جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن‌جا که علم کلام، قلمرو و رسالتی بس گسترده دارد و با اصول و فروع دین در ارتباط است، مسایل جدید کلامی نیز دارای چنین صبغه‌ای می‌باشند. با گستردگی شبهات و تازگی آن‌ها و با تحول روش ‌ها و مبانی، مسائل کلام جدید بسط عجیبی پیدا کرده و نه تنها شامل گزاره‌های اعتقادی، که گزاره‌های اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را نیز در برگرفته‌است. مسایل مهم کلام جدید، که در این نوشتار مورد بررسی قرار ‌گرفته‌است، عبارتند از: «دین پژوهی»، «براهین اثبات وجود خدا»، و «مسئله آزادی». در دین پژوهی نیز این مسایل مورد توجه قرار ‌گرفته‌است: «تعریف دین»، «منشأ دین»، «نیاز بشر به دین»، «قلمرو دین و گستره شریعت»، «زبان دین»، «عرفی شدن دین»، «سکولاریسم»، «عقل و دین»، «علم و دین»، «دیدگاه اسلام پیرامون تعارض علم و دین»، «تجربه دینی»، «پلورالیسم دینی»، «هرمنوتیک»، «دین و اخلاق». دین تعریف عام و خاص دارد. تعریف عام دین ناظر به عنصر مشترک ادیان است و تعریف خاص دین، علاوه بر عنصر مشترک ادیان، ویژگی‌های خاص هر دین را نیز در بر می‌گیرد. در یک تقسیم‌بندی کلی، تعریف ‌های دین را به دو گونه «ذاتی یا ماهوی» و «کارکردی» تقسیم کرده‌اند. تعریف‌های کارکرد‌گرایانه دین دارای اقسامی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: 1.تعریف‌‌های غایت‌گرایانه؛ 2.تعریف‌‌های اخلاق‌گرایانه؛ 3.تعریف‌های روان‌شناختی؛ 4.تعریف‌های جامعه‌شناختی. دین‌شناسان مسلمان، تعریف دین را به چهار دسته: اعم، عام، خاص و اخص تقسیم کرده اند. منشأ و خاستگاه دین، اراده الهی برای هدایت آدمیان است که در قالب انزال وحی بر پیامبران تجلی می‌یابد. درباره منشأ یا عامل گرایش انسان به دین، دو دیدگاه طبیعت‌گرایانه و خداباورانه مطرح شده‌است. درباره این که چرا بشر به دین نیاز دارد، تقریرها و تبیین ‌های گوناگونی ارائه شده‌است که برخی ناظر به حیات اخروی بشر است و برخی مربوط به حیات دنیوی او. پاره‌ای از آن‌ها به حیات فردی انسان نظر دارد و برخی دیگر ناظر به حیات اجتماعی او است و پاره‌ای از آن‌ها هر دو جنبه را مورد توجه قرار داده‌است. دین قلمرو گسترده‌ای دارد و همه شئون زندگی انسان را شامل می‌شود. موضوع بحث در مسئله «زبان دین» آن است که آیا دین در بیان مقاصد خود زبان ویژه‌ای دارد، یا این که از زبان رایج در محاوره ‌های عمومی استفاده می‌کند؟ زبان دین با زبان‌های ویژه علمی، فلسفی، اخلاقی و هنری چه نسبتی دارد؟ دو تفسیر برای عرفی شدن دین، ذکر شده است: الف) عقلانی شدن مفاهیم قدسی و معارف دین، و عقلایی شدن احکام رفتاری، ب) سکولاریسم. پرسش های مسئله «عقل و دین» را می توان در سه پرسش اصلی خلاصه کرد: نخست آن که آیا عقل استدلال گر می تواند آموزه های دینی را اثبات کند؟ دیگر این که آیا دستاوردهای عقلی و آموزه های دینی با یکدیگر سازگاری دارند یا این که گرفتار تعارض هستند؟ سوم این که آیا عقلانیت ابزاری با آموزه ها و ارزش های دینی هماهنگ هستند یا خیر؟ درباره نسبت میان «علم و دین»، چند دیدگاه کلی اظهار شده است: دیدگاه ناسازگاری تفاهم ‌ناپذیر، دیدگاه ناسازگاری تفاهم پذیر، دیدگاه سازگاری یگانه‌انگار، دیدگاه تفکیک و جدا انگاری. دیدگاه اسلام آن است که دستورات، آموزه ها و گزاره های معتبر و قطعی دین مبین اسلام هیچ گونه تعارض و تنافی با علوم قطعی و برهانی ندارد و علوم برهانی نیز در حیطه علوم تجربی حجت خداوند می باشد و با منقولاتی که از طرف خداوند توسط قرآن کریم یا روایات معصومان (علیم السلام) به ما رسیده است، تعارض ندارند. «تجربه دینی» نوعی احساس روحی و روانی همراه با عاطفه و ادراک است، احساسی که از مواجهه روحی و روانی انسان با حقیقت متعالی به دست می‌آید. تجربه دینی از جهت این که تجربه‌کنندگان به ادیان مختلف وابسته‌اند و تجربه‌های آنان از تعالیم و آداب و مناسک خاص آن ادیان تأثیر می‌پذیرد، از نظر شدت و ضعف، کمال و نقص، از نظر باواسطه یا بدون واسطه بودن و از جهت آفاقی و یا انفسی بودن، گونه‌های متفاوتی دارد. «پلورالیسم دینى» بدین معنا است که حقیقت و رستگارى منحصر در دین ویژه‏اى نبوده، و همۀ ادیان بهره‏اى از حقیقت دارند. در نتیجه، پیروى از برنامه ‏هاى هر یک از آنها مى‏تواند مایۀ نجات و رستگارى انسان باشد. از نظر مسلمانان، پلورالیسم مردود است؛ به این دلیل که دلایل روشن و واضحى بر حقانیت دین مبین اسلام وجود دارد، به گونه‏اى که همسانى ادیان دیگر با اسلام نمى‏تواند صحیح باشد. علاوه بر این که، عدم تحریف کتاب آسمانى (قرآن) و خاتمیت اسلام، به منزله‏ نسخ ادیان سابق است. «هرمنوتیک»، در اصطلاح شامل مجموعه بحث‏هایى است که دربارۀ «تفسیر متن» و فهم آن مطرح مى‏شود. مسئله ارتباط «دین و اخلاق»، نیز از مسائل علم کلام جدید است. در این باره اندیشمندان غربی و اسلامی دیدگاه هایی دارند. دیدگاه های اندیشمندان اسلامی مطرح شده در این نوشتار عبارتند از: دیدگاه عدلیه و غیر عدلیه، دیدگاه استاد مصباح یزدی و دیدگاه دکتر سروش. بحث رابطه دین و اخلاق، از دو منظرِ درون متنی دینی و برون متنی دینی قابل بررسی است. از منظر دوم و صرف نظر از آیات و روایات، تعهّدهای اخلاقی در ضمانت اجرایی به سنّت های دینی پای بند هستند، به عبارت دیگر، اعتقاد به خداوند متعال و ثواب و عقاب اخروی، نقش مؤثری در تحقّق دستورات اخلاقی دارد. از منظر درون متنی دینی؛ یعنی کتاب و سنّت، رابطه محتوایی عمیقی میان اخلاق و دین مشاهده می شود. بخش زیادی از آیات و روایات ما به مسائل اخلاقی اختصاص دارد و به ناچار این دستورات اخلاقی، در آباد کردن حیات دنیوی مؤثرند و بر اساس مسئله تجسّم اعمال، آباد کردن آخرت نیز از اعمال دنیوی ناشی می شود. «خداشناسی» هر چند از مسایل کلام قدیم است، ولی امروزه به سبب ایراد شبهات جدید پیرامون آن در زمره مسایل علم کلام جدید قرار گرفته است. براهین اثبات وجود خدا که در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از: برهان وجودی، برهان صدیقین، برهان امکان و وجوب، برهان حدوث، برهان حرکت، برهان نظم، برهان فطرت، برهان اجماع عام، برهان تجربه دینی، برهان اخلاقی و برهان درجات کمال. یکی دیگر از مسائل علم کلام جدید، بحث درباره آزادی و مباحث پیرامون آن است. آزادی در جهان بینی مادی و الهی، آزادی و دین سالاری و آزادی عقیده و ارتداد، بخشی از مباحث مربوط به آزادی اند.

کتاب حاضر از جناب علی حسینی صدر درباره مساله مهم شفاعت و استشفاء از اولیاء و ائمه و انبیا می باشد که به بررسی و اثبات بحث شفاعت از آیات و قرآن و دلایل عقلی و نقلی می پردازد و به شبهات پیرامون پاسخ می دهد.

امروزه تعیین مرزهای علوم و مشخص کردن وزن دانش های نوپیدا، به عنوان علم جدید یا ادامة همان علم سابق، امری ناگزیر است. در مورد کلام قدیم و کلام جدید و رابطه آنها با یکدیگر، دیدگاه های گوناگونی میان اندیشمندان معاصر مطرح شده است. از یک سو، برخی آنها را دو علم جداگانه با دو هویت معرفتی مستقل می دانند که در همه اضلاع-حتی در موضوع و غایت - متفاوت اند و در نتیجه، تفاوت ماهوی دارند و از سوی دیگر، بیشتر دانشوران تفاوتی ماهوی میان آن دو قائل نیستند و کلام جدید را دنباله کلام قدیم و مرحله کمالی و تحول یافته آن، در برخی یا تمام اضلاع معرفتی می دانند. این پژوهش، با تأکید بر تفاوت میان کلام جدید و الاهیات جدید و خاستگاه متفاوت آن دو، با واکاوی و نقد رهیافت های کلام جدید، آنها را به شیوه ای علمی و منطقی بررسیده و کوشیده است نظریه ای را که در این بزنگاه به صواب نزدیک تر است بیابد. در نهایت، حاصل این کوشش، برگزیدن نظریه یکسان انگاری ماهویِ کلام جدید و کلام قدیم، با محوریت تجدد در برخی اضلاع معرفتی آن، بوده است.

از امام رضا مكتوبات بسياري باقي مانده است. اين پژوهش در پاسخ به اين پرسش سامان يافته است كه مكاتبات كلامي امام رضا در ميان نگاشتههاي آن حضرت از چه جايگاهي برخوردار بوده و كدام معضلات كلامي بيشتر در اين نگاشتهها مورد توجه بوده است؟ پس از بررسي موردي و تحليلي مجموعة مكتوبات امام هشتم، مشخص شد كه نزديك به يكچهارم كل مكتوبات ايشان به موضوعات كلامي رايج در آن دوران اختصاص دارد. پژوهش حاضر با بررسي نامههاي كلامي رضوي، به اين نتيجه دست يافته كه مهمترين معضلات اعتقادي اماميه در نيمة دوم سده دوم هجري در دو كلانموضوع «توحيد» و «امامت» بوده است. تشبيه، تجسيم و رؤيت خدا مهمترين شبهات توحيدي، و صفات و علامات امام معصوم و شبهات واقفه نيز مهمترين معضلات شيعه در مسئله امامت بوده است. از سوي ديگر، امام هشتم در نامههاي ارسالي به عالمان شيعه با چهار شيوة ارشاد، اعجاز، نكوهش و بحث به مصاف حل معضلات اماميه رفتهاند.

کتاب حاضر دارای 4 جلد میباشد که مجموعاً در ده فصل تنظیم شده است. جلد اول به اسماء و صفات الهی و راههای شناخت خدا اشاره دارد. جلد دوم در ارتباط با قضا و قدر، بداء و عدل الهی است. جلد سوم به نبوت می پردازد و در آخر جلد چهارم در موضوعاتی مثل امامت، خلافت و جانشینی پیامبر و همچنین معاد سخن به میان می آورد.

یکی از کتاب های مفصل و مورد توجهی که در سال های اخیر در نقد اعتقادات شیعه نوشته شده است کتاب اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه عرض و نقد نوشته دکتر ناصر القفاری است در این کتاب همه باورهای شیعه و از جمله اندیشه مهدویت مورد تهاجم قرار گرفته است. کوشیده خواهد شد طی سلسله مقالاتی به شبهات این کتاب در خصوص اندیشه مهدویت پاسخ داده شود. در بخش نخست این سلسله مقالات، هفده شبهه در ارتباط با تاریخچه پیدایش اندیشه غیبت انگیزه های تکون این اندیشه و بنیان گاران آن نقل و سپس نقد خواهند شد.

نویسنده کتاب اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه عرض و نقد که مدعی است شیعیان برای امام مهدی شانی پیامبرانه قایلند و بر این باورند که او دین اسلام را نسخ می کند و شریعت جدیدی پی می افکند برای ادعای خود به روایات گوناگونی استناد جسته است. در این بخش از مقاله هشت دسته از روایات مورد نظر ایشان که به گمان ایشان حاوی هشت اشکال است نقل و سپس نقد و بررسی می شوند. در پاسخ به این شبهات فارغ از ارزیابی سندی روایات مورد استناد ـ که البته در جای خود باید پی گیری شود ـ به سه نکته اساسی اشاره می شود.نخست این که برخی از این روایات مورد پذیرش هیچ یک از عالمان شیعی نبوده و نیست. دوم این که پاره ای از این احادیث با الفاظ و مضمونی مشابه در منابع اهل سنت نیز روایت شده است و سوم این که برخی از اشکالات نویسنده مورد نظر ناشی از گزینش معنی دار روایات و تغافل از سایر روایات مربوط بوده است در حالی که با توجه به مجموعه روایات می توان به معنای واقعی آنها بدون کمترین اشکالی پی برد.