جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در موضوع توانمندی رسول خدا (ص) بر خواندن و نوشتن یا عدم توانایی آن حضرت، از دیرباز اختلاف‌نظر بوده است. بسیاری گفته‌اند آن حضرت تا پایان عمر خواندن و نوشتن نمی‌دانسته است. این کسان برای اثبات ادعای خود به واژه امی و امیین استدلال کرده‌اند که در فرهنگ لغت به فرد بی‌سواد معنی‌شده و در قرآن درباره پیامبر (ص) به‌کار رفته است و صلح حدیبیه را دلیل آورده‌اند. استدلال این کسان از چند جهت باطل است. در برابر اینها افرادی بر این باورند که رسول خدا (ص) می‌توانسته بخواند و بنویسد و دلایلی آورده‌اند. به موضوع امی بودن رسول خدا‌ (ص) می‌توان از منظر مقام معنوی و حقیقت وجودی آن حضرت، آیات، روایات، عقل و جریان طبیعی نگریست. کندوکاو در آیات قرآن و روایات و بررسی‌های عقلانی ثابت می‌کند که آن حضرت می‌توانسته بخواند و بنویسد.

موضوع این پژوهش ، «بررسی روایات اسباب النزول ثلث اول قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی و طبری» است . این پژوهش درصدد آنست تا با مراجعه و بررسی در تفسیر المیزان و جامع البیان به اهداف ذیل دست یابد: معنا و مفهوم اسباب النزول ، ملاکها و معیارهای پذیرش روایات اسباب النزول و عیوب آنها از دیدگاه علامه طباطبایی و طبری . روش این تحقیق با توجه به امکانات و یافته های آن روش توصیفی تحلیلی است و محقق در این پژوهش به نتایج زیر دست پیدا می کند: اسباب النزول عبارتست از اموری که در زمان بعثت پیامبر (ص) رخ داده است و به دنبال آن و به خاطر آن یک یا چند آیه و یا سوره ای نازل شده است. آگاهی به این حقایق سبب می شود که مفسر در فهم آیات قرآنی بیشتر و بهتر بهره مند گردد. علامه هر جا در المیزان نامی از شأن نزول می آورد در واقع منظورشان همان اسباب نزول می باشد همچنین ایشان معیارهایی را برای پذیرش روایات دارند از جمله: 1- صحت سند و تایید با روایات دیگر . 2- انطباق روایت بر آیه 3- موافقت روایت با زمان نزول4- عدم اخلال به پیوستگی آیات و از جمله عیوب روایات که علامه بدانها پرداخته است عبارتند از :1- اجتهاد راویان 2- تعارض با زمان نزول 3- تعارض در متن روایت 4- تطبیق بر مصداق. طبری نیز به مانند علامه طباطبایی شان نزول را به معنای اسباب النزول گرفته اند واز جمله معیارهای پذیرش روایات ایشان عبارتست از : 1 - صحیح بودن منبع و سند روایت2- ترجیح ظاهر آیه در بررسی روایت3- سیاق پیوستگی آیه 4- خبر صحیح و قاطع از رسول خدا (ص)5- اجماع علماء و مفسران و از جمله محدودیتی که در این پژوهش وجود داشت: تکراری بودن مطالب در کتب و منابع در زمینه پژوهش بود. کلید واژه ها : شأن نزول ، سیاق، سبب نزول

ابوجعفر محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر مشهور قرن سوم و از علمای عامه است. در این مقاله بخشی از شواهد روشن اعتماد او به راویان غیر معتمد از سویی و کتمان و تحریف وقایع تاریخی از سوی دیگر به همراه برخی از کاستی‌های محتوایی و عقیدتی، در دو اثر تاریخی و تفسیری وی (تاریخ الأمم و الملوک و جامع البیان عن تأویل آی القرآن)، مرور می‌شود. در ضمن به معرفی شخصیت و عقاید خاص طبری نیز خواهیم پرداخت.

‫اين تحقيق کوشيده است تا موضوع عصمت اهل بيت( را در تفاسير معروف اهل سنت، و در محدوده آيات اولي‌الامر، امامت و تطهير، بررسي نمايد. ذيل آيه اولي‌الامر در موضوع اطاعت از خدا و رسول، اختلافي ميان فريقين نيست، اما درباره اطاعت از اولي‌الامر، عده‌اي از مفسران قرآن به اطاعت مطلق، و برخي از آن‌ها به اطاعت مقيد قايل هستند. اما به نظر مي‌رسد که اطاعت مقيد با مقصود آيه سازگار نيست زيرا در آن صورت، دخول شرط در آيه لازم مي‌آيد، در حالي که اطاعت در اين آيه، مطلق ذکر شده است. همچنين مفسران معروف اهل سنت در تعيين مصداق و مقصود از اولي‌الامر، يا به حاکمان اشاره کرده‌اند، و يا به جماعت حل و عقد؛ اما دلايل متقن و متعددي از سوي شيعه ارايه گرديده که مقصود از اولي‌الامر را منحصر در ائمه معصومين( مي‌داند، و اين ديدگاه با روايات نيز سازگار است. مفسران اهل سنت، آيه امامت را هم ناظر به نبوت مي‌دانند. در حالي که آيات ديگر نشان مي‌دهد که حضرت ابراهيم( در جواني به مقام نبوت برگزيده شده بود، و اين آيه درباره زماني است که آن حضرت در کهولت سن به‌سر مي‌برد، و بديهي است که جعل مکرر مقام نبوت براي ايشان محال است. همچنين از ادامه اين آيه که امامت را يک عهد الهي ناميده که به ستم‌کاران و گناه‌کاران نمي‌رسد، مي‌توان عصمت اهل بيت( را هم اثبات نمود. از سوي ديگر، مفسران اهل سنت آيه تطهير را شامل زنان پيامبر، و يا زنان و اولاد پيامبر، حسن، حسين و علي( دانسته‌اند؛ اما اين ديدگاه نيز نمي‌تواند صحيح باشد، زيرا علاوه بر انکار اين نظر از سوي برخي از اهل سنت، خود زنان پيامبر اسلام( نيز چنين ادعايي نکرده‌اند، و روايات زيادي وجود دارد که بر اساس آن، پيامبر بارها مصداق اين آيه را فاطمه، علي و فرزندان ايشان( اعلام کرده است.

چکیده عصمت پیامبران الهی از گناه و خطا مسأله ای است که به طور اجمال مورد قبول همه صاحبان ادیان و ملل می باشد. اما در اقسام و محدوده آن اختلافاتی وجود دارد. محتوای برخی از آیات قرآن این معنا را در ذهن ایجاد می کند که بعضی از پیامبران دچار خطا یا گناهی شده و یا اعتراف به گناه خود کرده¬اند. این آیات به گروهی از خیال پردازان مجالی داده است که داستان های بی اساسی را درباره¬ی شأن نزول آنها بسازند و اموری را به پیامبران الهی نسبت دهند که یا مخالف اساس نبوت است و یا منافی مقام عصمت و یا اصولاً با منطق و عقل و خرد منافات دارد و این داستانها از طریق برخی از مفسرین نشر داده شده است. طبری یکی از مفسرینی است که غالباً به صحت و نقد سند این روایات اعتنائی ندارد و احادیث ضعیف السند و اسرائیلیات را در تفسیر خود ذکر کرده و از این راه به ترویج و انتشار آنها کمک کرده است. ما در این رساله مسأله عصمت را از دیدگاه سید مرتضی، قاضی عبدالجبار و فخر رازی که هر کدام به ترتیب دارای مسلک کلامی امامیه، معتزلی و اشعری هستند، بررسی کرده و سپس از دیدگاه آنها برخی از شبهات وارد بر عصمت حضرت آدم، ابراهیم، موسی، ایوب، سلیمان و حضرت محمد (ص)، در تفسیر طبری را پاسخ داده و این پاسخها را مورد نقد و بررسی قرار داده¬ایم. قاضی عبدالجبار معتقد است عصمت انبیاء محدود در کبائر است و گناه صغیره را بر آنها جایز می شمرد، فخر رازی عصمت آنها را مربوط به بعد از نبوت می داند و سید مرتضی معتقد به عصمت مطلق انبیاء از صغیره و کبیره، قبل و بعد از نبوت است. روشن است که این اختلاف نظر در محدوده ی عصمت، در پاسخ هر کدام به این شبهات اثر گذاشته است. محور همه این شبهات، عدم شناخت مقام پیامبران است. چنین مفسرانی آیات قرآن را متناسب با شناخت خودشان از پیامبران تفسیر کرده اند، در حالی که قرآن برای پیامبران الهی مقامی قائل است که اگر متوجه آن بودند به سادگی آنها را متهم به خطا و گناه نمی کردند؛ یعنی وقتی قرآن سخن از گناه پیامبران به میان می¬آورد، این گناه به معنای گناهان کبیره و صغیره ای که انسان های غیر معصوم مرتکب می شوند نیست، بلکه معنای گناه به نسبت مقام معرفتی انسان متفاوت می شود، برای معصومین کلمه ی گناه به معنای بسیار لطیف و خاصی است که به دلیل معرفت بسیار عمیقشان نسبت به حق تعالی و اینکه دائمأ خود را در حضور وی می¬بینند هر امری را که مغایر با این حضور باشد، برای خود گناه محسوب می کنند و لفظ گناه در باره¬ی ایشان از باب «حسنات الابرار سیئات المقربین» استعمال می شود. البته عصمت یک امر دارای مراتب است و برخی از انبیاء که در درجات عالی عصمت بوده¬اند حتی لحظه ای دچار غفلت و یا ترک اولی نشده¬اند. کلید واژه ها: عصمت، قاضی عبدالجبار، سید مرتضی، فخر رازی، طبری

خداوند در قرآن کریم سرگذشت بسیاری از پیامبران را به صورت داستان بیان می­کند. ازجملۀ آن پیامبران، آدم ابوالبشر(ع) است. موضوع آدم و آفرینش وی، در اسلام، به عنوان نخستین انسان و نخستین پیامبر از اهمّیت قابل توجهی برخوردار است. در قرآن 25 بار نام آدم (ع) آمده، ولی تفصیل این داستان در 6 سوره مطرح می­ شود. در باب تبیین و تفسیر این آیات فشرده و پر معنی، مفسران و صاحب نظران احتمالات بسیارداده ­اند. هدف قرآن از بیان این آیات داستان پردازی نیست، ولی آیاتی که تشکیل دهنده داستان آدم (ع) است، بسیاری از جنبه­ ها وعناصر داستانی متعارف در ادبیات داستانی را دارا است، چرا که اساساً داستا­ن­ها، داستان زندگی آدم­هاست با قضاوت هایی در میزان واقع­ گرایی و واقع­ نمایی. هدف این مقاله بررسی عناصر داستانی در این سرگذشت قرآنی با تکیه بر روایات فراوانی است که از طریق کتب و ادیان پیش از اسلام در این باب وارد شده است . در این بررسی و تحلیل، با بهره­ مندی از فنون داستان پردازی نوین، عناصر داستانی نظیر زاویه دید، طرح، ساختار، اندیشه (تم و موضوع)، کشمکش، شخصیت ، زمان و...، اهداف والای قرآن کریم که تعلیم، تربیت، هدایت و عبرت آموزی انسان­هاست، تبیین شده است.

برگردان استعاره های زبانی به زبان دیگر، بسیار دشوار و به باور شماری از نظریه پردازان معاصرِ عرصه ترجمه، کاری نشدنی است. البته ترجمه پژوهانی مانند نیومارک نیز که استعاره را ترجمه پذیر می دانند، چارچوب ها و شیوه های خاصی برای آن پیشنهاد کرده اند که قابل توجه است. در این پژوهش پس از نگاهی گذرا به تعریف استعاره و نیز نظریه های نو درباره ترجمه استعاره و شیوه های آن، برگردان استعاره های قرآنی در ترجمه بسیار کهن طبری بررسی شده است. نتایج این پژوهش گویای آن است که در این ترجمه، شیوه های گوناگونی برای برگردان استعاره به کار رفته است که همگی در شمار شیوه های پیشنهادی نیومارک است و این گونه گونی تنها برای تنوع جلوه های بیانی نبوده، بر واقعیت های دیگری نیز دلالت دارد.

درباره اسلام پذیری قبطیان/ مصریان در دوره فتح و روزگار خلفای راشدین روایت هایی معدود و پراکنده برجای مانده است. سکوت منابع بررسی موضوع و ارائه آمار درباره شمار گروندگان را مشکل می سازد. توماس آرنولد بنا بر دو روایت، روایت یوحنا نقیوسی و روایت ابن واضح یعقوبی، نتیجه می گیرد که بسیاری از مصریان در این دوره، به اختیار به اسلام گرویدند. در این جستار، روایت های اسلام پذیری قبطیان در منابع ردیابی و بازخوانی و مدعای آرنولد ارزیابی شده است. مقایسه این دو گزارش با دیگر گزارش های اسلام پذیری در آن دوره که پیوند مستقیمی با مساله انواع و میزان مالیات ها دارد، مدعای آرنولد را به چالش می کشد. آن چه از منابع، هرچند پراکنده، برمی آید، در طی دوره فتوحات و عصر خلفای راشدین، مصر شاهد گروش های مقطعی و پراکنده به اسلام بوده است نه گروش وسیع.

اهمیت چشم ناپوشیدنی خلاصه نویسی، به منزله یکی از انواع بسیار مهم نوشته های مسلمانان در طول تاریخ اسلامی، از طریق بررسی قدمت آن ها و نیز اعتباری که متفکران اسلامی برای این نوع نوشته ها قایل شده اند و بالاخره از رهگذر فواید این گونه از آثار قابل پیگیری است. بررسی علل رویکرد مسلمانان به خلاصه نویسی، فایده شناسی و آسیب شناسی این گونه از نوشته ها بر عهده این تحقیق است. در این بررسی، به علل مختلف این رویکرد، از جمله نیاز به تهیه کتاب های کوتاه آموزشی و درسی برای دانشجویان مسلمان اشاره شد. همچنین از دخالت و اراده حاکمان برای تلخیص برخی از آثار و نیز از پیشقدم شدن خود صاحبان آثار اصلی در راه تلخیص آثار خود نوشت، از بیم تلخیص احتمالی آثار خویش به دست افراد نااهل سخن به میان آمده است. در آسیب شناسی این نوع از نوشته ها، صرف نظر از اشاره به عدم وحدت رویه خلاصه نویسان و دخالت داده شدن گرایش های فکری و مذهبی در حذف یا ابقای مطلبی در حین تلخیص، ایجاز مخل در فرایند خلاصه نوبسی که خود مقتضی شرح نویسی بر اینگونه از آثار و گرفتار آمدن نویسندگان در چرخه افراط و تفریط می شده، محل توجه قرار گرفته است.

«تاریخ الرسل و الملوک» یا «تاریخ الامم و الملوک» معروف به «تاریخ الطبری» کتابی است به زبان عربی که توسط محمد بن جریر طبری تاریخ‌ نگار و محقق مسلمان ایرانی در اواخر سده سوم پس از هجرت به رشته تحریر در آمده‌ است. تاریخ طبری دارای ۱۶ جلد و مرجع عمده تاریخ ایران تا اول سده چهارم هجری است. این کتاب، تاریخ را از زمان خلقت شروع کرده و سپس به نقل داستان پیامبران و پادشاهان قدیمی می‌ پردازد. در بخش بعدی کتاب طبری به نقل تاریخ پادشاهان ساسانی می‌ پردازد، و از آنجا به نقل زندگی پیامبر اسلام، محمد می‌ پردازد. در این کتاب وقایع پس از شروع تاریخ اسلامی (مقارن با هجرت به مدینه) به ترتیب سال تنظیم شده و تا سال ۲۹۳ هجری شمسی را در بر می‌گیرد. همچنین این کتاب مأخذ عمده بسیاری از کسانی واقع شده‌ است که بعد از طبری به تألیف تاریخ اسلام اهتمام ورزیده‌ اند.