جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متکلمان ما باورشان این است که اخلاق چیزی جز هویت نظری و عملی ندارد و تفکیک میان فقه و اخلاق نادرست است و نظریه کلامی اخلاقی از همان آغاز تفکیک میان فقه و اخلاق را از بین می‌برد و می‌گوید آنچه مربوط به سعادت انسانی است در یک دانش قرار دارد به نام فقه و آنچه مربوط به مبانی نظری اخلاق است در درون دانش کلام است و فرا اخلاق متکلمان در درون علم کلام تعبیه شده است. از دیدگاه متکلمان، نظام اخلاقی نه نظام قاعده مند و مبتنی بر اصولی تغییرناپذیر است. یک نظریه ارزش اخلاقی ( اسلامی) باید دست کم سه پایه اساسی را تامین و تضمین کند: ۱- مسئولیت اخلاقی انسان. ۲- تبیین معنا و مفهوم ارزش اخلاقی. ۳- توان شناخت انسان از ارزش‌ها به نظر می رسد که در مکاتب فلسفی رایج هیچ یک از این سه محور چنان که بایسته است، قابل تامین نیست؛ زیرا مسئولیت اخلاقی در گرو حریت و اراده آزاد انسان است و فلسفه اسلامی به دلیل باور به حاکمیت اصل ضرورت علی بر فرایند فعل انسان، از اعتقاد به آزادی اراده انسان فرومی ماند.

نخستین مباحثه علمی خانه اخلاق پژوهان جوان اختصاص به بررسی خاستگاه اخلاقی از منظر متکلمان و فلاسفه مسلمان داشت. در این مناظره که میان حجت‌الاسلام دکتر محمدتقی سبحانی و دکتر محسن جوادی با عنوان «اخلاق در میانه فلسفه و کلام» برگزار گردید؛ دکتر محسن جوادی استاد دانشگاه و معاون فرهنگی وزارت ارشاد با توجه به سابقه مطالعاتی خود، نماینده گفتار فلسفی و دکتر محمدتقی سبحانی استاد حوزه و مدیرعامل بنیاد امامت به نمایندگی از سنت کلامی به بیان دیدگاه های خود و نقد دیدگاه مقابل پرداختند.

شیخ مفید از جمله افرادی محسوب می شود که با نگاهی صحیح به میراث اصیل شیعه، خط اعتدالی و اندیشه میانه را مطرح کرد و از آن پس جریان های دیگر به تدریج به طرف این محور فکری حرکت کردند.

در نوزده آيه از آيات قرآن كريم، از «روح» و اوصاف آن سخن به ميان آمده است. حقيقت و مصاديق روح، كيفيت ارتباط روح با انسان و فرشتگان، كاركردها و آثار و نيز تجرد و ماديت روح از ديرباز در ميان مفسران و متكلمان اسلامي مورد كنكاش بوده است. در ديدگاه رايج، روح در قرآن داراي مصاديق گوناگون، از جمله نفس ناطقة انساني است؛ اما بر اساس ديدگاه آيت االله محمدباقر ملكي ميانجي، هيچ يك از اين آيات بر نفس انساني دلالت ندارند. اين نظريه، تفسير به روح القدس را وحدت بخش تمام آيات روح و استدلال به اين آيات براي تجرد نفس را خالي از دليل ميداند. تبيين شأن علمي روح القدس، كيفيت ارتباط وجودي آن با حاملان اين روح، و تحليل جايگاه آن در نبوت و ولايت، تلاشي ديگر در اين معناشناسي است. گذشته از مدلول ظاهري آيات، روايات اهلبيت مستند مهم اين مفسر براي تفسير روح به روح القدس است.

ماميه نخستين در موضوع حقيقت انسان به «دوآليسم واقعي» معتقد بود. برخي ديگر از مهمترين آراء درباره حقيقت انسان عبارت بودند از: نظريه فيزيكاليستي حقيقت انسان، نظرية روح منطبعه نظّام و نظرية فلسفي روحانگار. بر اساس اعتقاد امامية نخستين، حقيقت انسان عبارت است از تركيبي حقيقي از روح و جسم كه در عين اينكه اصالت با روح است، اما بدن نيز مدنظر قرار ميگيرد. نظرية هشام بن حكم به نحو دقيقتري حقيقت انسان را در سه ساحت مورد توجه قرار ميدهد: ساحت ايندنيايي كه شامل روح و بدن به نحو تركيب حقيقي ميشود؛ ساحت «ما به الامتيازي» كه عبارت از عقل و قدرت اراده در انسان است؛ و ساحت روح كه به عنوان جزء اصلي و ثابت از حقيقت انسان ـ البته داراي تجرد نسبي نه تجرد محض فلسفي ـ مدنظر قرار ميگيرد و بدون نياز به هيچ چيز ديگري ميتواند به فعاليت مدرِكانه بپردازد.

در اهمیت موضوعآخر الزمان و آمدن منجی موعود، همین بس که عقیده ای فراگیر بین تمامی ادیان است و به سبب جایگاه مهم آن هر نحله فکری از دید خود به تبیین این عقیده پرداخته است. همچنین پیرامون این موضوع بحث های بسیاری صورت گرفته و نوشته های بسیاری نگاشته شده‌است. با این وجود عنصری که کمتر به آن توجه شده، تاثیر اعتقاد به منجی آخر الزمانبر وظایف منتظران و پیروان این ادیان در دوران کنونی و تاثیر اتفاقات پایان زمانی بر زندگی حال حاضر آنان است. برای پی بردن به این مهم ابتدا لازم است جایگاه فرد منجی را در نظام اعتقادی یک دین تعیین کنیم و سپس وظایفی را که پیروان آن دین نسبت به شخص منجی یا وقوع حوادث پایان جهان دارند، مورد بررسی قرار دهیم. از آنجا که در دنیای کنونی دو دین اسلام و مسیحیت دارای بیشترین گروندگان هستند و جایگاه مهمی را در بین اعتقادات جهانیان دارا می‌باشند، در این پایان نامهبه بررسی این دو آیین بزرگ می‌پردازیم.در میان مسلمانان نیز دو مذهب شیعیان و سنی ها با توجه به تعداد گروندگان و نوع اعتقاداتی که دارند، مورد توجه ما واقع شده‌اند. از نگاه شیعیان دوازده امامی، مهدی موعود،منجی و آخرین حجت الهی است و از آنجا که او در حال حاضر حجت حی خداوند می‌باشد، شیعیان خود را در برابر او مسئول می‌دانند و معتقد‌اند که باید در زندگی به گونه ای عمل کرد که رضایت آن حضرت جلب و از ناخوشنودی ایشان جلوگیری شود. همچنین شیعیان در مورد تاخیر و تعجیل در ظهور او مسئول اند. مهمترین وظایف شیعیان در این دوران انتظار ظهور وی و داشتن تولی نسبت به او و تبری نسبت به دشمنان اوست. انتظار نیز در دیدگاه شیعیان تنها نشستن و دعا کردن پیرامون تعجیل در ظهور مهدی موعود نیست بلکه امری فراتر و کاملا پویا می‌باشد. یک منتظر با شناخت امام زمان خود، خویش را موظف به کسب رضایت او می‌داند تا به واسطه کسب این رضایتمندی، خوشنودی حق تعالی را بدست آورد.از نگاه سنی ها نیز مهدی موعود، منجی آخر الزمان می‌باشد، منتهی شخصیتی که آنها به عنوان مهدی به او معتقد هستند با شخصیت مورد نظر شیعیان متفاوت است. مهدی در نگاه سنی ها امامی عادل است که از اولاد پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و از فرزندان فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) می‌باشد و تا کنون به دنیا نیامده است و جهان به عنوان یکی از نشانه های آخرالزمان در انتظار اوست. به همین جهت یک مسلمان سنی، در زمان حال وظیفه ای نسبت به مهدی موعود ندارد.در میان مسیحیان، مذهبی که بیشترین توجه را به عقاید آخرالزمانی داراست مسیحیان پروتستان می‌باشند. این دسته از مسیحیان به جهت اعتقادی، بسیار به یهودیان بنیادگرا متمایل هستند. بنیان گذار این فرقه از مسیحیان مارتین لوتر است که شدیدا تحت تاثیر متون یهودی بوده و به یهودی کردن آیین مسیحیت اقدام کرده است. پس از مدتی اعتقادات خاص یهودیان در عمق مذهب پروتستانیسم محکم شده و اعتقاداتی مانند بازگشت به سرزمین مقدس و تشکیل حکومت یهودی از جمله اهداف این فرقه قرار گرفته است. در این آیین، عیسی مسیح (علیه السلام) منجی پایانی می‌باشد و بر خلاف اعتقاد مسیحیان نخستین، او پیامبری الهی نیست، بلکه پروتستان ها (به مانند مسیحیان کاتولیک)او را پسر خدا و دارای مقام اولوهیت می-دانند. وظیفه یک پیرو مکتب پروتستانیسم به انجام رساندن پیشگویی‌هایی است که به واسطه برخی مکاشفات انجام شده است و نوید دهنده آخرالزمانی زود رس است. آخرالزمانی که در آن حکومتی یهودی نشکیل شده و عیسی مسیح به زمین باز می‌گردد و به یهودیان در این دنیا برتری می‌بخشد و مسیحیان را در سرای آخرت ملکوت الهی می‌دهد.