جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ مفید از جمله افرادی محسوب می شود که با نگاهی صحیح به میراث اصیل شیعه، خط اعتدالی و اندیشه میانه را مطرح کرد و از آن پس جریان های دیگر به تدریج به طرف این محور فکری حرکت کردند.

در اهمیت موضوعآخر الزمان و آمدن منجی موعود، همین بس که عقیده ای فراگیر بین تمامی ادیان است و به سبب جایگاه مهم آن هر نحله فکری از دید خود به تبیین این عقیده پرداخته است. همچنین پیرامون این موضوع بحث های بسیاری صورت گرفته و نوشته های بسیاری نگاشته شده‌است. با این وجود عنصری که کمتر به آن توجه شده، تاثیر اعتقاد به منجی آخر الزمانبر وظایف منتظران و پیروان این ادیان در دوران کنونی و تاثیر اتفاقات پایان زمانی بر زندگی حال حاضر آنان است. برای پی بردن به این مهم ابتدا لازم است جایگاه فرد منجی را در نظام اعتقادی یک دین تعیین کنیم و سپس وظایفی را که پیروان آن دین نسبت به شخص منجی یا وقوع حوادث پایان جهان دارند، مورد بررسی قرار دهیم. از آنجا که در دنیای کنونی دو دین اسلام و مسیحیت دارای بیشترین گروندگان هستند و جایگاه مهمی را در بین اعتقادات جهانیان دارا می‌باشند، در این پایان نامهبه بررسی این دو آیین بزرگ می‌پردازیم.در میان مسلمانان نیز دو مذهب شیعیان و سنی ها با توجه به تعداد گروندگان و نوع اعتقاداتی که دارند، مورد توجه ما واقع شده‌اند. از نگاه شیعیان دوازده امامی، مهدی موعود،منجی و آخرین حجت الهی است و از آنجا که او در حال حاضر حجت حی خداوند می‌باشد، شیعیان خود را در برابر او مسئول می‌دانند و معتقد‌اند که باید در زندگی به گونه ای عمل کرد که رضایت آن حضرت جلب و از ناخوشنودی ایشان جلوگیری شود. همچنین شیعیان در مورد تاخیر و تعجیل در ظهور او مسئول اند. مهمترین وظایف شیعیان در این دوران انتظار ظهور وی و داشتن تولی نسبت به او و تبری نسبت به دشمنان اوست. انتظار نیز در دیدگاه شیعیان تنها نشستن و دعا کردن پیرامون تعجیل در ظهور مهدی موعود نیست بلکه امری فراتر و کاملا پویا می‌باشد. یک منتظر با شناخت امام زمان خود، خویش را موظف به کسب رضایت او می‌داند تا به واسطه کسب این رضایتمندی، خوشنودی حق تعالی را بدست آورد.از نگاه سنی ها نیز مهدی موعود، منجی آخر الزمان می‌باشد، منتهی شخصیتی که آنها به عنوان مهدی به او معتقد هستند با شخصیت مورد نظر شیعیان متفاوت است. مهدی در نگاه سنی ها امامی عادل است که از اولاد پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و از فرزندان فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) می‌باشد و تا کنون به دنیا نیامده است و جهان به عنوان یکی از نشانه های آخرالزمان در انتظار اوست. به همین جهت یک مسلمان سنی، در زمان حال وظیفه ای نسبت به مهدی موعود ندارد.در میان مسیحیان، مذهبی که بیشترین توجه را به عقاید آخرالزمانی داراست مسیحیان پروتستان می‌باشند. این دسته از مسیحیان به جهت اعتقادی، بسیار به یهودیان بنیادگرا متمایل هستند. بنیان گذار این فرقه از مسیحیان مارتین لوتر است که شدیدا تحت تاثیر متون یهودی بوده و به یهودی کردن آیین مسیحیت اقدام کرده است. پس از مدتی اعتقادات خاص یهودیان در عمق مذهب پروتستانیسم محکم شده و اعتقاداتی مانند بازگشت به سرزمین مقدس و تشکیل حکومت یهودی از جمله اهداف این فرقه قرار گرفته است. در این آیین، عیسی مسیح (علیه السلام) منجی پایانی می‌باشد و بر خلاف اعتقاد مسیحیان نخستین، او پیامبری الهی نیست، بلکه پروتستان ها (به مانند مسیحیان کاتولیک)او را پسر خدا و دارای مقام اولوهیت می-دانند. وظیفه یک پیرو مکتب پروتستانیسم به انجام رساندن پیشگویی‌هایی است که به واسطه برخی مکاشفات انجام شده است و نوید دهنده آخرالزمانی زود رس است. آخرالزمانی که در آن حکومتی یهودی نشکیل شده و عیسی مسیح به زمین باز می‌گردد و به یهودیان در این دنیا برتری می‌بخشد و مسیحیان را در سرای آخرت ملکوت الهی می‌دهد.

در نوزده آيه از آيات قرآن كريم، از «روح» و اوصاف آن سخن به ميان آمده است. حقيقت و مصاديق روح، كيفيت ارتباط روح با انسان و فرشتگان، كاركردها و آثار و نيز تجرد و ماديت روح از ديرباز در ميان مفسران و متكلمان اسلامي مورد كنكاش بوده است. در ديدگاه رايج، روح در قرآن داراي مصاديق گوناگون، از جمله نفس ناطقة انساني است؛ اما بر اساس ديدگاه آيت االله محمدباقر ملكي ميانجي، هيچ يك از اين آيات بر نفس انساني دلالت ندارند. اين نظريه، تفسير به روح القدس را وحدت بخش تمام آيات روح و استدلال به اين آيات براي تجرد نفس را خالي از دليل ميداند. تبيين شأن علمي روح القدس، كيفيت ارتباط وجودي آن با حاملان اين روح، و تحليل جايگاه آن در نبوت و ولايت، تلاشي ديگر در اين معناشناسي است. گذشته از مدلول ظاهري آيات، روايات اهلبيت مستند مهم اين مفسر براي تفسير روح به روح القدس است.

ماميه نخستين در موضوع حقيقت انسان به «دوآليسم واقعي» معتقد بود. برخي ديگر از مهمترين آراء درباره حقيقت انسان عبارت بودند از: نظريه فيزيكاليستي حقيقت انسان، نظرية روح منطبعه نظّام و نظرية فلسفي روحانگار. بر اساس اعتقاد امامية نخستين، حقيقت انسان عبارت است از تركيبي حقيقي از روح و جسم كه در عين اينكه اصالت با روح است، اما بدن نيز مدنظر قرار ميگيرد. نظرية هشام بن حكم به نحو دقيقتري حقيقت انسان را در سه ساحت مورد توجه قرار ميدهد: ساحت ايندنيايي كه شامل روح و بدن به نحو تركيب حقيقي ميشود؛ ساحت «ما به الامتيازي» كه عبارت از عقل و قدرت اراده در انسان است؛ و ساحت روح كه به عنوان جزء اصلي و ثابت از حقيقت انسان ـ البته داراي تجرد نسبي نه تجرد محض فلسفي ـ مدنظر قرار ميگيرد و بدون نياز به هيچ چيز ديگري ميتواند به فعاليت مدرِكانه بپردازد.

از جمله مباحث امامت بحث از علم امام و گستره دانش اوست. این بحث همواره در طول تاریخ مورد بررسی دانشمندان شیعه بوده و کتاب‌های متعددی در این زمینه تالیف گردیده است. از جمله تالیفات روایی عصر غیبت صغرا دو کتاب بصائر الدرجات صفار و کتاب الحجه از مجموعه الکافی کلینی می‌باشد. بررسی دیدگاه این دو مولف نقش مهمی در شناخت فکری حوزه حدیثی قم ایفا می‌کند و برداشت اصحاب از روایات این موضوع را روشن می‌سازد. علی رغم ادعای برخی از مستشرقان، مقایسه میان دیدگاه این دو مولف نشانگر همسویی فکری ایشان است.گستره دانش امام یکی از بحث‌های جنجالی در مباحث امامت میان امت اسلامی و پیروان مکتب تشیع به شمار می‌رود. صفار و کلینی که میراث‌داران حوزه حدیثی قم می‌باشند با جمع‌آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گستره خلقت و تقدیرات معرفی کرده‌اند. علم به حقایق گذشته، اتفاقات زمان حال و دانش تقدیرات آینده مجموعه‌ای پهناور از حقایق را تشکیل می‌دهند که در مجموعه علوم آل محمد: جای می‌گیرد.این دانش برگرفته از افعال خداوند متعال است و هر آنچه تحقق عینی یا تقدیری می‌یابد در صورت نیاز خداوند ائمه: را از آن آگاه می‌کند اما امام بر علم ذاتی پروردگار احاطه نمی‌یابد و همچنین، دانشی ذاتی از خود ندارد لذا علم غیب از ایشان نفی شده است. کلینی با ارائه نمونه‌هایی از این دست روایات در الکافی جهت اثبات چنین دانشی برای اهل‌بیت: تلاش کرد. در حالی که صفار به صورت تفصیلی روایات علم امام را جمع‌آوری نموده بود و یک روایت را با اسناد مختلف ارائه کرد تا موجبات وثوق به آنها را فراهم نماید. مجموعه روایات کافی در این بحث 85 حدیث و روایات بصائر الدرجات بالغ بر 423 حدیث می‌باشد.این پژوهش دیدگاه برخی در زمینه اختلاف میان دو کتاب کافی و بصائر الدرجات را نفی کرده و بر این نکته تاکید می‌کند که نه تنها کلینی از گفتمان حوزه حدیثی قم دست برنداشت بلکه آن را به گونه‌ای نظام‌مند و در قالبی جدید ارائه کرد. در این پژوهش تلاش شد تا چینشی جدید از روایات این بحث بر مبنای متعلق‌های علم ارائه گردد. این چینش برگرفته از روایات گستره علم بوده و معیار واحدی برای مقایسه باب‌ها و روایات دو کتاب فراهم می‌نماید.

حسین مدرسی طباطبایی تحت تأثیر پیش‌فرض‌ها و روش تاریخی مستشرقان، به دنبال ارائه مدلی توجیه‌پذیر از تاریخ تفکّر مکتب تشیع است، لذا به این باور می‌رسد که مکتب تشیع درگذر تحوّلات سیاسی و اجتماعی دچار تحوّل و تطوّر عقیدتی شده است. مدرسی برای طرّاحی مراحل این تحوّل، نظام واره‌ای را در ذهن خود شکل می‌دهد و با گزینش و تقطیع گزارش‌های تاریخی از منابع به دنبال تکمیل آن است. بنابراین مدرّسی در پژوهش خود به نتیجه‌ای متفاوت می‌رسد و برخی از باورداشتهای شیعیان، همانند عصمت، علم غیب و ولایت تکوینی امامان را برساخته ‌افرادی همانند هشام‌بن‌حکم یا متأثر از غلات و مفوضه‌ تلقّی می‌کند. محقق در این پژوهش از دو منظر روش‌شناسی عمومی و اختصاصی، تاریخ تفکر تشیع در عرصه ‌امامت را از دیدگاه مدرسی موردبررسی قرار داده ‌است. این دیدگاه در هرکدام از علوم مرتبط، بر اساس روش متداول آن‌ها مورد ارزیابی قرارگرفته‌ است. بررسی‌های پژوهشگر نشان دادند که روش عمومی کتاب مکتب در فرایند تکامل از منظر استنادی دارای اشکالاتی از قبیل اعتماد و استناد بیش از حدّ به منابع غیر شیعی و ارجاعات غیر روشمند است. همچنین روش عمومی پژوهش مدرّسی از منظر برداشت (فقه‌الحدیث) نیز گرفتار خطاهایی از قبیل خلط کاربردهای واژگان، کاربرد معیار غیر معتبر، غفلت از مولفه تقیه و نسبت دادن تکامل به مکتب نه به شیعیان است. روش اختصاصی پژوهش مدرّسی در علوم مرتبطی همانند کلام، حدیث، رجال و تاریخ نیز از منظر روششناسی متداول در هریک از آن علوم مبتلابه ‌اشکالات بنیادی است همانند مبنا قرار دادن روش تاریخی مستشرقان، تشکیک در منابع اولیه، خلط در روش پژوهش کلامی و تاریخی، پیش‌فرض قرار دادن اصول موضوعه مستشرقان، خلط در روش پژوهش حدیثی و تاریخی، تشکیک در اعتبار کتب روایی موجود، تحمیل پیش‌فرض بر منابع روایی، تشکیک در اهمیت علم رجال، جرح و تعدیل ناروای رجال.در نهایت برای احتراز از ابتلا به ‌ایرادات فوق‌الذکر، مجموعه‌ای از ملاحظات در قالب روش‌شناسی پیشنهادی تاریخ تفکّر تشیع ارائه می‌گردد. محقق در روش پیشنهادی بر اساس پیش‌فرض و طرّاحی نظام واره وارد گردآوری اطّلاعات نمی‌شود بلکه با ملاحظه همه مستندات به دنبال یافتن تصویری واقعی از تاریخ تفکّر تشیع است. برای رسیدن به چنین مقصودی منابع اصیل و قویم شیعی در اولویت قرار می‌گیرند. ارزیابی و نقد گزارش‌ها و منابع نیز بر اساس روش متداول در تاریخ تشیع تحقّق می‌پذیرد. پژوهشگر از علوم مرتبط با تاریخ تفکّر تشیع بر اساس روش متداول در آن‌ها بهره می‌گیرد.

در رویکرد اسلامی، خانواده، هم محیط پرورش و کمال یافتن افراد است و هم زیرساخت جامعه اسلامی به حساب می آید. چنانچه کمال انسان ها در رسیدن به مقام عبودیت و اخلاص یا همان مقام توحید باشد، نقش ها و وظایفی هم که برای ارکان خانواده و همچنین برای یک خانواده و ارتباطات بیرونی آن تعریف می شود، می بایست همسو و هم آهنگ با آهنگ توحید و بندگی باشد. لذا شکلی متفاوت با نقش ها و وظایف و ارتباطات خانواده غیر توحید محور پیدا می‏کند. بر اساس اهمیت موضوعِ توحید و توحید محوری در ارکان خانواده، در این پژوهش، بر رابطه بین توحید محوری و نقش‏ها و وظایف هر یک از ارکان خانواده تاکید می‏شود. پس از بیان تعریف کلی از توحید محوری و ابعاد و مراتب و گستره آن، یافته‏های تحقیق ارائه خواهد شد. روش تحقیق، کتابخانه‏ای است و از طریق تحلیل محتوای منابع دست اول (آیات و روایات) و دست دوم (منابع اندیشمندان دینی و تحقیقات انجام گرفته) صورت می‏پذیرد. نتایج به دست آمده از مطالعات تحقیق نشان می‏دهد: 1. توحید، که اصل محوری در کلام اسلامی و مهم‏ترین شاخص و تمایز بخش میان زندگی اسلامی و غیر اسلامی است، در میان بیان الگوهای عملی در شکل‏گیری خانواده و در تعریف نقش‏ها و وظایف و تعریف ارکان خانواده، نه تنها به عنوان اصل محوری دیده نمی‏شود بلکه توحید محوری به عنوان یکی از اولویت‏های زندگی در عرض دیگر اولویت‏ها و پس از آن‏ها، ملاحظه شده و ابعاد و گستره آن در همه زوایای زندگی خانوادگی به خوبی تبیین نشده است. این امر غالباً خانواده را به تأثیرپذیری از الگوهای غیر توحیدی و سکولار می کشاند. چه این که در روابط بیرونی خانواده نیز این اصل، مهجور واقع شده است. 2. در تعریف نقش‏ها و مسئولیت‏های ارکان خانواده: در منابع موجود، برای مرد در خانواده، «ولایت» و سرپرستی تبیین شده است اما به دلیل اتخاذ تعریفی محدود از «ولایت»، نقش مرد را در گستره ای متناسب با نظام‏های سنتی قدیمی تعریف می‏کند که برای شرایط زمانی کنونی، ناکافی و یا ناکارآمد می نماید. با اصلاح تعریف ولایت مرد در خانواده، از تعریف فقهی، آن هم در حوزه فردی، به تعریف کلامی، کارکرد مرد در خانواده شکل توحید محورانه، کارآمدتر و امروزی به خود خواهد گرفت. همچنین در منابع موجود، نقش ها و کارکرد زن در خانواده، با استنادهای غیر مجتهدانه به آیات و روایات به گونه‏ای تبیین می شود که در نهایت، زن به فردی با اختیار و اراده بسیار محدود، و برای آرامش مرد و پرورش نسل تبدیل می‏شود و ایمان او به ایمانی زهدگرایانه توصیه می شود. در حالی که با در نظر گرفتن ضرورت اصل توحید محوری به عنوان محوری‏ترین و اصلی‏ترین وظیفه در تعریف وجود زن، نقش‏ها و وظایفی برای او تبیین می‏شود که نه تنها گستره اختیار و اراده او را تنگ و محدود نمی کند بلکه با هماهنگی با نقش‏ها و وظایف مرد، به ساختن خانواده‏ای توحیدی و پرورش نسل توحیدمحور نایل می ایند. 3. در بررسی روابط بیرون خانواده، با ملاحظه اصل محوری توحید، کارکردهای خانواده در بیرون از خود یعنی در خویشاوندان، در سازمان‏ها و در جامعه، در تمامی ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، کارکردی اثرگذار بوده و زیرساخت جامعه اسلامی که بسترساز عبودیت و بندگی و اقامه کلمه توحید است را مستحکم‏تر می‏سازد.

چکیده:تاریخ‌نگاری از دغدغه‌های مهم اندیشمندان سلف بوده است از این روی مورخین، بسیاری از وقایع مهم تاریخی را مضبوط کرده‌اند. با وجود اینکه آنان در ضبط وقایع تاریخی زحمات فراوانی متحمل گشته‌اند، متأسفانه در نگارش تاریخ اندیشه، کوتاهی بزرگی صورت گرفته است، به طوری‌که باید اذعان کرد کتابهای تاریخی، خصوصاً مصادر اولیه از تاریخ اندیشه تهی‌اند.خاندان‌های بزرگی مانند امویان که حدود یک قرن و بنی العباس که قریب به پنج قرن عهده‌دار حاکمیت و خلافت جامعه اسلامی بودند، هر کدام گرایش‌های عقیدتی متفاوتی را داشتند. در درون آنها نیز تفاوتهای عمد? عقیدتی مشهود است، شخصیتی مانند معاویه بن ابی سفیان کاملاً جبری مسلک است و در مقابل، یزید بن ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی، خود از مقتدرترین و نامدارترین رهبران فرقه قدریه به شمار می‌آید. همچنانکه عمر بن عبدالعزیز با سران قدریه دوستی عمیقی ایجاد کرده بود. انصاف حکم می‌کند در نسبت دادن عقیده‌ای به یک خاندان تأمل کنیم و گرفتار این اشتباه نشویم که همه آنان دارای عقیده واحد بوده‌اند و نباید عقید? معاویه و یزید بن معاویه را به تمامی امویان تسری داد.خاندان بنی العباس نیز گرایشات متفاوتی داشته‌اند. گاهی تفاوت عقیدتی آنان به اندازه‌ای عمیق می‌شود که نمی‌توان دو خلیفه عباسی را در محدود? فرقه واحد جای داد. شخصیتی مانند منصور عباسی، جبری مسلک، گریزان از مباحث کلامی، علاقمند به اهل حدیث، مخالف سرسخت شیعه خصوصاً شاخه حسنی آن است و با شاکله اصلی شیعه نیز رفتاری خصمانه داشته است. او در مسأل? امامت نظریه‌ای بر خلاف شیعه و حتی اهل سنت مطرح می‌کند و چهارچوب عقیدتی بنی العباس را بر همین اساس پایه‌ریزی می‌کند. در همین خاندان شخصیت بزرگ تاریخی، مأمون عباسی به خلافت می رسد. او متکلمی زبردست، اهل مناظره و مباحثات کلامی است. رفتار او با شیعه کاملاً متفاوت با رفتار خلفای قبلی است تا جایی که امام شیعیان را به عنوان ولی عهد منصوب می‌کند و در زمان خلافتش شیعیان با آسودگی زندگی می‌کنند. او از جبر گریزان و جایگاه عقل را شناخته، قائل به خلق قرآن است. خلفای عباسی با شیعیان خصوصا شاخه حسنی آن رابطه تندی داشته‌اند و با زیدیه همواره در حال جنگ بودند. در مقابل آنان رابطه خوبی با معتزله برقرار کردند و در ادامه حکومتشان یعنی پس از سفاح و در زمان منصور کم کم به تفکر اهل حدیث نزدیک شدند. هر چند ائمه شیعه با بنی العباس در برخی موارد درگیری سیاسی نیز داشته‌اند، اما اختلافات اعتقادی ایشان با خلفای عباسی از اهمیت فراوانی برخوردار است. ائمه شیعه توانستند آراء و اندیشه‌های کلامی اهل بیت را به مردم معرفی کرده علاوه بر این میراث گرانقدری از احادیث اعتقادی برای آیندگان به جای گذاشتند. آنان موفق شدند در مقابل اندیشه‌های مخالف زمانشان،آراء و عقاید اهل بیت را بیان کنند و با تصحیح، رد یا قبول اندیشه‌ها در برابر مخالفین واکنش نشان می‌دادند.

لطفا برای مشاهده متن چکیده فارسی و عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.