جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه‌های حدیثی، گنجینه‌های ارزشمند منابع معرفتی اندیشه اسلامی هستند، اما استفاده از این گنجینه‌های گران‌سنگ نیازمند بهره‌مندی از تخصص‌های لازم و طی مقدماتی است که یکی از آنها شناسایی آسیب‌های ثبت و ضبط احادیث است تا حدیث پژوه بتواند نسبت به زدودن پیامدهای نامطلوب آن در حوزه فهم حدیث اقدام نماید. وقوع «تصحیف» در این کتب به معنای تغییر یافتن غیرعمدی بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر، یکی از آفت‌های راه‌یافته در احادیث است که تشخیص و اصلاح آن، پژوهش‌های مستقلی را می‌طلبد. در این نوشتار تلاش شده با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعه کتابخانه‌ای، ابتدا چیستی تصحیف و گونه‌های آن بیان شده و سپس با مطالعه موردی کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کتب اربعه حدیثی شیعه، برخی از مصادیق وقوع تصحیف در این کتاب ارزشمند را شناسایی نموده و متن صحیح را پس از پی‌جویی در دیگر منابع حدیثی، معرفی نمائیم. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که دو گونه تصحیف لفظی و معنوی در این کتاب رخ داده که هر کدام انواع و مصادیق مختلفی دارد. لازم به ذکر است که ذکر مثال‌های متعدد از این پدیده، صرفاً جهت رفع ابهام از حدیث بوده و به هیچ عنوان ارزش والای کتاب تهذیب الاحکام و مرجعیّت علمی شیخ طوسی را خدشه‌دار نمی‌کند.

ردیه نویسی عالمان شیعه یکی از نمودهای رسالت دفاع از ساحت دین مقدس اسلام به شمار می‎رود که در ادوار مختلف، در قبال شبهات و اندیشه‎های ناراست تدوین کرده اند. واکاوی این ردیه‎ها در 5 قرن نخست به هدف روشن شدن اینکه چه تعداد از این ردیه‎ها امامتی بوده و یا به اندیشه امامت مرتبط است؟ و در نقد کدام مکاتب و جریان‎ها نوشته شده اند؟ و اینکه نویسندگان این ردیه‎ها چه کسانی بوده و چه نگرشی داشته‎اند و عالمانی که در این حوزه بیشتر قلم زده‎اند و عناوینی که این گونه نوشته‎ها با آن نام گذاری شده‎اند کدامند؟ در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‎ای و با رویکرد تحلیلی ردیه‎های عالمان شیعه در 5 قرن نخست را با تکیه بر کتاب ارزشمند الفهرست شیخ طوسی بررسیده و معلوم ساخته است که در این کتاب، به ذکر 76 ردیه پرداخته شده که عمده آنها مربوط به آموزه‎های مختلف اعتقادی است. از آن میان 29 ردیه مربوط به موضوع امامت است و از بین ردیه‎های امامتی، بیشترین ردیه در رد و نقد جریان غلو و مکتب اعتزال صورت گرفته است. بیشتر این ردیه‎ها به خامه عالمانی چون فضل بن شاذان، هشام بن حکم و اسماعیل بن علی بن اسحاق نوبختی به مرحله تدوین بار یافته‎اند.