جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باورداشت مهدویت و اندیشه ظهور مهدی به عنوان بخش اصلی و مهمی در عقاید اسلامی تجلی یافته و این موضوع یکی از مسائل ریشه دار و با پیشینه ای کهن، در میان اصول پذیرفته شده اسلامی به حساب می آید. می توان اذعان کرد که این موضوع از مواردی است که اتفاق نظر همه دانشمندان اسلامی را همراه خود داشته است، و روایات فراوانی که متواتر بودن آنها مورد پذیرش خیلی از اندیشمندان واقع شده، همین موضوع را بیان داشته اند؛ ولی در این میان، تعداد اندکی که شاید شمار آنها از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند، به تردید و انکار آن پرداخته اند که دو تن از این افراد محمد رشید رضا و احمد امین مصری هستند، که این نوشتار ضمن مطرح کردن گفته ها و دلایلی که اقامه کرده اند، به نقد و ارزیابی آنها می پردازد.

شرایط نابسامان اجتماعی در دولت از هم پاشیده عثمانی و استعمار دولت‌های اروپایی در قرن نوزدهم، باعث ظهور جریان اصلاح‌طلبی در میان متفکران مسلمان شد. این جریان با جنبش سید جمال الدین اسدآبادی و محمد عبده آغاز شد و از طریق شاگردان ایشان ادامه پیدا کرد. یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین شاگردان عبده، محمد رشیدرضا ( 1935-1865) است که به عنوان نماینده جریان سلفی در دوره معاصر شناخته‌ شده‌است و از جمله آثار برجسته او مجله المنار است. از اینرو در این پژوهش به بررسی تفصیلی آرا رشیدرضا درباره مهترین جریان‌های اسلامی یعنی تصوف و شیعه، و نیز تصویر متفاوت وی نسبت به ملل و نحل نویسان درباره دین یهود و مسیحیت پرداخته می‌شود تا هر چه بیشتر دیدگاه وی در خصوص نحوه بازگشت جامعه به راه هدایت الهی با پیروی از سیره سلف صالح و اصل کتاب و سنت صحیح تبیین شود. در این راه با مراجعه به منابع اصلی و معتبر کوشش شده تا دیدگاه‌ها و راه کارهای اصلاحی وی در خصوص ایجاد وحدت میان فرقه‌های مختلف اسلامی، ایجاد زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز با مسیحیان و یهودیان با تکیه بر کتاب مقدس ایشان، بررسی شود. امید است که این تحقیق راهگشای شناخت جریان‌های فکری معاصر جهان اسلام باشد.

تفسیر المنار تالیف شیخ محمد عبده و رشید رضا می باشد . این تفسیر از ابتدای قرآن تا آیه126 سوره ی النساء نوشته شیخ محمد عبده است . و بخش دوم آن تا آیه ی 53 سوره ی یوسفتوسط شاگرد شیخیعنی رشید رضا و به پیروی از سبک استادش نوشته شده است .تفسیر المنار از مهمترین تفاسیر اهل سنت است . و تاثیر زیادی در میان اهل علم علوم قرآنی گذاشته است . لذا اطلاع از مطالب این تفسیر و ترجمه ی آن و نقد اشکالاتو شبهات وارد شده برعقاید شیعه و پاسخ گویی به آنها می تواند حائز اهمیت باشد .این پایان نامه در این راستا به ترجمه و نقداین تفسیر مربوط به نیمه ی اولجزء دوم قرآن پرداخته و برای نقد آن از تفاسیر مهم شیعی ازجمله : المیزان، تسنیم و. . . کمک گرفته شده است . و در ترجمه ی آن از کتب لغت : لسان العرب ، العین ، فرهنگ معاصر آذرتاش آذرنوشو لاروس و. . . بهره گرفته شده است . وسعی شده است که در ترجمه ، امانتداری رعایت شود . و از آوردن مطالب اضافی و یا کم کردن از مطالب اصلی متن پرهیز شود. مگر در جایی که برای رساندن مقصود مولف احساس ضرورت شده است . در مورد نظر مولفان این اثردرمورد تعدادی از آیات و مطالب ارائه شده که با عقاید شیعه در تعارض بوده و همسویی نداشته است ، نقدی صورت گرفته است .

تفسیر المنار به عنوان شاخص ترین تفسیر جریان اجتماعی ـ عقلی در حدّ ضرورت به مباحث کلامی پرداخته است. در این میان، بحث توحید بیش از سایر مسائل کلامی مورد اهتمام عبده و رشید رضا بوده است؛ هر چند مبانی و آرای کلامی آنها در توحید با یکدیگر متفاوت است. مبانی کلامی صاحبان المنار در توحید در چهار دسته روش شناسی, معرفت شناسی, هستی شناسی و معنا شناسی بررسی شده است. در بحث از دیدگاه های توحیدی نیز میان صاحبان المنار اختلاف وجود دارد. به‌گونه ای که برخلاف خودداری عبده از بیان مراتب توحید، رشید رضا با تأثیرپذیری از وهابیان, توحید را به سه مرتب? صفات، ربوبیّت و عبادت دسته بندی می کند. از این رو در سه فصل با عنوان توحید صفاتی, توحید ربوبی و توحید عبادی در تفسیر المنار به بیان, مقایسه, تحلیل و نقد دیدگاه های صاحبان المنار پرداخته شده است.

به گفته‌ی مفسّرین بیش از یک چهارم آیات قرآن درباره‌ی معاد است و این بیانگر اهمیّت موضوع معاد درنگاه قرآن است . درهفت مورد از قرآن نمونه‌هایی عینی از معاد و زنده شدن مردگان ذکر شده‌است. در این نمونه‌ها قرآن بیان می‌کند که افرادی و یا موجوداتی بعد از مرگشان دوباره به دنیا برگشته‌اند ، و این مطالب به عنوان نمونه‌های عینی بازگشت مجدد روح در قرآن مورد بحث قرارگرفته است . ومسئله‌ی امکان معاد را که برای انسان ها از اهمیّت و پیچیدگی بسیار برخوردار است ، نشان داده است . درباره‌ی حیات اخروی و زنده شدن دوباره ی انسان‌ها بشر همواره دچار تردید بوده و هست ، و نقطه‌ی ثقل اعتقاد به معاد نیز همین حیات دوباره‌ی انسان است ، به گونه‌ای که به طرق مختلف به این تشکیک و شبهات پاسخ داده شده است یکی از این طرق ذکر نمونه‌های عینی زنده شدن انسان‌ها ، حیوانات و...است. البته درباره‌ی این که منظور از برگشتن دوباره‌ی موجودات و حیات مجدد این موجودات چیست ، در بین مفسّران اختلاف نظر است ، که این پژوهش تلاش می‌‌کند دو دیدگاه متضاد در این زمینه را بررسی و مقایسه نماید .علامه طباطبایی این موارد را از نمونه‌هایبازگشت مجدّد روح به بدن می‌داند و چنین استدلال می‌کند ، که خداوند درقیامت هم ، همین گونه دوباره انسان‌ها را زنده خواهدکرد . ولی رشید رضا در تفسیر المنار همه‌ی این موارد را ردّ کرده است ، و منکر زنده شدن هر نوع موجودی بعد از مرگ شده‌است . وی همه‌ی این هفت مورد را توجیه می‌کند .در این پژوهش برآنیمتا بررسی مقایسه‌ای از دیدگاه این دو اندیشمند بزرگ درباره نمونه‌های عینی معاد ، به روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا در قرآنانجام دهیم .

آیات صفاتی، از آیات متشابهی که از یک طرف با صفات خبری خدا ـ که یک بحث اختلافی است ـ و از طرف دیگر، با آیات متشابه ـ که برای فهم بشر سنگین است ـ مرتبط می باشد. این بحث زمینه سازبه وجود آمدن فرقه های مختلف در میان مسلمانان گردیده است. با توجه به این که دین اسلام، دین وحدت است بنابراین ضرورت دارد که این مسئله بررسی گردد؛ از این رو در این مقاله کنکاش و تطبیق نظرات دو مفسر بزرگ از شیعه و اهل سنت (علامه طباطبایی و رشیدرضا) پرداخته می شود.دربارۀ این آیات دو شیوۀ کلی وجود دارد:1ـ مثبتین (سلف) با تأکید بر اثبات صفات خبری موجود در این آیات برای خداوند؛2ـ مؤوّلین (خلف) با تکیه بر تنزیه خداوند از این صفات.با تطبیق آیات صفات در دو تفسیر می توان به این نتیجه رسید که اعتقاد به تجسیم خداوند مورد پذیرش هیچ کدام از آنها نمی باشد، گرچه رشیدرضا با اعتماد بر فهم اکثر اصحاب و باور به عدم تحریف این آیات، روش اثبات مقبول از نوع تفویض را پذیرفته است و در تفسیر المیزان با پیروی از اهل بیت و گرفتن اصل معنا با حذف لوازم، روش اثبات مقبول از نوع ظهور تصدیقی اخذ شده است، اما به دلیل هم عقیده بودن صاحبان آنها در اصول و مبانی، شاهد به کارگیری معنای کنایه ای و مجازی در تمام آیات در المیزان و در اکثر آیات در المنار می-باشیم.واژگان کلیدی: طباطبایی، رشیدرضا، تفسیر المیزان، تفسیر المنار، آیات صفات.

در این مقاله تفسیر المیزان که یکی از تفاسیر مهم شیعی عصر حاضر است، با تفسیر المنار که از تفاسیر معتبر قرن چهاردهم اهل سنت است، از نظر روش شناسی مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته است. از رهگذر این مقاله، جایگاه تفسیر المنار در تفسیر المیزان، و روش شناسی نقد آرای شیخ محمد عبده و رشیدرضا به وسیله محمدحسین طباطبایی روشن خواهد شد. گفتنی است مؤلف المیزان با تکیه بر دیدگاه شیعی و شاخص هایی که به وسیله اهل بیت ارائه شده است. آرای مورد اختلاف مؤلفان المنار را در این موضوع نقد و بررسی کرده است. بسیاری از اختلافات دو تفسیر، معلول باورهای مبنایی مؤلفان آن است؛ ولی بسیاری از اختلافات دیگر، به تفاوت روش آنان در تحقیق و عدم پژوهش کامل در یک موضوع بازمی گردد.

در این مقاله با بررسی عنواین ذیل پیرامون ترجمه و نظریه ترجمه ناپذیری قرآن در رشیدرضا پرداخته می شود: مفهوم لغوی ترجمه، مفهوم اصطلاحی ترجمه، واژه ترجمان در واژه در روايات و اخبار، فوايد ترجمه قرآن، شروط ترجمه قرآن كريم، نخستين مترجمان قرآن كريم، ضرورت ترجمه قرآن كريم، سیره های ترجمه قرآن. در انتها نیز نتایج ناظر به ادله رشیدرضا بیان می شود.

تفسیر علمی یکی از گرایش های تفسیری است که مفسرآن معتقد است قرآن کریم در بردارنده ی تمام یا برخی از علوم یا فرضیه های ی علمی است و درصدد تطبیق آیات قرآن بر کشفیات علمی جدیدو قدیم است این گرایش تفسیری در طول تاریخ موافقان و مخالفانی داشته است طرفداران این گرایش بنابر اهدافی همچون اثبات اعجاز علمی قرآن، رفع تعارض علم و دین و ....، دو طریقه اعتدالی و افراطی را در پیش گرفته اند. از جمله متقدمان معتقد به این گرایش، غزالی و در بین معاصران، طنطاوی را می توان نام برد. اما گروه مخالف با مطرح نمودن اشکالاتی مانند عدم اعتبار این شیوه از نظر لغوی و سبب نزول، تحول پذیری یافته های علمی و ... به انکار تفسیر علمی پرداخته اند، که این گروه شامل سنت گرایان افراطی همانند شاطبی و متجددگرایان دینی همچون امین خولی بوده اند. دراین میان رویکرد توافقی افراطی، زمینه ساز وقوع چالش ها و آسیب های تفسیر علمی گشت: که عبارت بودند از: مطلق انگاری علم، تعمیم نابه جا در یکی کردن کتاب تکوین وکتاب تشریع، زیاده گویی های علمی ، تطبیق های ناموزون و تحمیل های ناسازگارو ... .در این پژوهش با ارائه ی تعریف تفسیر علمی و معیار های تفسیر صحیح علمی به بررسی آسیب های وارده بر این گرایش تفسیری در المنار تالیف محمد رشید رضا و پرتویی از قرآن تالیف آیت الله سیدمحمودطالقانی پرداخته شده است .محمدرشید رضا که در واقع تکمیل کننده تفسیر المناربوده است که بعد از فوت استادش محمد عبده اقدام به ادامه کار کرده و تا زمان وفات دوازده جز ءاین تفسیر را به نگارش در آورده است از جمله مفسران معاصر و موافقان میانه رو در زمینه ی تفسیر علمی است که معتقداست اگر چه گوینده قرآن کریم آگاه به تمام علوم است اما در کلام خود به اندازه ضرورت تنها به برخی مطالب علمی اشاره کرده است . اما مولف تفسیرپرتویی ازقرآن این تفسیررا طی قریب به 40سال به رشته تحریردرآورده که در 6جلدوشامل تفسیر جزءسی ام وسوره های حمدوبقره وآل عمران و22آیه نخست سوره نساء است از جمله مفسران معاصروموافق درزمینه تفسیرعلمی است که در موارد متعددی از تفسیر، به تبیین آیات توسط یافته‌ها و فرضیات علمی می‌پردازد و تلاش می‌کند تا خواننده دریابد که میان قرآن و علم، تضاد و تناقضی وجود ندارد.واژگان کلیدی : تفسیر المنار، تفسیرپرتویی ازقرآن، تفسیر علمی، رشیدرضا، سیدمحمودطالقانی.

توحید اساس باورهای فرد و هسته مرکزی جهان بینی انسان را تشکیل می دهد و از این جهت مهمترین مؤلفه در هندسه معرفتی و شخصی تلقی می گردد. بر همین مبنا اولین، مهم ترین و سرلوحه دعوت همه پیام آوران الهی همین بوده است. این اهمیت و حساسیت، موجب شده است تا مبانی، مؤلفه ها و چارچوب چنین اعتقادی در معرض رصد دائمی مکاتب، گروه های علمی و فرقه های مختلف قرار گرفته است. اینکه چه اعمال و رفتارهایی، انسان موحد را از توحید به شرک می برد و چگونه باید عمل نمود تا توحید دچار تزلزل نشود. از جمله مسائلی که در این زمینه دارای حساسیت بوده و بسیار مورد توجه قرار گرفته است، مسئله توسل می باشد، اینکه توسل چه هنگام شرک آلود شده و در چه هیأتی با توحید منافات نداشته بلکه تقویت باورهای توحیدگرا و خداپرستی است. معنای توحید و حقیقت آن و چیستی و چگونگی توسل و تبیین مرز این دو و هماهنگی رفتارهای توسل گونه با تعالیم قرآنی و روایی، مسئله ای است که مقاله حاضر با شیوه کتابخانه ای و روشی توصیفی با بهره گیری از منابع و ابزار کتابخانه ای به آن پرداخته و به ابهامات و سؤالات اساسی مهمی در این خصوص پاسخ گفته است.