جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وصیت، یکی از سنت‌های پسندیده ای است که قبل از اسلام در میان اعراب رواج داشت؛ پس از ظهور اسلام نیز با توجه به تأکیدهای قرآن در خصوص وصیت و نصیحت، این سنت ادامه یافت. مفهوم وصیت در عصر اسلامی تحول ویژه‌ای یافت، و با توجه به نظام جدیدی که بر جامعه حاکم شده بود، موضوعاتی که در وصیت های دوره‌ی پیش مورد اهمیت بود، تغییر کرد و به جای آن مفاهیم جدیدی در وصایا شکل گرفت. به طوری که نمی‌توان وصیت این دوره را با دوره‌ی قبل کاملاً مشابه دانست. پس از ظهور اسلام،اعراب، به شدت، تحت تأثیر وحی و اسلوب بیانی آن قرار گرفتند. در وصیت های دوره‌ی اسلامی به‌ویژه دور‌ی پیامبر(ص) و خلفای راشدین، کاربرد آیات قرآن، نمود خاصی دارد. رفته رفته موضوعات دینی و اخلاقی که در وصیت‌های پیامبر(ص) و خلفای راشدین، از مهم‌ترین موضوعات مطروحه بود، در دوره‌ی اموی، جای خود را به مسایل سیاسی داده و می‌توان گفت، وصیت در دوره‌ی اموی از جنبه‌ی دینی و تربیتی خود دور و به مسایل دنیوی و سیاسی نزدیک شد. در این دوره، وصیت نامه‌ی خلفا، به منزله‌ی عهدنامه‌ی حکومتی است که در آن خلیفه‌، جانشین پس از خود را معین نموده و مردم را ملزم می‌دارد که از وصیت وی پیروی نمایند.

در اوایل دوره سلطنت قباد پادشاه ساسانی (486-531 م) جنبشی مهم به رهبری مزدک،‏ با دلایل گوناگون اجتماعی،‏ اقتصادی و سیاسی،‏ رخ داد؛ که پادشاه نیز،‏ برای تضعیف موقعیت بزرگان و روحانیان،‏ از آن حمایت کرد. طبیعتا بزرگان با جنبش مخالفت کردند و قباد را از سلطنت خلع کردند و او فقط با حمایت هیاطله توانست دوباره به تخت سلطنت بازگردد. سالیان بعد،‏ اتحاد دوباره بزرگان و روحانیان با خسرو- پسر سوم قباد- منجر به انجام کودتا،‏ خلع قباد و قتل مزدک و هوادارانش گردید (531 م). در نتیجه،‏ برای تثبیت اعاده قدرت و حیثیت بزرگان و روحانیان،‏ اصلاحاتی انجام گرفت.پس از فروخواباندن جنبش،‏ به دستور خسرو انوشیروان،‏ پادشاه جدید،‏ روایتی رسمی،‏ با نگرشی منفی درباره جنبش مزدک در خدای نامه،‏ کتاب تاریخ رسمی ساسانی،‏ نگاشته شد. هم زمان،‏ چند روایت دیگر نیز به صورت کتبی یا شاید شفاهی در میان مردم مشهور گشت. برخی از این روایت ها پس از سقوط ساسانیان (635)،‏ از پهلوی به عربی ترجمه گردید،‏ که در سده های نخستین اسلامی بسیار مشهور بود. روایت های اصلی داستان مزدک در چند کتاب تاریخی،‏ ادبی و سیاسی وارد گردید.نگارندگان در این مقاله می کوشند تا حد امکان،‏ دلایل سیاسی احتمالی اشاعه این روایات را در دوره ساسانی و سده های نخستین اسلامی،‏ با تطبیق نقاط قوت و ضعف،‏ بخش های افسانه ای،‏ واقعی و تحریفات آن ها در کتاب های تاریخ طبری،‏ شاهنامه فردوسی،‏ سیاست نامه نظام الملک،‏ فارس نامه ابن بلخی،‏ فسطاط العداله فی قواعد السلطنه از محمد بن محمود خطیب بررسی نمایند.

هدف پژوهش حاضر مطالعه و بررسیچهار شهر شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر در استان ایلام می باشد. استان ایلام واقع در جنوب غرب ایران، باتوجه به برخورداری از امکانات و مواهب زیست محیطی از گذشته های دور، بستر مناسبی برای ایجاد هسته های تمدنی محسوب می شده است. شکوفایی این منطقه بویژه از دوره ساسانی آغاز گشته و طی این دوره بر اثر افزایش جمعیت، آثار و شهرهای زیادی احداث شده است. از جمله مهمترین محوطه های باستانی این استان چهار شهر تاریخی شناسایی شده به نامهای شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر می باشد که تاکنون پژوهش جامعی در مورد آنها انجام نگرفته و نکات مبهم بسیاری در مورد تاریخ ساخت، عوامل موثر در شکل گیری، گسترش و متروکه شدن آنها وجود دارد. به همین منظور، پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی باستان شناختی شهرهای مزبور در غالب تحقیقات میدانی و سفال شناسی در کنار استفاده از اطلاعات متون تاریخی و جغرافیایی قرون اولیه اسلامی پرداخته است. برپایه یافته های تحقیق طی اواخر دوره ساسانی تا قرن چهارم هجری در استان ایلام دو ایالت ماسبذان به مرکزیت شهر شیروان در شمال و مهرجان قذق به مرکزیت شهر سیمره در جنوب وجود داشته است که ویژگی های معماری و شهرسازی این شهرها همچون طاق های هلالی، مواد و مصالح و ویژگیهای تزئینات گچبری ابنیه، نشان دهنده تداوم معماری و شهرسازی دوره ساسانی است. از جمله عوامل موثر در تکوین و شکوفایی این شهرها می توان بهقرار داشتن منطقه بر سر راه ارتباطی جنوب به غرب ایران از یکسو و راه ارتباطی ایران به بین النهرین از سوی دیگر و موقعیت مناسب آنها به لحاظ برخورداری از امکانات تدافعی طبیعی اشاره کرد. اطلاعات بدست آمده از بررسی متون تاریخی و جغرافیایی کهن همچنین موید این نکته است که عوامل طبیعی مخرب بخصوص زلزله باعث متروکه شدن شهرهای مورد بررسی در اوایل قرن چهارم هجری شده است.

شهرستان نایین، شرقی ترین شهرستان استان اصفهان است و حد فاصل استان خراسان، یزد، و اصفهان قرار دارد و اقلیم آن از نوع بیابانی است. موقعیت قرارگیری این شهرستان به لحاظ واقع شدن در یکی از شاهراههای ارتباطی غرب به شرق کشور و همجواری آن با مراکز فرهنگی چون فارس، اصفهان و خراسان، این منطقه را از دوره ساسانی تا قرون میانه اسلامی به صورت یک بارانداز تجاری مهم و از طرف دیگر آن را به عنوان یکی از مراکز تقابلات فرهنگی تبدیل کرده است که این مطلب با استناد به آثار مکتوب جهانگردان و جغرافیدانان قرون اولیه اسلامی و مدارک باستان شناسی و شواهد معماری آثار موجود در منطقه مشهود است. در این راستا وجود بناهای با ارزش دوره ساسانی همچون مجموعه بناهای نخلک، شیرکوه ، چهارطاقی قلعه دار ، قلعه بیاضه و نارین قلعه از یک سو و وجود دو بنای ارزشمند صدر اسلام به نام مسجد سرکوچه محمدیه و مسجد جامع نایین دلیلی بر این مدعا هستند. در پژوهش حاضر، ابتدا بر اساس متون تاریخی و مستندات باستان شناسی به بررسی پیشینه تاریخی منطقه در دوره ساسانی و صدر اسلام پرداخته شده و سپس آثار و بناهای موجود در سطح منطقه در این دوره زمانی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت با اتکاء به مستندات معماری موجود به تحلیل تاثیر بناهای ساسانی بر بناهای صدر اسلام پرداخته شده است و از این رهگذر نیم نگاهی نیز به تاثیر ساختار عمومی معماری ساسانی ایران بر معماری منطقه شده است. نتایج تحقیقات انجام شده در منطقه نشان داد که: الف- تداوم تقسیم بندی ایالات دوره ساسانی در شرق اصفهان در دوره اسلامی، مجموعه بناهای پاکوه، محوطه قلعه دار، نارین قلعه و دو مسجد سرکوچه محمدیه و جامع نائین را در حوزه استان فارس قدیم و مجموعه بناهای نخلک و قلعه بیاضه را در حوزه خراسان قدیم تعریف می کند. ب- مجموعه بناهای نخلک و پاکوه به دلیل واقع شدن در مسیر کاروانی خراسان بزرگ و وجود منابع غنی نخلک در ارتباط با تاجران و معدنچیان هستند. ج-معماری این منطقه در دوره ساسانی و اسلامی از ابعاد مختلفی چون فرم، مصالح و تزئینات متاثر از معماری ساسانی است. د-گچبری های جامع نائین کاملا متاثر از آرایه های گچی ساسانی هستند. ه- آنالیز ملات چهاطاقی های منطقه نشانگر آن است که نوع گچ بکار رفته در ملات آنها یکسان بوده است. و- اقلیم به عنوان عاملی تاثیر گذار بر معماری منطقه بشمار می رود.

گیلان از زمان باستان تا پیش از پذیرش اسلام، به دلیل کوهستانی بودن منطقه و راه های صعب العبور، و حضور اقوام گیل و دیلم که جنگجو، قدرتمند، جسور و آزاده بوده اند، هماره مورد توجه حکومت های ایران بوده است. آنان هیچ گاه در برابر حکومت ها سر تسلیم فرو نیاوره و هماره تحت فرمان حکومت های محلی خود بوده اند. با حضور علویان که از ظلم و ستم خلفای عباسی به منطقه گیلان و دیلمان پناه بردند، مردم این مناطق کم کم با اسلام و تشیع آشنا شدند و به دلیل وجود محبوبیت علویان نزد ایرانیان به ویژه اقوام گیل و دیلم، آنان پذیرای تشیع زیدی شدند. علویان نیز با کمک خاندان های محلی گیلان و دیلمان به ترویج اسلام و مذهب زیدی در مناطق شمالی ایران پرداختند.علویان با حرکت مذهبی خود راه ورود خاندان دیلمی آل بویه را به صحنه سیاست و دین هموار نمودند. پس از تخفیف حکومت علویان، سه برادر بویهی به صحنه سیاسی و مذهبی ایران وارد شدند. این سه برادر که از منطقه دیلمان برخاسته بودند، در جنوب شرقی ایران و مرکز خلافت عباسیان، بغداد با اعتقاد به مذهب زیدی خود و دفاع از شعائر مذهبی شیعه امامیه، به ترویج اسلام و احیای مراسم و آئین های مذهبی امامیه پرداختند. دفاع آنان از مذهب امامیه، به دلایل سیاسی و جهت تثبیت حکومت آنان در مقابل حکومت عباسی بوده است. رساله ی حاضر بر آن است تا ضمن جمع آوری منابع و ماخذ دست اولو دوم و جدید به فرهنگ مردم گیلان از ابتدا تا پایان دولت آل بویه پرداخته و تاثیرات حکومت علویان و مذهب زیدی در پذیرش اسلام از سوی گیلان و دیلم و نقش آل بویه در احیای شعائر مذهبی را مورد بررسی قرار دهد.