جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همواره یکی از راه‌های مهم توجیه باورهای دینی از سوی دینداران، تجربه دینی بوده است؛ هرچند که این موضوع مخالفان و موافقان زیادی را هم داشته است، امّا به هرحال بررسی تجربه دینی از نگاه علوم اعصاب در قرن حاضر یکی از مباحث مهم به حساب می‌آید. این بررسی‌ ‌ها به این مسأله می‌پردازند که عامل اصلی وقوع تجربه‌های دینی "خود" است یا عصب‌های مغز؟ و در این پژوهش به مطالعه این موضوع از دیدگاه مک‌نامارا و ارزیابی نتایج او از منظر حکمت متعالیّه پرداخته شده است. دکتر پاتریک مک‌نامارا این موضوع را به خوبی مورد آزمایش قرار داده‌ و نتیجه بررسی ‌های خود را در آثار علمی مختلفی عرضه کرده است. همانگونه که در حکمت متعالیّه حقیقت انسان به نفس او نسبت داده می‌شود، دکتر مک‌نامارا نیز "خود" را به عنوان واحد اصلی وقوع تجارب دینی نگریسته و نقش وساطت عصب‌های مغز را در وقوع تجربه دینی به خوبی شرح داده‌است. قطعه‌های گیجگاهی راست و پیش‌پیشانی از جمله بخش‌های محوری هستند، امّا موارد متعدّد دیگری نیز در سیر بحث، بیان خواهند شد. آنچه که برای نتیجه این بررسی در نظر گرفته شده، این است که نفس یا به تعبیر مک‌نامارا "خود" مسئولیّت تحوّلات درونی انسان و حتّی تحریک مغز را به عهده دارد؛ برای این ادّعا نیز از دلایل عقلی و شواهد آزمایشگاهی بهره گرفته شده تا اتقان پژوهش بیشتر گردد. از جمله نقاط مثبت دکتر مک‌نامارا این است که یک نگاه متعادل به بحث علم و دین داشته و در صدد آشتی میان دینداران و بی‌دینان است. از نگاه صدرالمتألّهین نفس دارای مراتبی است که با حرکت جوهری به استکمال می‌رسد و با گذر از هر مرحله می‌تواند بتدریج به تجربه‌ها و حالات عرفانی نایل آید. دراینجا، مراتب نفس و حرکت جوهری ملاصدرا تا حدودی بر خودهای مورد نظر مک‌نامارا و رشد آن‌ها قابل تطبیق است.

انسان، با دارابودن ساحت فردي و اجتماعي، در طول زندگي خود، همواره اجتماعي بودن را بر تنهايي رجحان داده است. از آن جايي كه گزينش زندگي اجتماعي اختياري است و در حدود اختياري بودن آن، دینی نيز هست؛ بنابراين انسان به منظور پيشبرد اهداف حيات اجتماعي خود نيازمند دین مي باشد. ظهور و بروز بسياري از فضايل و رذايل اخلاقي و عبادات با پشتوانه اعتقادی، در بستر اجتماع و در رابطه با زندگي اجتماعي انسان‌ها شكل مي‌گيرد و اثرات خود را بر اجتماع و مسائل اجتماعي می‌گذارد. در این مقاله نگارنده به هدف پاسخ به این سؤال که «حکمت وفسلفه گذاری آموزه‌های عبادی اسلام با معیار شاخصه¬های لفظی چگونه است؟»، با استفاده از معیار شاخصه¬های لفظی، به تبيين حکمت و اهداف آموزه¬هاي عبادی پرداخته است. یافته¬های این تحقیق بعد از استخراج شاخصه¬های لفظی و آموزه¬های عبادی با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم¬السّلام)، عبارت از بیان فسلفه و حکمت این آموزه¬هاست که در قالب اهداف غایی و اهداف واسطه¬ای به رسیدن به منافع دنیوی و اخروی بیان می¬گردد. این پژوهش از نظر هدف، پژوهش کاربردی و از نظر جمع آوری داده¬ها، یک پژوهش کیفی است. از نظر روش پژوهش نیز توصیفی - تحلیلی می باشد.

مؤلف، با هدف فهم درست و انتقال صحیح اساس نظریه معرفت شناسی آلستون، در حوزه فلسفی، دینی و دانشگاهی، به این تحقیق پرداخته و با طرح سؤالاتی از جمله: آیا تجربه دینی می تواند باور دینی را موجه کند؟ تجربه دینی چیست؟ و ادراک چیست؟ مطلب را آغاز نموده است. این رساله شامل چهار فصل است که در فصل چهارم آن، آرای محمد اقبال لاهوری در باب تجربه دینی را که شباهت زیادی به نظریه آلستون دارد، به عنوان یک مطالعه موردی جهان اسلام گزارش و تحلیل شده است.

یکی از رهیافت‌هایی که در معرفت‌شناسی دینی به دفاع از معقولیت باورهای دینی پرداخته است، «معرفت‌شناسی اصلاح‌‌شده» است. در بین معرفت‌شناسانِ اصلاح‌شده دیدگاهِ «ولترستورف» با انتقادات کمتری مواجه است. این نوشتار سعی دارد با بهره‌مندی از روش توصیف و تحلیل، مبانی معرفت‌شناختی دیدگاه ولترستورف را دربارة معقولیت باورهای دینی نشان دهد. مبانی معرفت‌شناختی ولترستورف از طریق بررسی چالش دلیل‌گرایی قابل تبیین است. وی برای رهایی از تلقی جزمی و ناقص معرفت‌شناسی در عصر روشنگری، مفهوم معقولیت را بسط داده و معرفت‌شناسی وظیفه‌گرایانه و معقولیت موقعیتی را اتخاذ کرده‎ است. به همین جهت از قلمرو معرفت‌شناسی خارج و به حوزة روانشناسی وارد شده است. ولترستورف در باب توجیه، مبناگراییِ توأم با انسجام را پذیرفته است؛ اما به‎دلیل پذیرش انسجام‌گرایی منفی، مبناگرایی تأثیر چندانی در دیدگاه ایجابی او نداشته است. او برای دفاع از معقولیت باورهای دینی جنبه‌های گوناگونی را مورد نظر قرار داده، اما به نوعی کثرت‌گرایی دچار گشته است.

این کتاب بی‌نظیر که در نوع خود اولین کتابی است که پوششی همه جانبه و متعادل از همه چشم اندازهای عمده درباره توجیه عقلی باوردینی ارائه می‌دهد، توسط جمعی از پیشروترین فیلسوفان دین جهان نوشته شده است . این کتاب در شش بخش تنظیم شده است و هر فصل رهیافتی عمده به معرفت‌شناسی دینی را بیان می‌کند.این کتاب با مباحثی درباره فرضیات آتئیسم شروع می‌شود و سپس مهم‌ترین واکنش‌ها از جانب خدا انگاران را مطرح می‌کند و مباحثی هم‌چون ایمان‌گرایی ویتگنشتاین، معرفت‌شناسی اصلاح شده ، الهیات طبیعی، و باور عقلانی مبتنی بر تجربه دینی را مطرح می‌کند. بخشی مقدماتی و روشن در این کتاب به دانشجویان کمک می‌کند تا رهیافت‌های مختلف را مورد ارزیابی و سنجش قرار دهند. این کتاب به نحوی تدوین شده است که هم دیدگاهی روشن نسبت به آثار معاصر را مطرح می‌کند و هم سلسله ای از دیدگاه های جدید نسبت به منابع کلاسیک مانند بحث مفصل سوئین برن به انتقاد هیوم از برهان نظم و همچنین ارزیابی و بسط برهان شرط‌بندی پاسکال را مورد بحث قرار می‌دهد. این کتاب می‌تواند در گستره‌ای وسیع هم برای دانشجویان لیسانس و هم بالاتر در دوره‌های فلسفه دین و معرفت‌شناسی مورد استفاده قرار گیرد.

تعریف‌ها و دیدگاه‌های گوناگونی درباره علم دینی، نشان‌دهنده تنوع فکری دراین‌باره است. نظریه علم دینی، معرفت‌شناسی اصلاح‌شده یا معرفت‌شناسی باور دینی آلوین پلانتینگا به‌عنوان یکی از نظریه‌های برجسته‌ در این حوزه در محافل علمی غرب و شرق توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرده است. نهادینه‌شدن این نظریه می‌تواند به ایجاد تحولی سترگ در سطح جهانی بینجامد. پژوهش پیش‌رو، به شیوه تحلیلی _ توصیفی و مطالعات اسنادی، به بررسی چالش‌ها و کارکردهای نظریه معرفت‌شناسی باور دینی (اصلاح شده) آلوین پلانتینگا پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چالش‌هایی مانند تقابل علم دینی با علم الحادی، نهادینه‌شدن طبیعت به‌جای خلقت، چالش مبناگرایی کلاسیک، چالش قرینه‌گرایی، چالش داستان تکاملی حیات، چالش تجربه‌گرایی، در حاشیه‌بودن دین و استقرار علم بر مبانی تفکر الحادی، ازجمله چالش‌ها و موانع اصلی در راه تحقق علم دینی هستند. کارکردهای این نظریه هم دربردارنده رویکرد حداکثری به دین، منبع‌شدن علم در تولید دین، گستردگی باورهای پایه (بدیهی)، شکست تحدید علم، توسعه توجیه باورهای معرفتی، رونق دوباره مسیحیت و توسعه احکام عقل است. با رفع چالش‌های یادشده و تحقق کارکردهای مزبور، زمینه برای حاکمیت دوباره دین در امور گوناگون اجتماعی فراهم می‌شود. این پژوهش، بر اهمیت این نظریه به‌عنوان راهکاری برای روبه‌روشدن با چالش‌های معاصر و بهره‌برداری از فرصت‌های پیش‌رو تأکید می‌کند.

میان هنر قدسی و تجربه دینی، تعاملی دوسویه برقرار است؛ تجربه دینی، که همراه با ویژگی-هایی همچون حیرت و شگفتی، مجذوب شدگی، مقهوریت، شورمندی و طلب و اشتیاق است، بیش از آنکه ماهیتی عقلانی و مستدل داشته باشد، احساسی و بی‌واسطه است و تعبیر آن نیز، نه به زبان تعلیمی و خطابی، تعبیر احساسی و طبیعی حالت روحی است که مستقیماً از تجربه به تعبیر می‌رسد و توسط مخاطب/مخاطبان، فهم و تفسیر می‌گردد و هنر دینی یکی از انحاء این گونه تعبیر است. پژوهش حاضر، رابطه‌ای دوسویه را در این میان می‌یابد؛ هنرهای دینی، از حیث هستی شناختی خود وابسته به تجربه دینی هستند که در مرز میان تجارب دینی و مدلهای مفهومی آفریده می‌شوند و پرورش می‌یابند. از دیگر سوی، هنر، خود نیز در تحقق، فهم و تفسیر تجربه دینی موثر است و جایگاهی معرفت‌شناختی دارد که با ایجاد تجربه‌ای مشارکتی، ماهیت اثر هنری را از سطح ابژه فراتر می‌برد و آن را به امری فعال در فرایند فهم و تفسیر تجربه دینی دینداران تبدیل می‌کند. پژوهش حاضر، در صدد است با رویکردی پدیدارشناختی به مطالعه موردی و تطبیقی برخی هنرهای قدسی و تعامل آنها با آموزه‌ها و تجربیات دینی بپردازد.