جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به معنویت و عرفان در گستره فرهنگ و آداب و رسوم این مرز و بوم پیوسته از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در چند دهه اخیر که پیشرفت های روز افزون علمی، زمینه ساز پویایی بیشتر و پیچیدگی جوامع بشری شده است، همواره توجه به «دین و معنویت» برای رشد و شکوفائی استعدادهای فطری و درونی و هدفمندی مسیر رشد و بالندگی به طور آشکارا احساس می شود.امروزه روانشناسان برای اصلاح رفتارها علاوه بر ابعاد جسمی، روحی و اجتماعی اصل دیگری به نام «معنویت» را مطرح می کنند. از این رهگذر توجه به آثار فرهیختگان شعر و نثر ادب فارسی که از منابع غنی و سرشار برای آشنایی با عرفان و معنویت است، بسیار ارزشمند است؛ اما مطالعه آثار عرفا و سیر در معنویت و عرفان بدون فهم و درک معانی دقیق اصطلاحات عرفانی میسر نیست. از طرفی برای دستیابی به مفاهیم عمیق معنویت تحلیلی مقایسه ای بین عرفا و روانشناسان مفید است.در این پژوهش سعی شده است ضمن واکاوی مفهوم شکر، عفو، مراقبه و سکینه قلب در متون نثر عرفانی تا سده هفتم و بررسی شکر و تشکر؛ بخشودگی، مراقبت و آرامش درون در روانشناسی، به بیان آثار و فواید این مقایسه تطبیقی با روش توصیفی – تحلیلی پرداخته شود و تفاوت و اشتراک هر دو حوزه بیان گردد.مفاهیم شکر، عفو، مراقبه و سکینه قلب در بیان عرفا بر اساس خدا محوری است که آثار آن به صورت فردی و جمعی در روابط بین انسانها نیز تبیین می شود. اما در بیان روانشناسان بر اساس انسان محوری و نوع دوستی بررسی می گردد.- تأثیر این مباحث از منبع وحی در میان عرفا موجب اعتماد و اطمینان خاطر بوده و زمینه ساز اصلاح فرد و جامعه است. اما در روانشناسی تأثیر بخشودگی، تشکر، مراقبه و آرامش درون، بیشتر در استحکام زندگی اجتماعی بررسی و تبیین می شود البته به این معنا نیست که به جنبه های فردی توجه نشود.- خدا محوری در بیان مفاهیم موجب هدفمندی، معناداری و رشد و بالندگی مسیر زندگی است. - برخی از آثار و فواید شکر، عفو، مراقبه و سکینه قلب عبارتاست از:کاستی ناهنجاریهای فردی و اجتماعی، کاهش اضطراب، تهذیب نفس، افزایش عزت نفس، سلامت جسم و روان، اعتماد به نفس و در نهایت اصلاح فرد و جامعه. کلید واژگان: شکر، بخشودگی، مراقبه، سکینه قلب و معنویت..

این پژوهش در مورد سنت امداد در قرآن است و در آن، سنت امداد از جنبه های مختلف مورد پژوهش قرار می گیرد.سنت امداد یکی از سنت های فراگیر الهی است که شامل تمام موجودات می شود و جهان هستی به وسیله ی همین امداد و لطف الهی جریان می یابد انسان نیز به طور خاص از این امداد الهی بهره مند است. البته این امداد ابتدایی است که باید در وجود هر موجودی قرار داده شود تا وجودش تثبیت شده و قادر به ادامه ی هستی باشد. اما یک دسته از امدادهای الهی است که مقید بوده و شامل تمام موجودات (جانداران) می شود و موجودات بسته به اعمالی که انجام می دهند مورد لطف و امداد الهی واقع می شوند.امداد مقید به مراتب نسبت به انسانها شدید تر و مهم تر است. یک دسته از امدادهای الهی فقط مخصوص اهل حق و مومنان می شود و شرایطی برای جلب آنها وجود دارد که از آن جمله می توان به ایمان و عمل صالح ، تقوی ، توکل ، استغاثه و دعا به درگاه خداوند ، استغفار و طلب آمرزش ، یاری دین خدا ، جهاد ، صبر و شکیبایی ، استقامت ، مخلَص بودن ، انفاق کردن و صدقه دادن و تسبیح کردن خداوند متعال اشاره کرد.در مقابل ، هر کس که این شرایط را نداشته باشد و بر عکس آنچه را که خداوند متعال از آن نهی کرده ، انجام دهد، از امداد های الهی محروم خواهد شد از جمله ی این عوامل محرومیت می توان به ظلم کردن و پیروی از هوای نفس ، میل کردن و اعتماد به ظالمان ، اجتناب و استکبار از قبول حق ، استهزای آیات الهی و مغرور شدن ، گناه و عصیان ، بازیچه قرار دادن دین ، خوشگذرانی و مترف شدن ، شرک و کفر و گمراهی ، نفاق و مورد لعن خدا واقع شدن اشاره کرد.

این تحقیق در پی تبیین چیستی و چرایی موضوع واسطه فیض با استفاده از آیات قرآن، روایات و ادله عقلی است. واسطه فیض بدین معناست که تمام کمالات هنگامی که از خداوند به عالم هستی افاضه می شود، لزوما از طریق واسطه هایی صورت می گیرد که دارای مرتبه وجودی برتری نسبت به سایرین هستند. در قرآن کریم از سلسله اسباب و واسطه هایی نام برده شده که تعبیر قرآنی آن «جنود» است. جنود خداوند دارای مراتب گوناگونی است که از جمادات تا فرشتگان را به طور تکوینی شامل می شود. اما بالاترین واسطه ها، پیامبران بزرگی هستند که آیات قرآن، آنان را مایه رحمت و دفع عذاب می داند. به علاوه با تبیین صحیح معنای «خلیفه خداوند» به دست می آید که از نقش های او، واسطه فیض بودن است.از دید روایات اسلامی، نیاز به «حجت» تنها در بعد تشریعی و هدایتی خلاصه نمی شود؛ بلکه ضرورت وجود آنان در همه زمان ها به دلیل نیاز تکوینی به واسطه فیض بودن آنان است. استدلالات عقلی-فلسفی محکمی در لزوم واسطه های فیض وجود دارد. بر اساس آنکه نظام هستی بر اساس اصل علیت بوده و این که هر امری از طریق اسباب خود انجام می شود، ضرورتا واسطه هایی میان خداوند و دیگر موجودات باید باشد تا هستی و همه کمالات از مجرای آنان به دیگران سریان یابد. در عرفان نظری، «انسان کامل» دارای جایگاه بلندی است به گونه ای که نظام و بقای عالم در گرو وجود اوست. بنابراین انسان کامل به عنوان برترین مظهر اسماء وصفات الهی، دارای نقش وساطت در فیض است.

اسلام اهمیت فوق العاده ای برای تربیت انسان قائل شده است. پیشوایان دینی ما در روایات فراوانی بر ضرورت و اهمیت تربیت آدمی تأکید کرده اند. این رساله به خلاصه زندگانی امام صادق(علیه السلام)، مقایسة اوضاع و شرایط عصر ایشان با عصر امام حسین(علیه السلام) و روش های تربیتی امام صادق(علیه السلام) در سه بخش پرداخته است. بخش اوّل به روش های زمینه ساز تربیت از جمله: انتخاب همسر، معاشرت، اذان و اقامه گفتن در گوش کودک، کام برداشتن، نامگذاری، عقیقه، ابراز محبت، امنیت خاطر، تحسین، بها دادن و ورزش اختصاص یافته است. بخش دوّم، روش های تربیتی از دیدگاه امام صادق(علیه السلام) از قبیل: روش تأمین مالی، گذشت، تعقل و تفکر، بشارت و انذار، کار و تلاش، موعظه و نظارت و... را مورد بررسی قرار داده است. بخش سوّم به روش های آسیب زا از منظر امام صادق(علیه السلام) اختصاص دارد. روش های آسیب زا، روش هایی هستند که اثر تربیتی بد و منفی به جای می گذارند. این روش ها عبارت اند از: نام بد، لقب های زشت، ناهماهنگی در گفتار و رفتار والدین و مربیان و تحقیر و اهانت به فرزندان.

مدارا یکی از اصول اخلاقی اسلام است که پیشوایان دین در تعامل با دیگران بر آن تأکید داشته اند. پیامبر صلیالله علیه و آله و ائمّه اطهار علیهم السلام که جانشینان به حق او بودند، در جایی که مدارا موجب آسیب به اساس اسلام یا مصالح جامعه اسلامی نمیشد، همواره در برخورد با مخالفانشان با مدارا رفتار میکردند. این تحقیق بر آن است اصل مزبور را در سیره پیشوایان اسلام بازکاوی کند تا هم پاسخی باشد به دشمنان اسلام که پیشوایان دین را خشونت گرا معرفی میکنند و هم الگویی باشد برای پیروان، تا از سیره این بزرگان برای تعامل با مخالفان سود بجویند. این پژوهش با رویکرد نظری و تحلیلی، مواردی را که پیشوایان دین در آن با مدارا و مواردی که با قاطعیت رفتار مینمودند، تحلیل و بازشناسی نموده است.

این تحقیق به بررسی راه‌های کسب مغفرت الهی و آثار و نتایج آن از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته است و با تکیه بر منابع موجود شامل کتب لغوی، تفسیری، عرفانی، اخلاقی، تربیتی و روانشناسی تنظیم شده‌ است. این تحقیق در چهار فصل گردآوری شده است. در فصل اول تحت عنوان کلیات به بیان مختصری از هدف و ضرورت و اهمیت آشنایی با معیارها و آثار مغفرت و سایر مباحث مربوط به آن می‌پردازیم سپس مفهوم مغفرت و رابطه آن با مباحثی چون رحمت، شفاعت و عفو را بررسی می‌نماییم؛در فصل دوم معیارهای زمینه‌ساز مغفرت را به دو دسته معیارهای فردی و معیارهای اجتماعی تقسیم نموده و در هر معیار و ذیل عناوین آن، مطالبی از قرآن و روایات برای توضیح می‌آوریم. در زمینه‌های فردی به عواملی مانند توبه و استغفار، تقوی، پذیرش اسلام، ایمان و عمل صالح، اجتناب از گناه، صبر، هجرت و جهاد، امیدواری به خداوند، ذکر و... و در زمینه‌های اجتماعی مغفرت به عواملی ازجمله قرض الحسنه، انفاق، کظم غیظ، عفو و گذشت، صداقت و راستگویی و احسان به والدین اشاره شده است. فصل سوم به ذکر آثار مغفرت الهی در دو بخش دنیوی و اخروی اختصاص یافته و از مهم‌ترین آثار دنیوی مغفرت به نجات از خسران، ترحم خداوند، آسان‌گیری تکالیف بربندگان، گذشت از خطاهای غیرعمدى انسان، رفع عذاب و بلا، نزول نعمت و جلب برکات، رفع غم و غصّه ، رهایى از مشکلات و نجات از قرض و پرداخت بدهى و از مهم‌ترین آثار اخروی مغفرت به آثاری مانند تبدیل گناهان به حسنات، دفع جهنم، جلب بهشت و رسیدن به رضوان الهی اشاره شده است. در فصل چهارم به بررسی موانع مغفرت می‌پردازیم؛ زیرا شناخت موانع و دوری از آنها خود زمینه ساز دریافت رحمت و مغفرت الهی است. در این بخش عواملی همچون شرک به خدا، نفاق، کفر، تکبر، سدکردن راه حق، ارتداد، کتمان حقایق الهی و عناد به عنوان موانع آمرزش انسان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پایان نتیجه‌گیری، پیشنهادات و منابع و مآخذ ذکر شده است.

عبادت و راز و نیاز با خالق یکتا در قرآن و روایات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، به طوری که آیات فراوانی از قرآن کریم به بحث عبادت اشاره کرده است و بر اهمیت آن تأکید فرموده است.عبادت و پرستش خداوند یکتا و ترک پرستش هر موجود دیگر، یکی از اصول تعلیمات پیامبران الهی است، تعلیمات هیچ پیامبری از عبادت خالی نبوده است.چنانچه می‌دانیم در دین مقدس اسلام نیز عبادت سرلوحه همه تعلیمات است، چیزی که هست در اسلام عبادت به صورت یک سلسله تعلیمات جدا از زندگی که صرفاً به دنیای دیگر تعلق داشته باشد وجود ندارد، عبادات اسلامی با فلسفه‌های زندگی توأم است و در متن زندگی واقع است. گذشته از اینکه برخی عبادات اسلامی به صورت مشترک و همکاری دسته جمعی صورت می‌گیرد، اسلام به عبادت‌های فردی نیز آنچنان شکل داده است که متضمن انجام پاره‌ای از وظایف زندگی است، مثلاً نماز که مظهر کامل اظهار عبودیت است چنان در اسلام شکل خاص یافته که حتی فردی که می‌خواهد در گوشه خلوت به تنهایی نماز بخواند خود به خود به انجام پاره‌ای از وظایف اخلاقی و اجتماعی از قبیل نظافت، احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، جهت شناسی، ضبط احساسات، اعلام صلح و سلم با بندگان شایسته خدا و غیره مقید می‌گردد و انسان نیاز به عبادت و پرستش دارد. امروز که در دنیا بیماری‌های روانی زیاد شده است، در اثر این است که مردم از عبادت و پرستش روی گردانده‌اند.خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:?وَ مَا خَلَقَتَ الجِنَّ و الاِنسَ إلاّ لِیعبُدون?؛ و جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه مرا بندگی کنند.در این آیه هدف از آفرینش تمام موجودات را عبادت برای پروردگار جهانیان بیان می‌فرماید.البته عبادت در شب، به ویژه در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق العاده‌ای در صفای روح، تهذیب نفس، تربیت معنوی انسان، پاکی قلب و بیداری دل، تقویت ایمان و اراده، تحکیم پایه های تقوی در دل و جان انسان دارد که حتی با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنی در خود احساس می‌کند. به همین دلیل، علاوه بر آیات قرآن، در روایات اسلامی نیز تأکید فراوانی بر آن شده است.در روایتی از امام صادق? می‌خوانیم: «سه چیز از عنایات مخصوص الهی است: عبادت شبانه (نمازشب) و افطار دادن به روزه‌داران و ملاقات برادران مسلمان». در حدیث دیگری از همان حضرت نقل شده است که در تفسیر آیه 114 سوره هود فرموده است: ?وَ أَقِمِ الصَّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‏ لِلذَّاکِرینَ?؛ یعنی: در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپادار؛ چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها) را از بین می‌برد، این تذکری است بـرای کسانی که اهل تذکرند.پس نماز شب گناهان روز را از بین می‌برد. و یا آیه 2 سوره مزمل می‌فرماید: ?قُم اللّیل اِلّا قلیلاً?.بحث عبادت در شب تأکید شده است و مفسران زیادی ذیل این آیات اقوال مختلفی را بیان کرده‌اند. با توجه به این تأکیدها و تأمل در این آیات و روایاتی که در پی اهمیت این موضوع به ما رسیده است، این سوال مطرح است که چرا خداوند متعال در آیات قرآن و ائمه معصومان? در روایات متعدد، شب را بهترین هنگام برای عبادت و نیایش با معبود یکتا دانسته و بر اهمیت آن تأکید فرموده‌اند و چرا بیشترین اتفاقات مهم در شب رخ داده است مثل شب معراج پیامبر، شب قدر، شب عیدقربان، شب جمعه، شب نیمه شعبان و شب اول رجب...چرا در اهمیت و فضیلت دعا و نیایش در شب تأکید شده و اینکه چرا ساعاتی از شب از لحاظ فضیلت اهمیت بیشتری دارد؟این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش‌ها است. همچنین در این پژوهش به معنای واژه «عبادت» و واژه‌هایی که نقش کلیدی را مانند لیل ایفا می‌کنند پرداخته می‌شود، تا با معناشناسی این کلمات کلیدی، نویسنده بهتر بتواند به طور دقیق به موضوع انتخابی خود بپردازد. پس از مراحل ذکر شده به نتیجه گیری کلی پرداخته شده و براساس مراحل طی شده در تحقیق، نتیجه‌ای که بدست آمده بیان می‌شود.

بر اساس آیات و روایات ابلیس موجودی است از آفریده های پروردگار که قبل از اینکه انسانی به وجود آید به دلیل عبادت های طولانی با ملائکه می زیسته وهیچ امتیازی از آنان نداشته است.او از نوع جن واز جنس آتش آفریده شده بود ؛ولی پس از اینکه آدم (ع) پا به عرصه وجود گذاشت به دلیل کبر ونفاق درونی از امتثال امر الهی خودداری کرده واز صفوف ملائکه طرد و تا روز معینی برای تحقق یافتن اهداف معینی که اقتضای زندگی دنیوی است ،مهلت داده شد.او که آدم (ع) وبه تبع آن فرزندان وی را مسئول طرد و لعن شدنش می دانست و شناخت کاملی که از تمایلات و ویژ گی های درونی وبیرونی انسان دارد از طرق نا محسوسی با استفاده از تزیین و تسویل،پروراندن آرزوها ووعدهای کاذب به اغواگری انسان می پردازد و بدین نحو عداوت دیرینه خود را درقبال انسان ها آشکارتر ومحکم تر می سازد. اساسی ترین کار ابلیس وسوسه در باطن آدمی از طریق خطور افکار شر وتحریکنمودن انساناست؛اما میدان تاخت وتاز ابلیس ادراک آدمی است وی با همکاری نفس وهمیاری صفات مذموم واز طریق القاء اوهام وافکا ر باطل وارد عمل می شود.تا آنجائیکه در مال و اولاد آدمی شریک می شود وگاه برای اِعمال نفوذ بیشتر برای افراد خاصی تمثل پیدا می کند؛ولی تصرف ابلیس در وجود انسان تنها وسوسه قلبی و دعوت به گناه است و انسان در برابر وی مسلوب الاختیار نیست . لذا این خود افراد هستند با اختیار خود تحت سلطه ابلیس قرار می گیرند ؛ لکن انسان می تواند با پناه بردن به خداوند متعال و یاد او ،اخلاص و توکل ،تقوی و...در مقابل کیدهای وی ایستادگی کند.ابلیس همچنین به اذن خدا برای آزار واذیت انبیاء واولیاء و جلوگیری از تحقق آرمان های الهی برنامه حساب شده دارد ؛ولی از نفوذ در نفوس انبیاء عاجز است.