جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

راساس دیدگاه کثرت‌گرایی در مورد منطق، چندین نظام درست از منطق وجود دارند. در بیشتر قرائت‌هایی که از این دیدگاه وجود دارد، نسبی‌باوری در مورد منطق پذیرفته شده و درستیِ یک نظام از منطق به‌نحوی وابسته به مؤلفه‌ای متمایز از آن نظام منطقی دانسته می‌شود. بیل و رستال اما مدعی ارائۀ تقریری از کثرت‌گرایی هستند که در یک زبان واحد ارائه شده و متضمن قبول نسبی‌باوری در مورد منطق نیست. در مقالۀ حاضر، برخی از مهم‌ترین انواع کثرت‌گرایی را معرفی کرده و نشان می‌دهیم که برخلاف ادعای بیل و رستال، کثرت‌گرایی ایشان اولاً نمی‌تواند در یک زبان واحد ارائه شود؛ ثانیاً متضمن قبول نوعی از نسبی‌باوری در مورد منطق است. بر اساس قبول این نتایج، تلاش می‌کنیم با معرفی دیدگاهی با عنوان «وحدت‌گرایی حداقلی» نشان دهیم که درصورتی‌که کسی بخواهد دیدگاه بیل و رستال را به‌عنوان یک دیدگاه قابل اعتنا در این حوزه در نظر بگیرد، لازم است وحدت‌گرایی حداقلی را بپذیرد.

داتِ منطقی در منطقِ کلاسیکِ گزاره‌ها بنا بر تعریف تابع ارزش (truth function)هستند. فیلسوفانِ منطق و زبانِ معاصر دو نظر عمده در بابِ تابعِ ارزش بودنِ اداتِ متناظر با اداتِ منطقی در زبانِ طبیعی (که عبارتند از "چنین نیست که"، "و"، "یا" و "اگر...آنگاه...") مطرح نموده‌اند. برخی استدلال کرده‌اند که اداتِ متناظر با اداتِ منطقی در زبانِ طبیعی تابعِ ارزش نیستند و در مقابل برخی نیز استدلال‌هایی به نفع تابعِ ارزش بودنِ اداتِ مذکور ارائه نموده‌اند. در این میان، دفاعیاتِ گرایس (1975) از تابعِ ارزش بودنِ شرطی‌ها ("اگر...آنگاه...") در زبانِ طبیعی که بر اساسِ مفهومِ اظهارپذیری (assertibility) و معنای ضمنیِ (implicature) عبارات صورتبندی شده از ثقلِ مهمی در منابعِ فلسفیِ چند دهۀ اخیر برخودار بوده است. هدفِ اصلی این مقاله بررسی و سپس نقدِ دفاعیاتِ گرایس در خصوصِ تابعِ ارزش بودنِ شرطی‌ها در زبانِ طبیعی است.

ناهمخوانی ادات ربط زبان طبیعی و ادات زبان منطق کلاسیک در تابع ارزشی بودن، موجب شده است تا برخی گمان کنند که زبان منطق کلاسیک در بازنمایی جملات زبان طبیعی و صورتبندی استدلالهای این زبان ناتوان است. در این مقاله تلاش می شود تا نشان داده شود که زبان منطق کلاسیک یکسره از آن صورت بندی عاجز نیست و مدعای مخالفان توانایی زبان منطق در بازنمایی جملات و استدلالهای زبان طبیعی، کامل نیست. دفاعیات در این زمینه به دو دسته دفاعیات مستقیم و غیر مسقیم تقسیم میشوند. اگرچه نظریه گرایس در این زمینه یک نقطه عطف برای دفاع غیر مستقیم محسوب میشود، در این مقاله به طرح بخشی از دفاعیات مستقیم در برابر مدافعان نا همخوانی استدلالهای صوری شده زبان منطق با زبان طبیعی می پردازیم: ابتدا با ذکر استدلالهای استراسون در مخالفت با بازنمایی جملات زبان طبیعی توسط زبان منطق کلاسیک به دفاعیات کلارک خواهیم پرداخت و سپس چالشهای یانگ در مقابل کلارک و پاسخهای کلارک را خواهیم دید.

چکیده ندارد.

گرچه شهرت چنان است که مساله معناداری زبان، گزاره ها و مدعیات دینی از دهه بیست سده بیستم مطرح گردید لیکن بررسی نزاع های متفکران و مکاتب الهیاتی و فلسفی نشان می دهد که این مناقشه یکی از موضوعات مهم و تاثیرگذار در تاریخ تاملات فلسفی - دینی به شمار می آید. از دوره تسلط رهیافت الهیات سلبی (نخستین رویکر در معناداری زبان دین) تا واپسین نظریه یعنی کارکردگرایی (دیدگاه آلستون از پیروان ویتگنشتاین متاخر) روش های گوناگون و گاه متضادی ارائه گردید. در یک تقسیم بندی کلان با سه روش سنتی و سه روش جدید در زبان دین مواجه هستیم. فلسفه دین هگل در کدام روش و رهیافت قرار دارد؟ الهیات سلبی از دوره افلاطون آغاز و با فلوطین به نحو نظام مند پایه گذاری گردید. (ر.ک.: Plotinus, 1996, vol. 2) و سپس با گزاره معروف دیونوسیوس آریوپاگی مبنی بر اینکه «هیچ سلب و ایجابی را به خدا نمی توان نسبت داد» (Dionysius, 1920, ch. 4 5) تبیین و تکمیل شد. از الهیات سلبی تا الهیات تمثیلی آکویناس هزار سال گذشت که مهم ترین پرسش آکویناس در زبان دین طرح شد. وی در اثر معروفش «جامع الهیات» سوال می کند که آیا انسان می تواند با زبان متعارف و طبیعی و با محدودیت های مربوط به عالم انسانی، از دین، خالق، امر نامتناهی و امور متعالی سخن معنادار بیان کرده و کسب معرفت نماید؟ وی بیان تمثیلی را تنها روش سخن گفتن معنادار درباره دین و خدا برمی شمارد ( Aquinas, 8006, I. C.32-33). آکویناس دو رویکرد را در نظریه تمثیل پایه گذاری کرد: تمثیل اسنادی و تمثیل تناسبی. هگل با بیان این گزاره که زبان دین اندیشه تصویری و استعاری است (هگل، 1382، 599) به نظریه تمثیلی نزدیک است اما گرایش هگل به تمثیل اسنادی است که خداوند به نحو حقیقی واجد محمولات و صفات بوده و از طریق خداست که سایر موجودات واجد این محمولات می شوند. لذا هگل خداوند را عینی وجود تلقی می کند که هدف همه ادیان ایجاد خودآگاهی انسان برای فهم جدایی از مطلق و کوشش (عبادت و پرستش در باور هگل) در اتحاد با اوست. به زعم هگل آگاهی در درون خود، سبب می شود که خدا را در آن بشناسد و با او اتحاد یابد (همان، ص 665). به دلیل اهمیت بسیار تمثیل اسنادی است که متفکران مهمی چون فردریک فره (Frederich Ferre) اعتقاد دارند که اساس نظریه آکویناس در الهیات تمثیلی بر تمثیل اسنادی است (Ferre, 1967. Vol. 1, p.). سومین روش سنتی، دیدگاه جان دانس اسکوتوس معاصر آکویناس می باشد. کاستی های الهیات تمثیلی او را واداشت که به اشتراک معنوی یا زبان تک معنا (univocal) میان زبان انسانی و زبان دین روی آورد. اسکوتوس معتقد بود که ما وحی و دین معنادار و معرفت بخش داریم لذا باید آن ها را در ساختار زبانی فهم کنیم. (Scouts, 1983, p. 604) وی نظریه سکوت و سلبی را که از آگوستین سرچشمه گرفت و تا دیدگاه اشتراک لفظی (equivocal) بسط یافت، به طور قاطع رد کرد. در سده بیستم سه گرایش عمده در زبان دین و معناداری آن شکل گرفت: نهضت پوزیتیویسم، نظریه ابطال پذیری و بالاخره نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین متاخر که هر سه رویکرد در مقاله جهت ایضاح منطق درونی روش ها مورد بررسی قرار می گیرند. پرسش اساسی مقاله این است: اندیشه های هگل در حوزه دین را در کدام رویکرد می توان قرار داد؟ آیا برای هگل مشکل معناداری زبان دین مطرح بود؟ هگل بر فرض توجه به معناداری زبان دین، گزاره ها و مدعیات دینی را معرفت بخش می داند؟ بدون توجه به دسته بندی های سه گانه دین در اندیشه هگل و تمرکز آراء او بر محتوا و حقیقت مطلق در مسیحیت می توان از معناداری زبان دین در اندیشه هگل سخن گفت؟ آیا اندیشه تمثلی یا تصویری زبان دین در تفکر هگل، همانندی با الهیات تمثیلی و خاصه تمثیل اسنادی آکویناس دارد یا خیر؟ فرضیه اساسی نوشتار آن است که هگل قائل به معناداری و معرفت بخشی دین بوده و با زبان انسانی می توانیم سخن معنادار درباره دین و امر متعالی بر زبان بیاوریم.

از كلمات لغويان استفاده مى شود كه معناى اصلى «وحى» انتقال پنهانى است؛ همان گونه كه در اصطلاح، تفهيم اختصاصى احكام و معارف از جانب خدا بر بندگان خاص خويش براى هدايت مردم است، كه مخصوص انبيا (عليهم السلام) مى باشد. كلام هم در لغت، اصوات پى در پى و داراى معناست، ولى «كلام الهى» لفظى و مانند كلام آدميان نيست؛ چرا كه خداوند داراى شكل و هيأت و اعضا و جوارح نيست و قايم بر هوا يا اجسام ديگر نمى باشد، اگرچه ممكن است جسمى تجلّى گاه كلام خدا باشد. كلام خداوند نفسى هم نيست، زيرا غير از علم چيز ديگرى به نام كلام نفسى منشأ كلام نخواهد بود. مى توان ادعا كرد كه تكلم الهى (سخن گفتن) از صفات فعل است، اما كلام الهى در مواردى كه پيامبران مورد خطابند، همان حقايق و معارف الهى است كه بر قلب آن ها القا مى شود و از طريق علم حضورى قابل درك است. البته حقيقت كلام الهى (وحى رسالى) براى ما قابل درك نيست؛ زيرا اختصاص به انبيا دارد، اگرچه با دلايل و براهين قاطع به وجود آن مى توان پى برد.

زبان شناسی علمی است كه حيطه های موضوعی وسيعی را در بر می گيرد. اين علم همانند هر علم ديگری نياز دارد كه نظام تعاريف و مفاهيم آن دقيق و بدون هرگونه ابهام باشد. بنابراين برای پرداختن به اين موضوع اين سوال را مطرح می كنيم كه «امروزه زبان شناس بودن به چه معناست؟» برای پاسخ به اين سوال لازم است بدانيم جايگاه زبان شناسی در كجا قرار دارد. هدف از زبان شناسی چيست؟ و وظايف زبان شناس كدام است؟ موضوعات و پديده هايی كه زبان شناس با آن ها سروكار دارد براساس روش تحليل منطقی علم مورد بررسی قرار می گيرند. بنابراين روش علم زبان شناسی اين علم را از علوم ديگر مجزا می كند و زبان شناس را در ارتباط با حيطه هايی قرار می دهد كه خاص اين علم است و در حيطه علوم بين رشته ای هويت زبان شناسی به كمك روش ها و ابزار علمی آن حفظ می گردد.

یکی از مباحث بنیادین فلسفه منطق صوری سازی است که تامل در چیستی و چگونگی آن تلاش های منطق دانان را در سطح وسیعی متوجه خود ساخته است. صوری سازی را می توان به معنای تحلیل قضایا و استدلالات با توجه به صورت آن ها و بدون لحاظ کردن محتوای آن ها با هدف آشکار ساختن ساختار منطقی جملات دانست. فرگه، بنیان گذار منطق جدید، با الهام از مفهوم تابع و متغیر در ریاضی و تمایز میان مفهوم و شئ، قضایا را به دو بخش اسمی و محمولی تحلیل کرد که همین امر مبنای صوری سازی در منطق جدید می باشد. اما آن چه سمت و سوی صوری سازی را مشخص می کند، مسأله اعتبار است، چرا که حفظ اعتبار ضامن صحت نحوه صوری سازی است. ثوابت منطقی عنصرهای بنیادین ساخت های منطقی اند که در صوری سازی اهمیت فوق العاده ای دارند. اما منطق دانان برای تعیین آن ها ملاک های مختلفی ارایه داده اند که پذیرفتن هرکدام موجب تغییر در نحوه صوری کردن گزاره ها در منطق می شود. ما در این مقاله نشان خواهیم داد که نظام های منطقی مختلف می توانند معیارهای مختلفی برای ثوابت منطقی داشته باشند، هم چنین انتخاب یک معیار متاثر است از این که آیا می خواهیم ثابت منطقی جدیدی به نظام موجود بیافزاییم یا در مقام تاسیس یک نظام هستیم.