جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پلورالیسم که ابعاد و صور مختلف فرهنگی، اجتماعی سیاسی فلسفی و دینی را در بر دارد در برابر وحدت‌گرایی، قرار گرفته ولیبحث ما پلورالیسم دینی است که از ملایم‌ترین نوع آن (پلورالیسم هنجاری و اخلاقی) آغاز و امروزه به شدیدترین وجه آن یعنی حقانیت تمام ادیان و مکاتب بشری رسیده است. این تفکرهمزمان با عصر روشنگریدر مغرب زمین خصوصاً در مهد دین مسیحیت (رم) آغاز و در مشرقزمین خصوصاً در شبه قاره هند گسترش یافت و در ایران با بازگشت روشنفکران تحصیلکرده در غرب آغاز و تا به امروز ادامه دارد؛ در این روند تاریخی، مسیحیت و پیروان ادیان مختلف به دلیل جنگ‌های مذهبی و فرقه‌ای و به دلایل سیاسی اجتماعی و فرهنگی دیگر بر آن شدند ادیان دیگر را بر حق بشمارند و با ارائه نظریه تساهل و تسامح در زندگی اجتماعی پیروان ادیان را به دوری از تنش در مقابل یکدیگر فراخواندند (تکثر واقعیت ادیان) و افرادی همچون جان هیک بر این نکته تکیه کردند که تمامی ادیان بر صراط مستقیم و بر حقند (تعدد ادیان حق) و پا را از این هم فراتر نهاده و اذعان داشتنداصولاً حق و باطل دربارهادیان معنا ندارد. تمامی ادیان از حقیقت سهمی دارند، نههمگی حق کاملند و نه همه کاملاً باطلند و در این قضایا وامدار تفکر آمپریستی‌ای بودند که بر تکثر فهم‌ها و هرمنوتیک تکیه داشت و قائل به نسبیت کامل بود و به دنبال افرادی چون شلایر ماخر از کل دین به تجربه‌های حسی شخصی بطور اختصاصی قناعت شده است. و ارائه محتویات دین را به روش گفتگوی دینی ، عقلانیت انتقادی و آگاهی بخشی و غیر تجویزی معرفی می کنند.به طوری که به اعتقاد پانیکار گفتگو باید فراتر از صرف تبادل اطلاعات باشد ، وانسان باید خطر تغییر احتمالی دیدگاه دینی اش را نیز بپذیرد. هیک و اسمیت بدلیل اینکه دین را به عنوان مجموعه ای از عقاید و شعائر پدیده ای انسانی می دانند، نسبت به جنبه ها ی عملی دین توجه چندانی ندارند. آنها معتقدند که مهم این است که ادیان همه متضمن تغییر و تبدیل افراد خود محوری به خدا محوریهستند و شیوه های انجام این تغییر در ادیان مختلف هم امری عرضی است.(لگنهاوزن،1379).در میان روشنفکران ایرانی گروهی به این تفکرات سخت متمایل شدند و تمامی آنچه راکه در مهد مسیحیت بود به دامن اسلام کشاندند و حتی قائل به بشری بودن قرآن مجیدشدند. امثال دکتر سروش و مجتهدی شبستری از این دسته‌اند و گروهی دیگر از روشنفکران دینی به نقد آراء و افکار پلورالیستی پرداختند مانند دکتر خسرو پناه ورحیم پور ازغدی.از طرف دیگر یکی از مظاهر تعلیم وتربیت دینی در جامعه که ما مسلمانان آن را به عنوانحجاب می‌شناسیم و نوعی تجلی عفاف درونی زن می‌دانیم و دلایل عقلی، نقلی، تاریخی و فقهی بر آن مترتب است مطرح است .اما در جامعه‌ای با قدمت سی‌ساله از انقلاب اسلامی شاهد بد حجابی بسیار زیاد در سطح جامعه هستیم که دلایل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دارد. اگر تکثر فهم‌ها را از پلورالیسم بپذیریم صرفاً به آنچه از قرآن و کتب دینی به ما رسیده است، نمی‌ توان تکیه‌ای داشت؛ زیرا هر کس می‌تواند از آیات آنچهکهخود می‌خواهدبرداشت کند و اگر تکثر منظرها را بپذیریم به سیره‌ی اهل بیت و سنت نبوی نیز نمی ‌توانیم اعتمادی داشته باشیم؛ زیرا هرکس به تشخیص خود عمل می کند وارایه هر الگویی منتفی است. از نظر ایشاندر طول تاریخ شرایطبر فهم‌ها و دیدگاه‌ها تأثیر گذاشته است.واین عقاید مختص آن زمان است. چون هیچ کس نمی تواند ادعا کند چه عقایدی درست است وکدام نادرستدر مباحث عقلی به یک نسبیت وشک‌گرائی و حیرت می رسیم و هر کس می‌تواند مرجع خویش باشد. پس بسیاری از مظاهردین بی معنا خواهد بود. از جمله آن حجاب اسلامی است که رعایت آن با سختی‌هایی نیز همراه است.

غالب فیلسوفان اسلامی ضمن پذیرش تعریف ارسطویی از فضیلت به توسط میان دو حد افراط و تفریط، خود را با اشکالات جدی در باب تعمیم و کلیت این قاعده نسبت به مصادیق مختلف فضیلت مواجه دیده و درصدد رفع آن اشکالات از طرق گوناگون برآمده‌اند. این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال اساسی است که فیلسوفان اسلامی چه راه‌حل‌هایی را برای رفع معضل تعمیم و کلیت در قاعده حد وسط ارسطو ارائه کرده‌اند؟ در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و تجزیه و تحلیل دیدگاه‌های فیلسوفان اسلامی، ضمن ارائه تبیینی فلسفی از فعل و انفعالات نفس انسانی در جهات تعادلی و فراتعادلی، دیدگاه حکمای اسلامی در عمومیت و کلیت قاعده اعتدال، تفکیک میان فضایل اخلاقی و عقلی و تأکید بر جریان قاعده حد وسط در فضایل اخلاقی و همچنین تصرف در معنای حکمت و تفکیک آن به حکمت نظری و عملی ارائه خواهد شد. تبیین این دیدگاه در نهایت راهکارهایی را در جهت برون‌رفت از اشکالات قاعده حد وسط ارسطویی در مباحث فضیلت‌شناختی پیشنهاد می‌دهد.

در ميان متکلمان اسلامي از گرايش‌هاي گوناگون اشعري، معتزلي و اهل حديث گرفته تا برخي متکلمان اماميه، ديدگاهي مطرح است که نفس انساني را جسماني و مادي تفسير مي‌کند. در ميان اين گرايش‌هاي کلامي برخي نفس را جسم لطيف، برخي جزء اصلي بدن و برخي عرض مي‌انگارند، و گروهي اصل وجود نفس را انکار کرده، آن را همين بدن و هيکل محسوس مي‌دانند. در عرصه فلسفه ذهن نيز گرايش‌هاي فيزيکاليستي گوناگوني مطرح است که نفس يا ذهن انسان را به مغز يا کارکرد يا رفتار تحويل برده‌اند. از اين ديدگاه‌ها به «اين هماني ذهن و مغز»، «کارکردگرايي» و «رفتار گرايي»، ياد مي‌شود. در اين مقاله پس از تبيين ديدگاه‌هاي ماده‌انگاري نفس در کلام اسلامي و مقايسه اجمالي آن با نظريات فيزيکاليستي در فلسفه ذهن، مباني و زيرساخت اين ديدگاه‌ها کاويده شده و پيامدها و لوازم مشترک ميان آنها مانند هويت شخصي، حقيقت مرگ، حيات برزخي، آثار شگفت‌انگيز نفس، کرامت انسان، استخراج شده است.

«کتاب الحروف» نوشته ابو نصر فارابی که بسیاری آن را تفسیری بر ما بعدالطبیعه ارسطو می دانند، متضمن برخی آراء زبان شناختی اوست که در میان زبان شناسان به طور دقیق شناخته و معرفی نشده نیست. فارابی در این کتاب به طرح و بحث راجع به اصطلاحات فلسفی پرداخته و این اصطلاحات را از یک منظر مشترک و با یک هدف مشترک بررسی کرده است. وی معتقد است الفاظ و اصطلاحات فلسفی در میان یونانیان طی یک مسیر طبیعی از معانی عرفی برای دلالت بر معانی فلسفی در میان یونانیان طی یک مسیر طبیعی از معانی عرفی برای دلالت بر معانی فلسفی به فلسفه راه یافته اند. با ورود فلسفه به عالم اسلام، لازم است اهل فلسفه با نظر به آن معانی عرفی ابتدایی در زبان یونانی و یافتن معادل یا مشابه آنها در زبان عربی مناسبت ترین الفاظ و اصطلاحات را برای دلالت بر معانی فلسفی بیابند تا بتوانند فلسفه را به بهترین نحو بیان کنند. مجموع مباحثی که فارابی در این کتاب اعم از مباحث زبانی در باب دوم و همچنین شرح اصطلاحات فلسفی در دو باب دیگر کتاب، نشان می دهد که او در کتاب الحروف در صدد انجام این کار است. کلمه حروف در کتاب الحروف ایهام دارد و هم به معنای حروف الفباست و هم بخش بزرگی از اقسام کلمه و الفاظ داله (همان که نحویان یونان آن را ادوات و نحویان عرب آن را حروف معنی می نامند) است. کتاب الحروف دارای سه فصل تحت عناوین «حروف، اسماء و مقولات»، «ظهور الفاظ، فلسفه و دین» و «حروف پرسشی» است. فصل اول کتاب در واقع نوعی دستور زبان فلسفی است. در این رویکرد تناظر صورت‏ های زبانی و معانی آنها و ارائه تحلیل‏ های فلسفی در تبیین این تناظر از اهمیت ویژه ‏ای برخوردار است. موضوع اصلی فصل دوم چگونگی شکل‌ گیری و تکامل زبان هاست. در این فصل، موضوع تقدم و تأخر فلسفه و دین و چگونگی ظهور الفاظ به تفکیک در زبان روزمره و زبان علم بررسی می ‏شود. به ‏این ‏ترتیب فارابی تصویر واقع‏ گرایان ه‏ای از ظهور و تکامل زبان‏ ها در ارتباط با شکل‌ گیری علوم به‏ دست می‏ دهد. تصویری که طبیعت گرایی و قراردادی بودن زبان را هر دو با هم در بر دارد. فصل سوم کتاب با توجه به گفتمان‏ های علم، فلسفه و گفتگو، چگونگی طرح پرسش در این سه بافت را مطرح نموده و در این میان حروف پرسشی «ما»، «کیف» و «هل» بررسی می ‏شود. معلم ثانی در فصل سوم الحروف به شرح و بسط موارد کاربرد برخی حروف پرسشی در دو گونه عمومی و علمی زبان می پردازد. اگرچه بحث فصل آخر کتاب به حروف پرسشی مربوط است، اما در باطن فارابی مبحثی گفتمانی را بیان می‌ کند و انواع بافت های کاربردی برخی از حروف پرسشی را بر می شمارد.

کتاب «تاريخ الفلسفة الغربية» در دو جلد نوشته برتراند رسل مي باشد. جلد دوم این کتاب درباره فلسفۀ قرون وسطی است که در دو بخش نوشته شده است: بخش اول آباء شامل فصل اول سیر دینی قوم یهود، فصل دوم مسیحیت در چهار قرن نخست، فصل سوم سه مجتهد کلیسا، فصل چهارم فلسفه و الهیات آگوستین قدیس، فصل پنجم قرن های پنجم و ششم، فصل ششم بندیکت قدیس و گریگوری کبیر. بخش دوم مدرسیان شامل: فصل هفتم دستگاه پاپ در عصر ظلمت، فصل هشتم جان اسکات، فصل نهم اصلاح کلیسا در قرن سیزدهم، فصل دهم فرهنگ و فلسفه اسلامی، فصل یازدهم قرن دوازدهم، فصل دوازدهم قرن سیزدهم، فصل سیزدهم توماس اکویناس قدیس، فصل چهاردهم مدرسیان فرانسیسی، فصل پانزدهم افول دستگاه پاپ.