و هدف از خلقت مورد بررسی قرار می-گیرد. مفاهیم تصویری این آیات از منظر فرمالیسم (صورت ذهنی)، محتوا (معنا و باطن زیباشناسی معرفتی-خلقت وجودی) بررسی شده‌اند. سوال مورد تأکید در این پژوهش، نحوه‌ی مواجه‌ی هنرمندان مسلمان با موضوع خلقت است که در جوامع و ادوار مختلف ظهوری متفاوت داشته‌اند.

از آنجایی که ادبیات در شکل گیری فرهنگ اسلامی ایران نقش اصلی و عمده داشته است، با نگاهی به جایگاه ادبیات در هنرهای سنتی می توان به نحوی به ارتباط این هنرها با ویژگی های فرهنگی پی برد. ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی علاوه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیله ای برای مفاهیم حکمی و عرفانی بوده است. تاثیر مستقیم شعر و ادبیات فارسی بر نگارگری به عنوان یکی از هنرهای اصیل ایرانی، در تمام ادوار تاریخی و به ویژه در اوج درخشش این هنر در دوره صفوی دیده می شود. در این دوره چون دوره های پیش از آن، نگارگری علاوه بر ترسیم وقایع داستان ها و توضیح متون منظوم، رسالت نشان دادن اسرار منعقد در اشعار و متون را با استفاده از نمادها برعهده داشته است. در دوره صفویه چندین نسخه ادبی منظوم به دستور پادشاهان صفوی مصور گردیده است. در این میان خمسه شاه تهماسبی که از آثار نفیس و نادر دوره حاکمیت شاه تهماسب است، از ارزش هنری بالایی برخوردار است. این نسخه نگاره هایی بسیار زیبا و با شکوه دارد که سبک مکتب تبریز به کار رفته در آن ها به خوبی تواسته است خیال انگیزی شعر نظامی را به نمایش بگذارد. این نسخه به خط محمود نیشابوری و دارای 14 نگاره است و در تدوین آن مهم ترین هنرمندان دوران، از جمله سلطان محمد و آقامیرک، میرزا علی تبریزی و میر سید علی نقش داشته اند. این نسخه نفیس و ارزشمند هم اکنون در موزه بریتانیا نگه داری می شود.این مقاله که موضوع آن بررسی تاثیر شعر به عنوان کلامی مخیل و شوارننده با تمرکز بر نسخه «خمسه شاه تهماسبی» است، اهداف زیر را دنبال می کند:1- دستیابی به مضامین و ساختار شعر نظامی2- شناخت تاثیرگذاری شعر نظامی بر خلاقیت و نبوغ هنرمند در تصویرآرایی خمسه نظامی سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- رابطه ادبیات و نگارگری در زمان صفویه چگونه است؟2- ویژگی های بصری و مضمونی نگاره های خمسه شاه تهماسبی کدامند؟3- این عناصر بصری و مضمونی به چه میزان متاثر و برگرفته از شعر نظامی است؟4- آیا نگاره های خمسه شاه تهماسبی صرفا روایتگر شعر نظامی اند یا اسرار نهفته در آن و خلاقیت هنرمند را نیز به نمایش می گذارند؟روش گردآوری مطالب، از طریق اسناد و مدارک و روش تنظیم مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته است.