جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیین اهل حق یکی از مسلک های التقاطی در غرب ایران است که زادگاه آن در هورامان اما رشد و گسترش آن در استان کرمانشاه می-باشد. در مورد تاریخ پیدایش آیین اهل حق مطلب مستند و استواری در کتب تاریخ و ملل و نحل در دست نیست. اما با این وجود برخی تاریخ پیدایش آیین اهل حق را مربوط به قرن دوم می دانند که تا قرن هفتم به صورت سینه به سینه حفظ و جزء اسرار بوده است. این مسلک در سال 640 هجری تحت رهبری شخصی به نام «سلطان اسحاق» یا به زبان محلی «سلطان سهاک» رواج پیدا می کند. این آیین، دارای آداب و رسوم خاصی می باشد که از جمله آن، اعتقاد به حلول یا تجلی ذات حق در جامه بشر، سرسپاری و داشتن «پیر» و « دلیل» و به جم خانه رفتن است. بنابراین، در نوشتار حاضر، به شکل گیری آیین اهل حق، که شامل مباحثی چون پیدایش، بزرگان و مؤسسان، اعتقادات و آداب و رسوم می-باشد، پرداخته می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی می باشد که از منابع تاریخی دست اول بهره برده شده است. همچنین تکیه اصلی این جستار بر رساله «سرانجام» به عنوان مهمترین منبع مکتوب اهل حق قرار دارد.

تربیت، مفهوم وسیعی است که در برگیرنده تمام شئون و ساحت‌های حیات انسانی است؛و از طرفی مهم‌ترین نوع یادگیری، یادگیری مشاهده ای است، این نوع، محتوی تربیت را به صورت عینی و عملی ارائه می‌دهد؛این نوشتار با همین دغدغه، «تأثیر یادگیری مشاهدهای برتربیت دینی در قرآن» را مورد بحـث قـرار داده و تلاش میکند به این سوال پاسخ دهد: از نظر گاه قرآن تأثیر یادگیری مشاهدهای بر ابعاد تربیت دینی(اعتقادی، اخلاقی و عبادی) چگونه است؟ همچنین رابطه تأثیر یادگیری مشاهده‌ای در شکل‌گیری و التزام به عقاید، اخلاق و احکام درقرآن کریم به چه شکلی است؟ هدف این نوشتار؛ ارائه عینی و عملی تربیت دینی، جلوگیری از انحرافات و به کمال رساندن انسان در پرتو ایات قرآنی است؛ و آن نیز تطبیق میان قرآن و علوم تربیتی، در ارائه راه‌کارهای تربیتی قرآن است.یکی از ابعاد تربیت دینی، تربیت اعتقادی است که به عنوان شالوده و زیر بنای انسان مطرح است؛ این کتاب وحیانی توحید را به عنوان اصلی ترین مبنا مطرح و در بسیاری از موارد به همین سه روش ذکر شده اشاره می کند؛ همچنین در بحث معاد و تجسم اعمال، فائده عقوبت جلوگیری از انجام وقوع جرم و فائده مثوبت تشویق به انجام اعمال صالح آمده است.در تربیت اخلاقی تلاش می شود با بهره‌گیری از دانش تعلیم و تربیت، اهداف اخلاقی را عینیت بخشیم؛ انسان رفتار و گفتار خود را مطابق الگوهای مطلوبش تنظیم می‌نماید؛ تاثیر یادگیری مشاهده‌ای چنان تنیدگی در تربیت اخلاقی دارد که فرد و به تبع آن جامعه، اخلاق و اعمال خوب را مشاهده و چون الگوی مطلوبش است سعی در درونی نمودن آن دارد . در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که صراحتا تعدادی از شخصیت‌های بشر، مانند: پیامبر اکرم، حضرت ابراهیم و ... را به‌عنوان رهبر، امام و الگوی عمل در بحث تربیت اخلاقی معرفی نموده است.دیگر از ساحت‌های تربیت دینی، تربیت عبادی است؛ تربیت اعتقادی بدون تربیت عبادی بار ارزشی ندارد، زیرا لازمه شناخت یک دین، عمل به آموزه‌های آن است؛ در این بحث به نقش الگودهی، تشویق و تنبیه در تربیت عبادی و همچنین به تاثیر یادگیری مشاهده‌ای در التزام به نماز، روزه، حج، ترک محرمات و اهتمام به مستحبات پرداخته شده است.مهم‌ترین دستاوردهای تحقیق، بعد از فحص و جستجو در آیات قرآن، بدین شرح اند:مهمترین روش‌هایی که قرآن کریم برای تربیت دینی ارائه می دهد عبارتنداز: الف- الگودهی و آموزش عملی و عینی ؛ ب- ثمره عقوبت، جلوگیری از انجام وقوع جرم و ثمره مثویت، تشویق به انجام اعمال صالح؛ ج- تنظیم رفتار و گفتار مطابق الگوی مطلوب؛ د- عینیت بخشیاهداف اخلاقی؛ ه- لازمه شناخت عمل به آموزه‌های دین.

نگارنده با هدف تحلیل و بررسی نقش ظنون در بازسازی نظام کلامی (اعتقادی) در پاسخ به یک پرسش اصلی ، پژوهش خود را سامان داده است؛آیاظن وگمان مستفاد ازمتون دینی درآموزه های معرفتی حجت است؟پژوهش حاضربه این نتیجه رسیده ‌است که اولاً تبعیت و پیروی ازظنون نه تنها امکان دارد،بلکه دربسیاری ازمعارف واقع هم شده است،وباتوجه به این نکته که ادله حجیت ظنون،آیات ناهی از عمل به ظنون را تخصیص می زند.در ادامه رساله،به این مهم رهنمون می شودکهتاثیر ظنون درکسب برخی معارف اعتقادی قابل انکار نبوده تا آنجا که تنها راه برای اثبات اینگونه معارف بهره گیری از ظنون می باشد،البته میزان وکیفیت بهره گیری از ظنون در اعتقادات نتیجه ی حاصله ی بعدی رساله می باشد،و در مورد اعتقاداتی که معرفت آنها واجب نبودهوفقط باید به آنها ملتزم بود و در برابر آنها اعتقاد قلبی وتسلیم بودن کفایت می کند مانند:تفاصیل برزخ ومعاد و وقایع روز قیامت وتفصیل صراط و میزان ومثل آن، ادله ظنی را کارآمد می داند،البته به این شرط که دلیل حجیت آنها غیر از دلیل انسدادباشد( که به صورت مفصل در این تحقیق بحث شده). شایسته است متذکر شویم که مقصود از معرفتی که در این گونه معارف مورد بحث واقع می شود همان علم متعارف واطمینان می باشد. یافته‌ی دیگر این پژوهش اینکهملاک حجیت ادله ظنی را در باب معارف،سیره عقلائیه دانسته و باتوجه به این مبنی در پاره ای ازمسائل اعتقادی، ظنون را تنها منبع اثبات آنها معرفی کرده است

«الحور العين» كتابى است از ابوسعيد بن نشوان الحميرى، متوفى 573 قمرى كه در زمينه‏ هاى مختلفى سخن گفته، اما چون بيشتر مسائل آن شرح و توضيح فرقه ‏هاى مختلف اعتقادى است، لذا جزء كتب كلامى قرار گرفته است و الا مباحث اين كتاب را مى ‏توان چنين بيان كرد: از لغت و عروض و قافيه بحث مى ‏شود، از بعضى وقايع تاريخى صحبت مى ‏شود، در بعضى از فصول كتاب از بعضى معتقدات و عادات عرب؛ و اخلاق زمان جاهليت سخن گفته شده است، از اعراب به تنهايى نامى آورده نشده، بلكه از هنود و فارس و روم و معتقدات آنان مطالبى ذكر كرده شده است. همچنين فصولى از كتاب را به ذكر مذاهب بشرى، مباحث فلسفى در باب اصل عالم طبق نظر طبيعيين و فلاسفه و أطباء و حتى مذاهب و فرق اسلامى، نصرانى، يهودى، مجوسى، صابئى و... را معرفى نموده است. از مباحث مهمى كه مولف درباره آن تحقيق جالبى به عمل آورده است، اصل تسميه شيعه و اشتقاق اسم آن و ابتدا ظهور شيعه و مسائلى از اين قبيل است. از باب مثال درباره نام گذارى اين فرقه مى‏ نويسد، لمشايعتهم على بن أبى طالب و أولاده عليهم السلام. درباره ابتداء ظهور شيعه مى‏ گويد: شيعه كه على (ع) را بر قتال طلحه و زبير و عائشه و معاويه و خوارج در زمان حياتش مشايعت كردند، سه گروه بودند: 1- فرقه ‏اى از آنها كه قسمت كثيرى را شامل مى‏ شوند بر اين اعتقادند كه امامت ابى‏ بكر و عمر و عثمان بر سيره پيامبر نيست. 2- فرقه ‏اى ديگر كه تعدادشان كمتر از گروه قبلى است، مى ‏گويند: امام بعد از رسول (ص) ابابكر سپس عمر و سپس على است و براى عثمان امامتى قائل نمى ‏باشند. 3- گروه آخر كه به نظر وى عده قليلى مى‏ باشند، قائلند: بعد از رسول الله (ص) على أولى به امامت امت پيامبر است و امامت ابى‏ بكر و عمر را از طرف مردم، بر وجه راى و شورى مى‏ دانند؛ مولف مى‏ گويد: اين سه فرقه باقى بودند تا زمان كشته شدن حسين بن على (ع) كه در اين زمان باز سه گروه گشتند: أ- اماميه: وجه نامگذارى گروه به اين دليل است كه اين گروه قائلند كه امام بعد از حسين بن على (ع) فرزندش على بن حسين (ع) است كه با نص امام اول مشخص شده، اين امامت ادامه دارد، و زمين خالى از حجت نمى‏ گردد. ب- واقفيه، و بعد از آن زيديه كه بعد از حسين بن على (ع)، زيد بن على بن حسين را امام به حق مى ‏دانند. ت- كيسانيه؛ اين گروه بعد امام سوم، أبوحنيفه را امام مى‏ شمرند. سپس آقاى نشوان الحميرى به ذكر گروه هايى كه بعد از اين فرق پيدا شده ‏اند، مى‏ پردازد.

پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی تناقض و بیاناسباب اختلافوشرایط آن، آگاه شدیم که خاورشناسانی که قرآن را به تناقض گویی متهم کرده اند،معنای تناقض را درست درک نکرده و آنان به کتاب خدا هم چون کتاب بشری نگریسته، و به آن دید غیر وحیانی داشته اند، در حالی که علمای اسلام به عدم تناقض در قرآن اجماع دارند و حتی برخی از آن ها یکی از وجوه اعجاز قرآن را عدم تناقض در آن می دانند. برخی از ادعاهای خاورشناسان مبنی بر تناقض و تعارض در آیات قرآن درزمینه‌ی اعتقادات، احکام و خلقت می باشد و با بررسی نمونه های آن ها، روشن است که آن ها به دلایل متعددی دچار این توهم شده اند از جمله این دلایل: سطح کم اطلاعات، آگاه نبودن بهقواعد و اسالیب زبان عربی، رجوع به منابع اهل سنت، سوء فهم، آگاه نبودن از شرایط تناقض، تفسیر نادرست آیات، مراجعه به آیات متشابه، ناسخ و منسوخ ، مطلق ومقید و عام و خاص، بدون آگاهی از آن ها و کینه و حقدشان نسبت به اسلام می باشد. با بررسی این نظراتبا تکیه به منابع اصیل اسلامی این نتیجه حاصل می شود که آیات قرآن نه تنها با هم متناقض نیستند بلکه موید و مصدق یکدیگر نیز می باشند.

نهاد خانواده و عوامل مؤثر در تربیت و استحکام آن از مباحثی است که در آموزه های دینی مورد توجه جدی قرار گرفته است. در متون دینی توصیه های اخلاقی واعتقادی و عبادی زیادی وجود دارد که التزام به آنها باعث تقویت و تربیت و استحکام خانواده میشود. نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا آموزه های یاد شده را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و هدف این پژوهش نیز دستیابی به این آموزه ها میباشد. از این رو، در آغاز نگاهی گذرا به جایگاه عبادت و اعتقادات در خانواده پرداخته و پس از آن ضمن برشمردن نمودهای اعتقادات و اعمال عبادی به تبیین نقش هر کدام میپردازیم. روش نویسنده در بررسی خود، اسنادی بوده وبا مراجعه به متون اصلی آموزه های اسلام به تبیین مسئله پرداخته است.