جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصوف در گیلان همچون سایر مناطق ایران از نفوذ و قدمت زیادی برخوردار بوده است. شیخ زاهد گیلانی بنیانگذار طریقتی بود که با سایر فرقه های صوفیانه در ایران از نظر فکری و اجتماعی دارای تفاوت هایی بود. با آن که اساس تصوف زاهدیه مبتنی بر فقر و درویشی بود، اما شیخ زاهد با توجه به نفوذ اقتصادی و سیاسی ای که در گیلان، شروان، اَران و آذربایجان پیدا کرده بود، مورد احترام ویژه حاکمان ایلخانی و محلی بود. شیخ زاهد با توجه به چنین موقعیتی، قدرت اجتماعی و اقتصادی خود را در خدمت طریقت زاهدیه قرار داد. پس از پیوستن شیخ صفی الدین اردبیلی به وی، با توجه به میراثی که شیخ زاهد به او منتقل کرده، شیخ صفی طریقت صفویه را به وجود آورد. به نظر می رسد یکی از انگیزه های پیوستن شیخ صفی به شیخ زاهد علاوه بر عوامل معنوی وی ثروت و مکنت شیخ را مورد توجه قرار داده بود، تا از این طریق بر قدرت خود بیفزاید. علاوه بر این مساله، شیخ صفی با انتقال سیادت (سید بودن) از خاندان شیخ زاهد به خود پس از ازدواج با دختر شیخ زاهد-بی بی فاطمه-زمینه های تلفیق اندیشه سیاسی ایرانشهری را برای خاندانش فراهم کرد.

شرایط جغرافیایی و آب و هوایی نواحی شمال ایران سبب شد این مناطق از نظر فرهنگی- سیاسی و تاریخی با مناطق دیگر ایران سیری متفاوت داشته باشد. در یک نگاه کلی، همه مناطق جنوبی دریای خزر شبیه هم هستند، اما در تاریخ آن را به بخش های مختلف تقسیم کرده اند و هر منطقه حیات سیاسی مستقلی دارد. در یک تقسیم بندی کلی، ایالات ساحلی دریای خزر به دو ولایت گیلان و مازندران تقسیم می شود. در منابع تاریخی همواره این دو ولایت مرزهای تقریبا ثابتی داشته اند، و خاندان های حکومت گر هر کدام کمابیش در حدود خویش حکمرانی می کردند. با مطالعه دقیق در منابع تاریخی به منطقه کوچی اما مهمی (= تنکابن) بر می خوریم که در جغرافیای تاریخی گیلان و مازندران نقشی اساسی دارد. این منطقه به نام تنکابن، با مرزهای طبیعی بین مازندران و گیلان منطقه ای حائلی ایجاد نموده است. قدیمی ترین کتاب جغرافیایی که در آن از منطقه تنکابن نام برده شده، حدود العالم است، و از قرن چهارم هجری به بعد است که در منابع از چنین منطقه ای به طول جغرافیایی بیش از صد کیلومتر بین گیلان و مازندران یاد شده است. سیر تاریخی خاص سرزمین تنکابن نام خویش را از دژ "تنکا" گرفته است. دژ "تنکا" بر فراز تپه کم ارتفاع "قلعه گردن" همچون نگهبانی مناطق جلگه ای را نظارت می نمود. ظهور خاندان خلعتبری در عرصه سیاسی تنکابن به این منطقه هویت تاریخی بخشید.

شرایط طبیعی و اقلیمی گیلان در طول تاریخ سبب شده است فاتحان بزرگ تاریخ به راحتی نتوانند به این ولایت راه یابند. در نیمه دوم قرن دوم هجری مخالفان شیعیِ خلافت عباسی توانستند با نفوذ در گیلان به ترویج آیین های تشیع زیدی بپردازند. دودمان آل کیا پس از قدرتگیری در شرق گیلان به دلیل تعصب در مذهب زیدیه، سایر گروه های مذهبی را مورد آزار و اذیت خود قرار دادند و عرصه را بر فعالیت مذهبی آنها تنگ نمودند؛ همچنین حکومت صفویه که فرقه زیدیه را به عنوان رقیب مذهبی خود می نگریستند در قرن دهم گیلانیان را تحت فشار قرار داد و آنها را مجبور به پذیرش مذهب تشیع جعفری نمود. مهم ترین پرسشی که در این زمینه مطرح می شود این است که: باورهای دینی مردم گیلان مبتنی بر چه مذهبی بود و حکومت صفویه چه تاثیری در تغییر باورهای دینی مردم گیلان از تشیع زیدی به تشیع امامی داشت؟

برخی از مورخان یونانی و رومی معاصر سلسله های اشکانی و ساسانی و نیز بعضی از مورخان اسلامی تصریح می کنند، که منطقه دیلمان واقع در جنوب غرب ایالت گیلان، پیش از اسلام مستقل بوده است. آنان دو دلیل اصلی برای اثبات مدعای خود آورده اند، یکی وجود سربازان مزدور دیلمی در سپاه ایران، و دیگر، موقعیت جغرافیایی صعب العبور منطقه. گرچه در بدو امر هر دو دلیل غیر محتمل نمی نماید، لیکن با بررسی دقیق منابع به شیوه انتقادی معلوم می شود، عقیده استقلال دیلمان با واقعیت های تاریخ موافقت ندارد. شواهد و قراین متعددی وجود دارد که بوضوح معلوم می کند، که تعصب و احساسات مخالف مورخان یونانی نسبت به مملکت ایران همراه با اطلاعات ناکافی منجر به تحریف واقعیتهای تاریخی شده است. چنانکه کمبود اطلاعات راویان مسلمان در درک نادرست مسایل تاثیر داشته است. بررسی حاضر برای شناخت علت پیدایش عقیده استقلال دیلمان و چگونگی موقعیت سیاسی آن در دوران پیش از اسلام بر مطالعه انتقادی منابع تاکید دارد.

جمعیت شناسان، جامعه شناسان و مردم شناسان و سایرین هریک از ابعاد و مناظر مختلف به سیر تاریخی، ابعاد، ویژگی ها و موانع و مشکلات ازدواج پرداخته و به صورت بین رشته ای آن را مورد بحث و بررسی قرار داده اند.مقاله حاضر، بخشی از پژوهشی است که به بررسی عوامل جامعه شناختی موثر در بالارفتن بین ازدواج جوانان شهر رشت پرداخته است. پرسش اساسی مقاله مذکور آن است که روند تغییرات، ویژگی ها، چالش ها و موانع ازدواج در سطح استان گیلان و شهرستان رشت چگونه است؟روش تحقیق در پژوهش مورد بررسی، به صورت اسنادی و پیمایشی است. جامعه آماری در بخش پیمایشی، شامل کلیه پسران و دختران ازدواج نکرده در گروه سنی 25-39 ساله شهر رشت بوده است. روش گردآوری اطلاعات در بخش اسنادی، استفاده از اسناد و مدارک ثانویه موجود در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان و در بخش پیمایشی، از طریق پرسشنامه حاوی پرسش های باز و بسته انجام گرفته است.نتایج به دست آمده از اطلاعات اسنادی و تجربی نشان می دهند که درصد ازدواج تحت تاثیر عوامل و پدیده های طبیعی و سیاسی کلان چون زلزله، انقلاب و جنگ و نیز عوامل اجتماعی میانه و خرد، مانند نداشتن شغل مناسب، نداشتن درآمد کافی، فقدان مسکن، مشکلات تحصیلی، نیافتن همسر دلخواه، بالا بودن هزینه ازدواج، مهریه و جهیزیه، افزایش سطح توقعات زوج ها و خانواده ها، داشتن برادر و خواهر بزرگ تر و مجرد، عدم حمایت موسسات دولتی، تردید در تصمیم گیری و نظایر آن قرار دارد.

در هر اجتماع علمی سازمان هایی وجود دارند که برای تقویت آن اجتماع علمی نقش های متعددی را ایفا می کنند. سازمان هایی که دست آوردهای علمی را منتشر می کنند، مراکز تحقیقاتی و انجمن های علمی از جمله این سازمان ها هستند. بررسی نقش هر یک از این ها در ساختار نظام و اجتماع علمی بخشی از حوزه کاری جامعه شناسی علم است. انجمن های علمی در این میان نقش مهمی دارند. در سال 1378 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ابلاغ آیین نامه ای، تشکیل انجمن های علمی دانشجویی را اعلام کرد. در مدت بسیار کوتاهی، تعداد زیادی از این انجمن ها در دانشگاه ها ایجاد شد و دانشجویان زیادی به فعالیت در آن ها پرداختند. اهداف زیادی از تاسیس این انجمن ها مدنظر بوده است، لیکن در این مقاله از موضع جامعه شناسی علم به باز تعریف کارکردهای محتمل برای این انجمن های پرداخته می شود. در ضمن، به کمک مطالعه ای تجربی در سه دانشگاه تهران، مازندران و گیلان، میزان تحقق برخی کارکردهای متصور برای آن ها ارزیابی خواهد شد.

پژوهش حاضر در پی مطالعه خاستگاه دیوار نگاره های اسلامی شمال ایران است .از این رو از روش تحقیق توصیفی –تحلیلی به شیوه ی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است ، تا با اثبات شش فرضیه به دنبال پاسخ به پرسش های تحقیق در طول تاریخ ایران خاصه دوره ی قاجار که بیشترین دیوار نگاره های اسلامی از آن دوران در شمال ایران به جای مانده است باشد. این پژوهش با در نظر داشتن دیدگاه جامعه شناسی هنر (فرهنگ) و جامعه شناسی هنر (معرفت) به این نتیجه می رسد که دیوار نگاره های اسلامی محصول منش زیبا یی شناسانه ی هنرمند و موقعیت وی در میدان تولید هنر مردمی و دینی است .این آثار به سبب عرض ارادت به خاندان پیامبر اسلام (ص) و همچنین بازپیرایی و زیباسازی مکان مقدس انجام گرفته است .از سوی دیگر دیوار نگاره های دینی در مراسم مذهبی قبل از اسلام در ایران استفاده می شده و بعد از اسلام این سنت به عنوان دیوار نگاره های اسلامی و عاشورایی در شمال ایران تداوم داشته، و در طول تاریخ متغّیرهای اجتماعی در بسط و گسترش آن مؤثر بوده است .

گیلان از زمان باستان تا پیش از پذیرش اسلام، به دلیل کوهستانی بودن منطقه و راه های صعب العبور، و حضور اقوام گیل و دیلم که جنگجو، قدرتمند، جسور و آزاده بوده اند، هماره مورد توجه حکومت های ایران بوده است. آنان هیچ گاه در برابر حکومت ها سر تسلیم فرو نیاوره و هماره تحت فرمان حکومت های محلی خود بوده اند. با حضور علویان که از ظلم و ستم خلفای عباسی به منطقه گیلان و دیلمان پناه بردند، مردم این مناطق کم کم با اسلام و تشیع آشنا شدند و به دلیل وجود محبوبیت علویان نزد ایرانیان به ویژه اقوام گیل و دیلم، آنان پذیرای تشیع زیدی شدند. علویان نیز با کمک خاندان های محلی گیلان و دیلمان به ترویج اسلام و مذهب زیدی در مناطق شمالی ایران پرداختند.علویان با حرکت مذهبی خود راه ورود خاندان دیلمی آل بویه را به صحنه سیاست و دین هموار نمودند. پس از تخفیف حکومت علویان، سه برادر بویهی به صحنه سیاسی و مذهبی ایران وارد شدند. این سه برادر که از منطقه دیلمان برخاسته بودند، در جنوب شرقی ایران و مرکز خلافت عباسیان، بغداد با اعتقاد به مذهب زیدی خود و دفاع از شعائر مذهبی شیعه امامیه، به ترویج اسلام و احیای مراسم و آئین های مذهبی امامیه پرداختند. دفاع آنان از مذهب امامیه، به دلایل سیاسی و جهت تثبیت حکومت آنان در مقابل حکومت عباسی بوده است. رساله ی حاضر بر آن است تا ضمن جمع آوری منابع و ماخذ دست اولو دوم و جدید به فرهنگ مردم گیلان از ابتدا تا پایان دولت آل بویه پرداخته و تاثیرات حکومت علویان و مذهب زیدی در پذیرش اسلام از سوی گیلان و دیلم و نقش آل بویه در احیای شعائر مذهبی را مورد بررسی قرار دهد.