جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحران اساسی بشر در جهان امروز، فاصله گرفتن از معنویت و فقدان ارزشهای اخلاقی و سرگشتگی انسان است. کشور‌هایی که مثل ایران از فرهنگ پر‌بار و گرانقدر ارزشهای معنوی و اخلاقی سرشارند، نباید دغدغه فقدان معنویت را داشته باشند؛ زیرا اندیشمندان بزرگ، آثار گرانسنگی به جا گذاشته‌اند که می‌تواند در همه‌ی شوون و سطوح زندگی کارساز باشد . این پژوهش بررسی و واکاوی دو اثر ارزشمند دوران معاصر است که می‌توانند بر افراد و جامعه تأثیر سازنده‌ای داشته باشند. مضامین عرفانی و اخلاقی کتاب حجم سبز سهراب سپهری با مثنوی عرفانی اسرار خودی، اقبال لاهوری مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. معرفی اجمالی شخصیت و جامعه اقبال و سپهری و دیدگاههای هر کدام برای شناخت بهتر از انسان،جهان و آفریدگار متعال هستی، محور اساسی این پژوهش است و سعی شده است که از نکات و موضوعات، تکراری و غیر مربوط خودداری گردد، تا نتایج دقیقتری به دست آید. اقبال لاهوری در اسرار خودی با بیانی عـارفانه ا‌نسان مسلمان آسیایی شرقی را در برابر دسیسه‌های غـرب آگاه و بیدار می‌سازد و ضمن توجه او به داشته‌های خویش، راه کمال را به او نشان می‌دهد. سپهری نیز در حجم سبز توا‌نسته است ا‌نسان سرگشته را به ساحل آرا‌مش رهنمون شود و از طریق ارزشهای معنوی و عرفانی به کمال مطلوب متوجه سازد.

عطار نیشابوری و مایستر اکهارت هر دو عارف‌اند و یکی از مشخصه‌های عارفان ترک دنیا به شوق دیدار حق است؛ و عبادت آنان، تنها به خاطر این است که خداوند شایسته‌ی عبادت است؛ برخلاف زاهدان که ترک تعلق آنان برای رسیدن به نعمت‌های بهشتی است. عطار ریاضت را راهی موثر برای مبارزه با تمایلات نفسانی می‌داند؛ در‌حالی که اکهارت آن را تنها راه رسیدن به سعادت نمی‌داند. دعا در اندیشه عارفان وحدت‌وجودی همچون اکهارت جایگاهی ندارد؛ زیرا آنها فاصله‌ای بین خود و خدا نمی بینند؛ امّا عطار برخلاف اعتقاد به وحدت وجود دعا می‌کند؛ زیرا در مقام توبه است و عارف واصل نمی باشد. همچنین در منطق‌الطیر دعای عارفان برآورده نمی‌شود و نظر لطف بیشتر شامل حال گناه‌کاران می باشد. عطار چهار گروه را پیوسته مبتلا به رنج از جانب خدا می داند، در حالی که اکهارت تمام بشریت را به دلیل پسر خدا بودنشان گرفتار این رنج‌ها می داند. این دو عارف علل اصلی مبتلا شدن دوستان حق به رنج و بلا را امتحان الهی، داشتن فواید رنج می‌دانند و عطار هر‌گونه تعلق به ماسوای حق را برابر بانازل شدن عذاب الهی می‌داند. عطار و اکهارت در زمینه‌ی وحدت وجود عقیده‌ای نزدیک به هم دارند و شناخت حق را تنها با شناخن نفس میسر دانسته و در واقع منطق‌الطیر سیر سالکان در خویش است که در نهایت به شناخت خدا می‌انجامد. در نظر این دو تنها خدا دارای هستی می‌دانند زیرا مخلوقات وجودی عاریتی دارند.

موضوع تحقیق حاضر ، معرفی روش فلسفی عملگرایی و پرداختن به برخی از مهمترین مسائل نظری که در این روش مطرح می شود و نیز یافتن مستنداتی برای وجود عملگرایی در آثار سعدی و تاثیر عوامل سیاسی ، اجتماعی و دینی دوره ی سعدی بر اندیشه ی وی است . فرضیه ی مورد استفاده در این زمینه این است که ، در آثار سعدی ، عملگرایی که برگرفته از زندگی واقعی انسان ها و واقعیت اجتماعی عصر ویاست ، دیده می شود . با توجه به این که نوع تحقیق نظری است ، روش انجام آن کتابخانه ای می باشد . این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است . فصل اول ، کلیات که اختصاص به معرفی این شیوه ی فلسفی و نیز شرح حال ، آثار و تاثیر عوامل محیطی ، سیاسی ، اجتماعی دوره ی سعدی بر شعر او دارد . در فصل دوم ، به آزادی اراده و انسان گرایی به عنوان دو موضوع اصلی شیوه ی عملگرایی و جایگاه این دو موضوع در آثار سعدی پرداخته شده است . در فصل سوم ، به دین و آموزه های دینی در پراگماتیسم و آثار سعدی ، پرداخته شده است . فصل چهارم ، بیان عملگرایی در عرفان سعدی ، پیوستگی علم وعمل ، واقع بینی در آثار سعدی و در نهایت مطرح کردن عملگرایی به عنوان راهی میانه در تفکر است . واقع بینی ، تاکید بر زندگی واقعی انسان ها ، توجه به مطلوب های فردی واجتماعی ، رعایت حد وسط و میانه روی ، انسان گرایی و تاکید بر محوریت انسان و اهمیت اعتقادات مذهبی و دینی در زندگی ، مهمترین ویژگی های عملگرایی سعدی هستند . و برای هر یک از این ویژگی ها مستنداتی از آثار سعدی ارائه شده است . نتیجه ی تحقیق این است که سعدی در افکار ، اندیشه ها و آرای خویش ، تا حد زیادی عملگرا بوده است .

فیلسوفان مسلمان همچون ابن سینا، فارابی، غزالی و دیگران با عنایت به آشنایی با مفهوم نفس در یونان باستان در مورد مفهوم نفس در قرآن کریم سخن گفته و در باب قدم یا حدوث، جسمانی یا روحانی بودن و دیگر صفات آن بحث کرده اند. این موضوع موجب بروز اختلاف در مصداق نفس در متون ادب پارسی شده است تا جایی که علاوه بر این که اکنونبرای واژه ی نفس بیش از بیست معنی ذکرمی­شود در یک متن واحد هم نفس مصداق های متعدد و گاه متضاد دارد. صاحبان مرصادالعباد و مثنوی معنوی بیشتر متأثر از باورهای قرآنی هستند از این رو نفس در آثار آنان معادل با مفهوم نفسدر قرآن کریم و بیشتر به مفهوم روح و نفس امّاره است. اما از آن جا که این دو از باورهای روزگار خویش و مهم تر از همه فلسفه نو افلاطونی هم متأثرند در مثنوی و مرصادالعباد مصداق های دیگری هم برای نفس هم پدیدار است. مولوی علاوه بر این که از نفس کلی سخن گفته، گاه نفس را برابر جان حیوانی دانسته است. با این همهبه دلیل گرایش بیشتر وی به عرفان عملی، نفس در مثنوی غالباً در معنای نفس امّاره که منشأ شهوات و صفات رذیله است به کار رفته و از سایر مراتب آن با الفاظی چون روح، جان و روان یاد شده است. نجم رازی نفس را دختری دانستهکه از ازدواج روح و قالب به وجود آمده است و به مادرش(قالب) شباهت دارد. اگر چه گاه نفس از نظر او معادل روح یا جان است، در مرصاد همنفس بیشترمنشأصفات مذموم یعنی همان نفس امّاره است.در این پایان نامه به سیر شکل گیری این مضامین و تفاوت های آن ها و تجلیشان در مثنوی و مرصادالعباد پرداخته شده است.

یکی از مهم ترین مسائل رمان های وولف مسئله ی نفس است. وولف در صدد توضیح دادن نفس از طریق ایده های مهمی مثل زمان وروی آورندگیمی باشد. این دو مفهوم از مسائل مهم فلسفه ی هوسرل است. همچنین فلسفه ی هوسرل در پیروشن کردن مسائل مهمی مانند آگاهی و آگاهی از خود بود. در یک بررسی تطبیقی میان فلسفه ی هوسرل و جهان بینی وولف نشان داده شده است که کاراکترهای رمان آگاهی از خود را از طریق مسائل مهمی از جمله زمان، جابجایی های زمانی سالم، میان-ذهنی، حکم پرهیزی، روی آورندگیمقوله ای و خصوصیات دیگر پدیده شناختیبه دست می آورند. از سوی دیگر وولف نشان می دهد کاراکترهایی که قوه ی ذهنی ناسالمی دارند، خودآگاهی ناقصی نیز دارند. بعضی از کاراکترهای او که از نابهنجاری های ذهنی و نواقص فیزیکی رنج می برند خودآگاهی متفاوتی از کاراکترهای نرمال او دارند. در سه رمان بررسی شده در این رساله، خانوم دالووی، موج ها و به سوی فانوس دریایی، وولف ماهرانه بر اهمیت خودآگاهی به عنوان یکی از اساسی ترین معیارها در مشخص کردن هویت کاراکترهای خود تاکید می کند.

مفاهیم مربوط به اسلام از همان زمان ورود اسلام به ایران، در حوزۀ زبان و ادبیّات فارسی به شکل گسترده ای وارد شده است و بیشتر شاعران و ادیبان فارسی به موضوعات عرفانی و اسلامی پرداخته‌اند. از جمله مهمترین مسائل عرفان اسلامی که شاعران فارسی، بخصوص از قرن هشتم به بعد به آن پرداخته‌اند، اندیشه‌های عارفانۀ ابن عربی است. در این میان، یکی از شاعرانی که به برجسته ترین موضوعات عرفان اسلامی پرداخته است، شاه نعمت اللّه ولی است. در این نوشتار بررسی تأثیر و کارکرد وحدت وجود در اشعار این شاعر، با استفاده از روش سندکاوی و مطالعه در منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است. از برآیند آن، این نتایج به دست آمد که شاه نعمت اللّه ولی برای بیان وحدت وجود از دو شیوۀ بیان مستقیم و غیرمستقیم استفاده کرده است، به طوری که شکل بیان غیر مستقیم آن، نمود بیشتری دارد. همچنین وحدت وجود در آثار شاه نعمت اللّه ولی با تمثیل‌ها و کارکردهای متعدّد، به گونه‌ای بیان شده است که بر مبنای آن همۀ هستی، نمود و جلوه-ای از حضرت حق است . تمثیل‌هایی همچون آفتاب، دریا، خورشید و آینه در اشعار او، مثالی از حضرت حق می‌باشند.

داستان به معنی « روایت یا شرح و گزارش حوادث » یا گزارش دلبخواه از حوادث و شخصیت های واقعی یا غیر واقعی را می توان اولین فعالیت ادبی بشر به شمار آورد . در فرهنگ ایرانی و حوزه زبان فارسی ، داستان پردازی و داستان گویی اهمیت ویژه ای داشته است ، و در بسیاری از داستان های ایرانی بر اهمیت و خاصیت داستان گویی و داستان سرایی تأکید شده است . این در مورد آثار دینی هم صدق می کند که بخش های داستانی آن ها بیشتر جلب توجه می کند و قصه های پیامبران بیشتر از سخنان آنان مقبولیت و جذابیت دارد . سنایی در دیوان خود ابیاتی راجع به هر پیامبر نوشته است که بیشتر این ابیات مربوط به معجزات آن هاست ، در این پایان نامه سعی شده ابیات مربوط به هر پیامبر را از هم جدا کرده ابتدا در مورد نام و زندگی هر کدام توضیح مختصری داده شود . سپس به ذکر و شرح ابیاتی که در آن معجزه ای از ایشان صورت گـرفته پرداخته شده که این بخش در فصل چهارم پایان نامه آمده است . فصل اول آن شامل فهرست مطالب ، فصل دوم توضیحاتی در مورد داستان سرایی و چگونگی شروع داستان پیامبران و در فصل سوم زندگی نامه شاعر آمده است . امید است که مطالب گردآوری شده مورد توجه و استفاده خوانندگان و دانشجویان قرار گیرد .

یکی از راه‌های بسیار موثر نشر معرفت، فرهنگ و اخلاق والای انسانی، دعا و متون دعایی است. دعا به آن اندازه و با آن کیفیت بسیار متعالی که در اسلام مطرح شده و ابزار حرکت "تعلیم و تربیت" قرار گرفته در ادیان و مکاتب دیگر مطرح نشده است؛ از آنجا که این همه حقایق و معارف تربیتی و علوم عالی الهی و تعالیم متعالی انسانی در جای دیگری جز اسلام وجود نداشته است و ندارد پس می‎توان "مکتب دعا" را، یک حرکت تربیتی موثر و یک مدرسه روحانی تکامل یافته و والا به شمار آورد. بی‌گمان با یک بررسی اجمالی در شیوه زندگی پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) وائمه معصومین(ع) به این نکته پی می‌بریم که حیاط این انسان‌های برگزیده الهی همواره با ریسمان محکم یاد خدا و نیایش و دعا به مبدأ حقیقی عالم متصل بوده است. ائمه معصومین(ع) به پیروی از پیامبر گرامـی اسلام و با آگاهی از اهمیّت دعـا و مناجات همواره به راز و نیاز با خدا مشغول بوده‌اند. دعاهای مأثوره از جمله دعای سـمات، جوشـن کبیر، ابوحمزه ثمالی، کمیل، صحیفه سجّادیهو مناجات خمس عشره صرف نظر از فصـاحت و بلاغت در بالاترین درجه از راز و نیاز و سوز و گداز عارفانه است. این نیایش‌ها دستورالعمل‌های اخلاقی، دینی، خانوادگی، اجتماعی و حتی نظامی و سیاسی را نیز دربر دارد. با اینگونه نیایش‌های عارفانه در آثار شاعران و نویسندگان عارف مسلک نیز برمی-خوریم که بی‌گمان به لحاظ معرفتی متأثر از این ادعیه مأثوره می‌باشند. سوزوگدازی عاشقانه با اندیشه‌ای بلند عارفانه و حسن انتخاب کلمات که در مناجات‌های خواجه عبدالله انصاری وجود دارد روح انسان را از عالم خاک به جهان پاک می کشاند. به‌همین ترتیب با بررسی ادعیه و نیایش‌های موجود در حدیقه سنایی، الهی نامه، اسرارنامه و مصیبت نامه عطار و همچنین مثنوی مولوی می‌توان به موارد متعدّد این تأثّر از ادعیه معصومین برخورد. در این تحقیق مفهوم دعا و جایگاه آن در عرفان اسلامی، تأثیرپذیری عرفا در مناجات‌های خویش از ادعیه و نکات مشترک موجود میان ادعیه و متون عرفانی، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

صفوه‌الصفای ابن بزاز اردبیلی یکی از مهمترین اسناد تاریخ عرفان ایرانی و سرشار از اطلاعات ارزشمند درباره‌ی حیات عرفانی شمال غرب ایران است. این اثر مشتمل بر شرح حال زندگی شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد اعلای سلاطین صفوی است.با توجه به جایگاه و اهمیَت صفوه‌الصفا در معرفی و شناخت شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این پژوهش در صدد است به بررسی محتوایی این کتاب، از جنبه‌های عرفان، کارکرد قرآن و حدیث و ابیات عرفانی و اخلاق صوفیه بپردازد. این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: فصل اول، شامل چهارچوب پژوهش است. در فصل دوم، به تعاریف و کلیات پژوهش پرداخته شده است. در فصل سوم، عرفان صفوه‌الصفا، که شامل مقامات و احوال، استحسانات، اصطلاحات عرفانی بویژه کرامات -که اصلی‌ترین محتوای این کتاب است-و جغرافیای طریقت شیخ صفی بررسی شده است. فصل چهارم، کارکرد قرآن و حدیث و ابیات عرفانی را در سه بخش تفسیر آیات، احادیث و ابیات عرفانی در برمی‌گیرد. در فصل پنجم اخلاق صوفیه، مشتمل بر اخلاق با خداوند متعال، اخلاق فردی، اجتماعی و مباحث دیگر اخلاقی صوفیه بررسی شده است.حاصل سخن اینکه، تعاریف این کتاب بیشتر نزدیک به تعاریف عرفان کشف و شهودی بویژه رساله‌ی قشیریه است اما در تعریف مراقبه با پیشینیان تفاوتی مشهود است. همچنین در تعریف فقر بیشتر به معنای فقر از قرن هفتم به بعد عنایت داشته؛ یعنی فقر به معنی عدم املاک و قطع دلبستگی به دنیا نیست بلکه به معنای فنا است. بیشترین کرامات در این کتاب اشراف بر ضمایر و خواطر است. کارکرد تفسیر قرآن در صفوه‌الصفا با توجه به تفاسیر اهل سنت است و معانی آیات با نکات عرفانی آمیخته شده است. در کارکرد حدیث، گرچه تنوع برداشت از آیات قرآنی را ندارد اما به کاربرد اهل سنت از احادیث، نزدیکتر است و بیشتر منابع شیخ صفی در این باره از صحاح سته‌ی اهل سنت است. در تفسیر ابیات عرفانی، شیخ صفی الفت خاصی با آثار عطار داشته و مباحث محوری تفسیرهای وی بر اشعار عرفانی درباره‌ی روح، دل و تقابل عقل و عشق است. شیخ صفی در اخلاق با خداوند متعال بر انجام همپای فرایض و نوافل پافشاری کرده است. همچنین ذکر، از ارکان تصوف شیخ صفی محسوب می‌شود. وی در اخلاق فردی نیز به مهار نفس و طهارت باطن و تزکیه‌ی قلب از طریق نگهداشت جوارح تأکید داشت و در اخلاق اجتماعی خانواده‌ای موفق داشته و خانواده و مردم را به علت اهتمام به امور اخروی ترک نکرده است؛ بلکه مشارکت اجتماعی و کسب و کار، شیوه‌ی زندگی او بوده است. همچنان که ویژگی عرفان قرن هشتم است وی هم وضع اقتصادی خوبی داشته و هم با امیران و پادشاهان و ایلخانان روابط مسالمت آمیزی داشته است. در بخش مباحث دیگر اخلاقی؛ از اتصاف شیخ صفی به شرایط شیخی برای هدایت مریدان و حقوق مرید و مراد سخن رفته است.

جبران خلیل جبران و پائولو کوئلیو، دو نویسنده مشهور در دورهی معاصر به شمار میآیند که آثار فاخر و ارزشمندی به جامعهی بشری عرضه کرده اند. هدف اصلی این پژوهشگر از پرداختن به آثار این دو نویسندهی برجسته و بویژه تأثیرپذیری پائولو از جبران، این بوده است که افکار متعالی و انسان ساز آنهارا به روش تطبیقی و مقایسه گونه، به جامعهی دانشگاهی و فرهنگی معرفی نماید، چرا که موضوعاتی چون عشق، عرفان،خودشناسی، خداشناسی، وحدت وجود، مرگ و زندگی، سنن و قوانین، و مباحثی از این قبیل، به طور مستقیم با شخصیت و هویت آدمی ارتباط تنگاتنگی دارند. سوال اصلی این تحقیق این بوده است که پائولو در چه زمینههایی از آثار جبران تأثیر پذیرفته است؟ فرضیه ای که مطرح شده است این است که پائولو در زمینههای عشق، عرفان، خودشناسی، خداشناسی، وحدت وجود، مرگ و زندگی، سنن و قوانین، و.مباحثی از این قبیل از جبران تأثیر پذیرفته است. پژوهشگر در این تحقیق، با مطالعهی دقیق آثار دو نویسنده، ابتدا موضوعات مشترک را استخراج و سپس طبقه بندی نموده و آنگاه آنها را درقالب چهار فصل بررسی و تجزیه و تحلیل نموده است. دیدگاههای مشترک و گاهی نگاههای متفاوت دو نویسنده، جداگانه مطرح و بررسی شده است. پس از پایان تحقیق، این نتیجه به دست آمده است که تأثیرپذیری پائولو از جبران، امری است انکارناپذیر و گرد آوری مجموعه نامه های جبران خلیل جبران خود دلیلی است قاطع بر صدق مدعای محقق.