جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دردیوان قضایی دولت عباسی دو بخش مجزا وجود داشت؛ سازمان قضا که با نظارت قضات اداره می شد و دیوان مظالم که شخص خلیفه و در مواردی نایبان او، متولی آن بودند. گرچه به ظاهر وظایف و حوزه فعالیت هر کدام به طور مشخص تعریف شده بود، اما مطالعه منابع تاریخی این دوره، دگرگونی ها و تحولات بسیار در این دیوان را نشان می دهد، تحولاتی که به نوبه خود، تحول و تغییر در جایگاه، نقش، وظایف و اختیارات و به طور کلی وضعیت قضات را در پی داشته است. فرصت گاه به گاه قضات برایایفای نقش در نظام اداری، پیدایش منصب قاضی القضاتی ونقش آفرینی قاضی در امور سیاسی،محدود شدن وظایف قاضی القضاتدر مرحله بعد و منسوخ شدن این منصب و مواردی دیگر، از جمله تحوّلات و تطوّراتپیش آمده در دیوان قضایی دولت عباسیان است کهاین پژوهش بر آنست تا با روش توصیفیـتحلیلی و به استناد منابع و مآخذ تاریخی،به بررسی آن پرداخته و سپس تغییرات متأثر از آن را در وضعیت قضات در ساختار سیاسی و اداریحکومت عباسیواکاوینماید.

این رساله به بررسی ارتباط عوامل‌سیاسی باتطور گفتمان عقلانیت‌درمذاهب کلامی می‌پردازد. منظور ازگفتمان عقلانیت رویکردهای روشی است که متکلمان جهت اثبات عقاید دینی به کار گرفتند. سیر تحولات تاریخ اسلام ویافته‌های نظری بسیاری ازمحققان، نشان‌گر ارتباط متقابل تحولات سیاسی، فرهنگی واجتماعی جامعه اسلامی با تحولات معرفتی است. مذاهب کلامی و رویکردهای روشی متکلمان نیز، به عنوان یکی از مظاهر معرفت دینی درقرون اول تا چهارم هجری، تحت تاثیر شرایط سیاسی واجتماعی جامعه اسلامی دچارتحول شده است. متکلمان مذاهب مختلف، گاه با قائل شدن به اصالت نص، از اخبار، نصوص وروش‌های نقلی جهت اثبات عقاید بهره گرفتند، گاه ‌با رویکردی عقل‌گرایانه به اثبات دیدگاه‌های کلامی خویش پرداخته وازروش‌های استدلالی مبتنی برمقدمات عقلی جهت تبیین اندیشه‌های دینی استفاده کردند؛ به گونه‌ای که درقرون دوم تا چهارم هجری با ظهور گفتمانی ازعقلانیت درمذاهب کلامی‌روبه رو می‌شویم که هدف از آن اثبات عقاید ایمانی بر اساس کاربرد استدلال‌ مبتنی برمقدمات خبری وعقلی است. این رساله درصدد پاسخ گویی به این سوال اصلی است که عوامل سیاسی چه تاثیری برتطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی گذاشت؟ روش تحقیق دراین رساله توصیفی تبیینی می باشد. بخش اول با رویکردروشی سنخ شناسی، به بررسی تطور گفتمان عقلانیت درمذاهب‌کلامی می‌پردازد. بخش دوم با رویکردی تبیینی- تحلیلی به بررسی ارتباط عوامل سیاسی باتطور گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی می پردازد. این بررسی نشان‌داد: گرایش به اندیشه‌های کلامی ازقرن اول به چهارم جهت صعودی داشته و گفتمان عقلانیت درمذاهب کلامی ازرویکردهای روشی نص‌گرایانه به رویکردهای روشی مبتنی بر استدلال عقلی تطور یافت است. هم چنین میان تغییرات بافت قومیتی ساختارقدرت ونیز سیاست گذاری های اقتدار رسمی جامعه اسلامی(دوشاخص مهم عوامل سیاسی) باتطور گفتمان عقلانیت ازگفتمان مبتنی براصالت نص به گفتمان مبتنی برترجیح عقل واصالت عقل مستقل ازنص رابطه مستقیم ومعناداری وجود دارد. کلیدواژه: گفتمان عقلانیت، مذاهب کلامی، عوامل سیاسی، قومیت ایرانی، قومیت ترک، قومیت عرب، خلافت عباسی

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پایان نامه حاضر بر آن است تا با تأملی دقیق در اوضاع مذهبی دوران حکومت خوارزمشاهیان در گام نخست این اوضاع را به طور کامل از ابتدای شکل گیری دولت مذکور تا زمان سرنگونی آن مورد بحث و مداقه قرار دهد. در دومین گام نیز تأثیر و تأثرات این اوضاع را بر رویکرد سیاسی خوارزمشاهیان و روابط آنان با دولت های همجوارشان و به ویژه خلافت عباسی مورد تحلیل و تبیین قرار دهد. نگارنده، در فصل اول (کلیات) پس از بیان کلیات پژوهش، یعنی مواردی همچون طرح مسأله، فرضیه و اهمیت و هدف تحقیق، شرحی کامل در باب منابع تحقیق آورده است. در فصل دوم از جغرافیای تاریخی منطقه خوارزم سخن به میان آورده و مخاطب را با حدود و ثغور این سرزمین، وضعیت آب و هوا و ناهمواریهای آن و دولت هایی که طی تاریخ در این منطقه حاکمیت داشته‌اند آشنا می سازد.فصل سوم از چگونگی شکل گیری دولت خوارزمشاهیان سخن به میان آورده و حوادث مهم سیاسی دوران حاکمیت آنان را بیان می دارد. در فصل چهارم از اوضاع مذهبی سرزمین خوارزم قبل از روی کار آمدن دولت خوارزمشاهیان انوشتگینی در اواخر قرن پنجم ه.ق سخن به میان آمده و در فصل پنجم، این روند در دوران حاکمیت خوارزمشاهیان انوشتگینی به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته است. طی این فصل مشخص می گردد که سلاطین خوارزمشاهی اولاً جهت ایجاد یک دولت مستقل و قدرتمند و ثانیاً جهت مقابله با توطئه های روزافزون خلفای عباسی، بر آن شدند تا با حمایت از فرق مذهبی مورد تأیید خود یعنی معتزله و تشیع؛ و استقبال از بزرگان و دانشمندان این فرق مذهبی در دربار خویش، به یک دگرگونی چشمگیر مذهبی در قلمروشان اقدام کنند. از همین رو این سلسله، با توجه به سیاست حمایت از معتزله و شیعه فرصت تاریخی و بستر مناسبی برای مکتب اعتزال و علویان در خوارزم، خاصه برای نفوذ آنان در ساختار قدرت و مناصب اداری و تشکیلات دیوانی فراهم کرد. اما خلیفه عباسی نیز همین حربه را علیه دولت خوارزمشاهیان بکار گرفت و از فرق شیعه حمایت نمود. در ادامه همین فصل، پیامدهای کشاکش های مذهبی نیز به طور مفصل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

نهضت عقلانی معتزله در دوران خلافت عباسی و همزمان با نهضت عظیم ترجمه به تعامل عقلانی با فلسفه یونان پرداخت و با استفاده و مدد از این فلسفه عقلا نی در صدد بود دین را در تحت استدلال عقلا نی قرار دهد و هر آنچه به نام دین وارد حوزه ی دین شده بود اما از پشتوانه عقلا نی و منطق بر خوردار نبود به دور اندازد و سره را از ناسره تشخیص دهد. این جنبش عظیم فکری و فرهنگی اثرات مثبتی در روند پالایش فکری جامعه اسلامی داشت، به طوری که دوره‌ای در تاریخ اسلام شروع شد که تمدن اسلامی از هر جهت پیشرفت نمود وتوسعه حاصل کرد. منحنی به قهقرا رفتن این نهضت از دوره ی متوکل عباسی شروع شد، در این تحقیق از چشم‌انداز جامعه‌شناسی معرفت، که معرفت را متاثر از عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فرض می‌کند، به بررسی نقش عوامل سیاسی بر رواج و افول نهضت معتزله پرداختیم.در ادامه با توجه به فرضیات مستقل تحقیق که تغییرات قومی و نژادی و همچنین ضعف و قدرت در دستگاه خلافت عباسی می‌باشند به مطالعه توصیفی خلافت عباسی پرداختیم و آن را به سه دوره مجزا تقسیم کردیم. در دوره اول حضور ایرانیان در ساختار سیاسی چشمگیر نیست؛ اما در دوره دوم حضور قدرتمندانه ایرانیان در ساختار سیاسی دیده می‌شود و در این دوره است که معتزله به اوج می‌رسد. در دوره سوم که دوره افول نامیده می‌شود حضور ترکانی که روحیه نظامی داشتند و از اندیشه ساده و ابتدایی برخوردار بودند چشمگیر است.در بخش یافته‌های تحقیق به این نتیجه رسیدیم که در دوره ی اول خلافت عباسی با غلبه مطلق اعراب که با مدنیت و شهر نشینی رابطه خوبی نداشتند و در دورهسوم با غلبه مطلق ترکان در ساخت سیاسی، نهضت عقلانی معتزله مورد حمایت قرار نمی‌گیرد، اما در دوره ی دوم با غلبه ی عصبیت عمومی و حضور ایرانیان در کنار اعراب در ساخت سیاسی این نهضت عقلانی مورد حمایت همه جانبه قرار می‌گیرد ودوره ی رشد و بالندگی و توسعه آغاز می‌شود اما آغازی نافرجام.

مبارزات و مواضع سیاسی ائمه (ع) در برابر جریان های حاکم، منطبق با شرایط جامعه بود. امام حسن عسکری(ع) نیز در دوران امامت خویش با توجه به محدودیت های سیاسی شدید از راه های مختلف به اتخاذ مواضع سیاسی منطقی پرداخت که نتیجه آن، حفظ تشیع و ایجاد آمادگی و زمینه سازی برای غیبت امام زمان# بود. خلفای عباسی نیز با وجود ضعف حاکم بر دستگاه خلافت، هیچ گاه از امام(ع) و اقدامات ایشان غافل نشده و در نهایت ایشان را به شهادت رساندند. در مقاله حاضر با استفاده از شیوه توصیف و تحلیل، ضمن پرداختن به شرایط سیاسی حاکم بر دستگاه خلافت عباسی و سیاست خلفای بنی عباس نسبت به امام (ع) و شیعیان آن حضرت، مهم ترین مواضع سیاسی و راهکار های امام حسن عسکری(ع) در برابر جریان خلافت تبیین می گردد.

همزمان با آغاز فرمانروایی سلجوقیان بر ایران، عنوان سلطان مفهوم و کاربردی خاص یافت. گرچه پیش از سلجوقیان، غزنویان نیز عنوان سلطان بر خود نهاده بودند، ولی در دوره سلجوقی سلطان به فرمانروایانی اطلاق می شد که فرمان حکمروایی خود را از خلیفه دریافت می داشتند و بوسیله آن فرمانروایی خود را مشروعیت سیاسی و دینی می بخشیدند. خوارزمشاهیان بر همین اساس برای کسب منشور سلطنت و عنوان رسمی سلطان از خلیفه عباسی تدارک سیاسی و نظامی فراوانی دیدند. در این مقاله این تلاش ها و نتایج مرتبط بر آن با توجه به ویژگی های حاکم بر مناسبات خوارزمشاهیان با دستگاه خلافت عباسی مورد بررسی قرار گرفته است.

تهاجم اولیه مغول (619ـ616 هـ) و مرگ سلطان محمد خوارزمشاه (617 هـ) یکپارچگی سیاسی ایران را در چارچوب قلمرو خوارزمشاهیان پایان داد. از این رو، افزون بر حکومتهای محلی بازمانده از دوره سلجوقی، پاره ای شاهزادگان و امرای دستگاه سلطنت خوارزمشاهی نیز در قلمروهایی محلی از جغرافیای پهناور ایران بساط ملکداری گستراندند. قراختاییان کرمان از زمره این حکومتهای محلی است که پس از فروپاشی سلطنت خوارزمشاهی تاسیس شد. دوران فترت اولیه مغول در ایران که از پایان تهاجم اولیه مغول آغاز گردید و با لشکرکشی هلاکوخان و تشکیل حکومت ایلخانی پایان پذیرفت، دوره ای پرالتهاب و بحرانی بود که حکومتهای محلی درون ایران به سختی آن را سپری کردند. بی تردید تنظیم مناسبات با بازماندگان سلطنت خوارزمشاهی، خلافت عباسی و چگونگی برخورد با تهدید فزاینده مغولان و دربار مرکزی مغول، حکومت های محلی ایران را وارد عرصه پیچیده ای ساخت که افزون بر جنبه عملی آن که معطوف به حفظ موجودیت و گذار از این دوران بحرانی بود، از جنبه نظری نیز با توجه به مبانی مشروعیت حکومتهای محلی ایران در چارچوب نظریه سلطنت و خلافت اسلامی قابل تامل است. از این رو، این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی بر پایه منابع کتابخانه ای، با چنین رویکردی به بررسی حکومت محلی قراختاییان کرمان به عنوان نمونه ای مهم از حکومتهای محلی ایران در دوران مغول می پردازد.

سرزمین لرستان کوچک در بخش میانی زاگرس در غرب ایران از نیمه دوم قرن ششم شاهد ظهور حکومتی بومی - محلی از میان قبایل و عشایر لر ساکن در این دیار بود. این منطقه قبل از تاسیس سلسله خورشیدیان (اتابکان لر کوچک) به وسیله نمایندگان حکام عراق عجم وابسته به دولت سلجوقیان و دربار خلافت عباسی اداره می ‌شد. مردم و عشایر لر مالیات خود را به دربار دارالخلافه بغداد پرداخت می‌ کرده ‌اند. شکل گیری قدرت محلی اتابکان لر کوچک (آل خورشید) به مرکزیت قلاع گریت، مانگره و شاپورخواست در یکصد سال آخر خلافت عباسیان، نگرانی‌ هایی را برای دربار خلافت عباسی در کنترل یکی از ایالت ‌های نزدیک به دربار خلافت عباسی در بغداد ایجاد کرد و سبب شکل ‌گیری مناسبات و مجادلات خاصی در دوره نخست فرمانروایی این حکومت بومی با دربار خلفا تا سال 656 ق / 1258 م شد. این روند در نهایت منجر به اتحاد و همراهی دولت آل خورشید با مغولان و مشارکت فعال آنان در مخالفت با امرای دربار خلافت و آخرین خلیفه عباسی، المستعصم بالله و فتح بغداد شد.این مقاله با نقد و بررسی روایت‌ های موجود در باب چگونگی انتساب اتابکان لر کوچک به عباسیان، شکل‌ گیری قدرت آل خورشید و چرایی رفتار سیاسی آنان با دربار خلافت عباسی و در نهایت نقش سلسله اتابکان لر کوچک در زمان هجوم مغولان به بغداد و زوال خلافت عباسی را مورد بحث قرار داده است.