جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سدة چهاردهم شمسی، حوزة علمیة قم شاهد ظهور عالمان و مفسران برجسته‌ای بوده است. این مقاله با روش «توصیفی ـ تحلیلی» به بررسی شخصیت علمی آیت‌الله جعفر سبحانی از دانشمندان بزرگ حوزة علمیة قم در سدة اخیر پرداخته است. هدف پژوهش حاضر واکاوی ویژگی‌های علمی این عالم فاضل در دانش تفسیر قرآن است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که آیت‌الله سبحانی شخصیتی اثرگذار و مفسری توانا و پرکار و دارای آثار فراوان در تفسیر و پژوهش‌های قرآنی است. ویژگی‌های اقدامات و آثار علمی ایشان در تفسیر موضوعی قرآن عبارت‌اند از: اولویت‌دهی به تفسیر موضوعی، توجه به مباحث کلامی و شبهات مرتبط با آنها، توجه به روش تفسیر قرآن به قرآن، اجتهاد در به‌کارگیری روایات تفسیری، رعایت نظم ترتیبی و موضوعی در تفسیر. اما ویژگی آثار ایشان در تفسیر ترتیبی قرآن را می‌توان توجه فراگیر به مباحث علوم قرآن با توجه به نقش پایه‌ای آنها برای تفسیر قرآن، خرق سنت‌های گذشته در تألیف تفسیر قرآن بر حسب ترتیب مصحف و عنایت به جامعیت موضوعی مباحث در تفسیر هر دسته از آیات برشمرد.

پس از قتل قبطیاز سوی موسی (ع)، تعابیری از زبان آن حضرت برجای مانده که ظاهر آنها با مقام عصمت پیامبران، ناسازگار است: ﴿هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ... قالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسی‏ فَاغْفِرْلی...﴾(قصص: 28/ 15-16)﴿قالَ فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ﴾ (شعراء: 26/ 20). در آیه نخست، آیت‌الله سبحانی مشارالیه «هذا» را قتل در نظر گرفته و برای آن دو توجیه ذکر نموده که هر دو، ناتمام است. در آیه دوم، ایشان دو واژه «ظلم» و «غفران» را به معنای لغوی گرفته، اما در ادامه معنای اصطلاحی را به کار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد معنای لغوی، مراد بوده است. آیت الله سبحانی عبارت ﴿قالَ فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ﴾از سوی موسی (ع) را در مقام اعتذار از قبطیان در قتلِ پیش‌آمده دانسته، اما ضلال را به معنای غفلت و نسیان از آثار وخیمِ مترتب بر عمل گرفته است که این معنا با مقام اعتذار، سازگار نیست.بنابراین سعی ایشان در برطرف کردن شبهه ارتکاب معصیت درخور تقدیر است اما در برخی موارد، مطالب ایشان ناتمام به نظر رسیده و محل تأمل جدی دارد.