جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله، تحقیقی است در خصوص نظریه ((زمان)) و ((مکان)) از دیدگاه کانت و ابن سینا، زمان و مکان از مهمترین مسائل فکری بشر از قدیم تا به اکنون به شمار می آید؛ به طوری که آنها را نه تنها به عنوان مسائلی در فلسفه محض درآورده که در عصر حاضر، به عنوان یکی از پیچیده ترین مسائل مبادی متافیزیکی علوم نوینی در عرصه ((فلسفه علم)) مطرح نموده است. این نوشتار، علاوه بر اینکه سعی دارد، حدالامکان به تبیین این نظریات از نظرگاه کانت و ابن سینا-با استفاده از آثار ایشان یا نقطه نظرات مفسرین مهم آنها-بپردازد، پاره ای نکات تنبیهی و تطبیقی را نیز متذکر می شود. این تطبیق ها، هم شامل برخی مسائل و جزئیات مطرح در ساخار نظریات و هم شامل تطبیق های کلی با نظرگاهی فراگیرتر می باشد. محتوی این رساله به تبیین و طرح ملزومات و مقدمات، پیش فرض ها، استدلال ها و دیگر مسائل مرتبط با نظریه زمان و مکان کانت و ابن سینا اختصاص یافته است، لکن توجه به این امر، صرفا از نظرگاه تبیین صرف نبوده است، بلکه این تبیین در اصل، متوجه جنبه های تطبیقی و مقایسه ای بوده و نهایتا شیوه خاصی از فلسفه تطبیقی را با استناد به تحقیقات ((مارتین هایدگر)) معرفی نموده است.

در این رساله ابعاد مختلف زمان که در دیانت یهود از اهمیت فراوانی برخوردار است مورد کاوش قرار گرفته است: واحدهای زمانی در یهود؛ نگرش خطی یهود نسبت به زمان؛ تجلی خدا در تاریخ؛ آخرالزمان؛ تقویم؛ اعیاد و ایام مقدس مربوط به هر یک از زمان‌ها. در این تحقیق، نگرش نوین این دین به زمان و تاریخ در قیاس با ادیان ابتدایی و قدیم، اهمیت این مهم در زندگی دنیوی و سرنوشت آن و نیز مسئله تأثیر و تأثرات این فرهنگ از دیگر ملل (در این زمینه) مورد بررسی قرار گرفته است. زمان در یهود در قیاس با دیگر ملل، صورت و مفهومی خطی دارد که دو نقطه‌ی آغاز و پایان (خلقت و معاد) دارد. خدای خالق آغاز و پایان، جریان ما بین این دو نقطه را تعیین می‌کند. مسیر تاریخ مشیَّتی یهود با دستورات چندی از جانب خداوند مشخص می‌شود. اهمیت مسئله‌ی زمان در عهد عتیق در نخستین سفر آن نمودار است که به تشریح و تقسیم بندی آن می‌پردازد. بعد از تقسیم بندی زمان، خداوند اعیاد و روزهای مقدس خویش را در آن چارچوب قرار می‌دهد و بر آن اصرار دارد که در موعد معین مقرر شود. در کنار تقسیم بندی زمان در عهد عتیق، یهودیان بر مبنای آن، واحدهای جزئی‌تری را ابداع نمودند که کاربرد و اهمیت زیادی برای اهداف دینی دارد. مسئله‌ی برگزاری اعیاد و روزهای مقدس در زمان مشخص، تنظیم تقویم را توجیه می‌کند. این تنظیم تا دستیابی آنها به اصولی ثابت، دامنه گسترده‌ای طی زمان داشته است. بررسی اعیاد و روزهای مقدس یهودیان خود نشان‌گر اهمیت زمان و همچنین نمودار تجلی و کارکرد خدا در تاریخ یهود است.

در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی به تبیین و بررسی دیدگاه ملاصدرا درباره ازلیت خداوند پرداخته می‌شود. در فلسفه دین معاصر، دیدگاه‌های گوناگون درباره ازلیت خداوند، در سه تفسیر 1. فرازمانی استمراری، 2. فرازمانی غیر استمراری، و 3. زمانی‌گرایی خلاصه شده است. با بررسی آثار ملاصدرا به سه تفسیر از ازلیت الهی دست می‏یابیم که از آن‏ها به: 1. فرازمانی غیر استمراری، 2. احاطه بر همه زمان‏ها، و 3. فرازمانی استمراری تعبیر می‏کنیم. این سه تفسیر در آثار او بیش‌تر با تعبیرات ازلیت، اولیت، و سرمدیت بیان می‌شود که بر اساس شیوه خاص حکمت صدرایی در کنار یک‌دیگر قرار می‌گیرند و با هم قابل جمع هستند. بدین‌سان در ازلیت (تفسیر فرازمانی غیر استمراری) بر تنزیه خداوند از محدودیت تأکید می‌شود؛ که نمونه‌ای از صفات سلبی یا جلال است. در اولیت به احاطه خداوند بر زمان و موجودات زمانمند تکیه می‌شود؛ که نمونه‌ای از صفات جمال یا فعل است. سرانجام با سرمدیت (تصور فرازمانی استمراری) تلاش می‌شود که دو تصور استمرار و گستردگی وجود خداوند با تعالی و برتری ذات او از زمان جمع شود. نتیجه آن‌که دیدگاه ملاصدرا درباره ازلیت الهی در عین توصیفات متفاوت، جامعیت، سازگاری درونی، و نیز قوام و استحکامی را که یک نظریه جامع لازم است داشته باشد دارد.

میرداماد و ملاصدرا دو استوانه حکمت اسلامی ایران زمین‌اند که یکی از استرآباد و دیگری از شیراز برخاسته و در اصفهان به هم می‌رسند. هر یک صاحب اندیشه‌هایی ژرف در مسائل حکمت الهی، از جمله در جهان‌شناسی است که این مقاله مختصر به پاره‌ای از مبانی فکری و دیدگاه‌های آنان در این باب می‌پردازد بحث اصالت وجود یا ماهیت و تعلق جعل به ماهیت یا وجود، از مبانی مورد اختلاف، و مباحثی چون حرکت جوهری، حرکت سرمدی افلاک، حدوث دهری عالم یا حدوث زمانی بدون ابتدای زمانی آن، و ربط حادث و قدیم از مسائل مورد توجه این دو حکیم در باب جهان‌شناسی است که هر یک نظریه خاصی درباره آنها ابراز داشته‌اند که در حد مجال این نوشتار بررسی خواهد شد.

با پیش رفت علوم در قرون اخیر، مسایلی در علم مطرح شده است که نیاز به انقلاب در ساختارهای فلسفی علوم را گوشزد می کند. در این جا به عنوان جای نشینی برای زیربنای فلسفی علوم، نظریه ی فلسفی «امر وجودی» پیشنهاد می شود که با الهام گرفتن از استعاره ی انسان متفکر و بر اساس دیدگاه حکمت متعالیه طراحی گردیده است. این نظریه ایجاد را جای نشین وجود می کند و با مخروطی دیدن نظام آفرینش، خلقت را عملی در ذات خداوند می داند که یک سویه است و از وحدت رو به کثرت دارد. این نظریه پدیده های عالم را «عمل آفرینش» دانسته، مفهوم موجود را حاصل دخالت ذهن انسان می انگارد. هم چنین دیدگاه کلی - جزیی را جای نشین دیدگاه کل – جز می کند. از دستاوردهای این نظریه، اتحاد بین اشیا مادی با یک دیگر و با قوانین حاکم بر آن ها و توصیف هماهنگ مفاهیمی چون کمیت، زمان، پیوستگی و ... است.

این جستار در پی آن است که نقش زمان را در معرفت‌شناسی و وجود‌شناسی فلسفه‌ی کانت و هایدگر مورد بررسی قرار دهد. بههمین منظور پایان‌نامه‌ی حاضر در سه بخش تدوین شده است. بخش نخست در پی دست‌یابی به معانی کلی و عام زمان نزد دو فیلسوف است. در بخش دوم، با اشاره به فلسفه‌ی هر دو فیلسوف سعی شده است تا نقش زمان در مباحث وجودشناسی آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. در این‌جا، سعی شده تا با توجه به تفسیری که هایدگر از فلسفه‌ی کانت داشته است به تقریب آراء آنان در باب نقش زمان در وجودشناسی نیل شود. به این منظور برای تبیین زمان‌مندی دازاین، ابتدا به سه ساحت بنیادین دازاین یعنی قیام ظهوری، درافتادگی و پرتاب‌شدگی پرداخته و پس از آن، پروا که این سه ساحت را متحد می‌سازد تبیین شده‌ است و نشان داده شده که چگونه هایدگر از پروا به زمان-مندی می‌رسد. در ادامه آراء کانت در باب حسّیات استعلایی و شاکله‌ی وجود مورد بررسی قرار گرفته و قوه‌ی خیال در کانت با زمان‌مندی نزد هایدگر همسان دانسته شده است. در بخش سوم، با تأکید بر معرفت‌شناسی دو فیلسوف مسأله ی زمان مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش حسّیات استعلایی، شاکله‌ها و مقولات کانت به تفصیل بررسی شده وبا نگاه خاصی به پدیدارشناسی هایدگر، سعی شده است تا اندیشه های این دو فیلسوف به یکدیگر نزدیک شود. در پایان نشان داده شده است که هایدگر نتوانسته است مسأله‌ی فاصله ی بین پدیدار و شیء فی نفسه را که در فلسفه ی کانت ایجاد شده بود، حل نماید.

زمان از دیرباز یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه اندیشمندان بوده است خواه در حوزه ی فلسفه، خواه در حوزه ی هنر و خواه در حیطه ی علم. نگاهی اجمالی به هریک از حیطه های یاد شده، نه تنها بیانگر اهمیت موضوع زمان که نمایانگر مناقشات و اختلاف نظرهای گوناگون در این زمینه خواهد بود. همین گونه گونی در آراء حکما و متفکران ادیان و مذاهب مختلف نیز دیده می شود. برای نمونه حکمای مسلمان به رغم تأسی به یک کتاب مشخص- قرآن- پاسخ های متفاوتی به چیستی و ماهیت قرآن داده اند. از این رو برای فهم منظر دین اسلام نسبت به زمان باید به قرآن مجید مراجعه کرد و ماهیت و بود زمان را از چیستی و نمود آن در این کتاب الهی نتیجه گرفت. از مطالعه ی اشکال نمود زمان در قران مجید نظیر سنتهای الهی، سوگندها، عالم خلق و امر، شاخص های زمانی و روایت ها، چنین نتیجه می شود که زمان یکی از مخلوقات خداوند و مفهومی مستقل از حرکت است. درک انسان از زمان نیز تابع درجه ایمان و زیست- جهان اوست.در میان تمامی اشکال نمود زمان، روایتها به دلیل پیوند ناگسستنی شان با زمان- از اهمیت ویژه ای برخوردارند. در این رساله پایه ی زمانی شش روایت از قرآن کریم- روایت آفرینش، روایت اصحاب کهف، روایت عزیر، سوره ی تحریم، روایت اصحاب اعراف، و روایتی از بهشت و جهنم در سوره ی واقعه مورد تحلیل قرا گرفته اند. ویژگی خاص این روایت های وحیانی- همچون استفاده ی حداقلی از توصیف، کاربرد وسیع صنعت التفات در دو سطح گیرنده و فرستنده، و عدم تبعیت افعال از منطق دستوری، و انطباق زمان گفتمان بر زمان عمل روایت، بیانگر تمایز آنها از روایت های بشری است. از این رو نمی توان دستور و بوطیقای متعارف را در مورد روایتهای وحیانی به کار بست.

آنچه در نوشتار پیش روی، تقدیم خوانندگان محترم میگردد، مجموعه مباحثی است تحت عنوان «جمع بین صلاتین از دیدگاه فریقین» که در قالب یک مقدمه، چهار فصل و یک خاتمه ارایه میگردد. در آغاز، علاوه بر تبیین اهداف و ضرورت های تحقیق مبنی بر شناخت موانع تقریب مذاهب اسلامی و رفع آنها؛ با بررسی معانی لغوی واژه های «جمع» و «صلوه»، منشاء نزاع علمای در رابطه با موضوع را جستجو نموده و به تبیین اقسام جمع (جمع صوری و جمع حقیقی) پرداخته است؛ به این صورت که جمع حقیقی را به معنی اینکه «نماز گذار نماز اول را در وقت نماز دوم و یا نماز دوم را در وقت نماز اول بخواند» و نیز جمع صوری را به معنای اینکه «نمازگذار نماز اول را در آخر وقتش خوانده و بلافاصله نماز دوم را در اول وقتش بخواند»؛ تعریف کرده و در نهایت«کاربرد جمع به معنی حقیقی نه به معنای صوری»، به عنوان ماحصل کنکاش های علمی، ارایه گردیده است.پس از بحث‌های مفهومی، تاریخچه جمع بین صلاتین در طی دوره‌های «پیدایش»، «رکود» و «جدید» بررسی و به این حقیقت تلخ اشاره شده است که بعضی از فقهاء اهل سنّت، علی رغم تمایل به صدور فتوای جواز جمع، به خاطر دلایل آشکار موجود پیرامون موضوع و نیز ضرورت های زندگی سخت امروزی، بازهم، بالصراحه جرأت مواجهه با سنّت پیشینه را ندارند.در ادامه، با بررسی مستندات فقهاء اهل سنّت در رابطه با عدم جواز جمع، از قبیل آیات و روایات، به این نتیجه رسیده‌ایم که آیات مورد استناد ایشان- 238 بقره و 103 نساء- در رابطه با منع جمع بین دو نماز، کاملاً ساکت است. و نیز روایاتی که مورد استدلال قرار می گیرند، به لحاظ سندی قابل مناقشه و نقد و دلالت آنها بر وجوب تفریق، قابل تأمل است.در پایان، با بررسی اوقات نماز از دیدگاه فقهاء شیعه، نظریه ایشان مبنی بر اشتراک اوقات نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشاء، و عدم محذوریت جمع بین دو نماز، را به تحلیل نشسته ایم و در بررسی ادله های قرآن آنها –آیات 114 هود و 78 اسراء- دریافته‌ایم که جمع بین دو نماز موافق با ظاهر آیات است. البته علاوه بر آیات مذکور، روایات بسیاری از مصادر معتبر شیعه و هم چنین صحاح و مسانید معتبر اهل سنّت، استخراج و با بررسی سند و دلالت آنها، تصریح گردیده که: جمع بدون هیچ عذری جایز می باشد. امّا اینکه علی رغم وجود چنین دلایل محکمی، چرا فقهاء اهل سنّت به جواز جمع فتوای نداده‌اند؛ وجود تأویلات و توجیهاتی است که از روایات موجود صورت گرفته‌است. براساس تأویلات مذکور، تنها برخی اعذار نظیر: باران، ابری بودن هوا، سفر و برخی عذر های نامشخص، می تواند سبب جمع گردد. البته حنفی ها، علی رغم پذیرش دلالت عام روایات بر جمع، متأسفانه، جمع را به معنای «جمع صوری» گرفته و به وجوب تفریق حکم نموده‌اند. ما ضمن احترام به همه‌ی برداشت‌ها و دیدگاهها، به این مهم اشاره کرده‌ایم که ثمرات تحقیقات علمی فارغ از باورهای مذهبی، بر جواز جمع و فضیلت تفریق تأکید می کنند. بر همین اساس، در نهایت با شمارش نتایج تحقیق، بنابه ضرورت وحدت جامعه اسلامی، راهکارهایی را نیز برای تقریب مذاهب اسلامی و پرهیز از مناقشات بی مورد، پیشنهاد کرده‌ایم

بررسی شبهات تبرک جستن به غیر خدا می‌باشد.در این رساله نخست ادله عقلی، نقلی و فطری تبرک جستن به غیر خدا بیان شده سپس شبهات مربوط به آن پاسخ داده می‌شود. نگارنده ضمن بررسی معنای برکت و منشأ آن به سراغ برخی از آیات رفته و مکانهای مبارک، زمانها، اسامی‌و کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مبارک در قرآن را معرفی نموده است. وی در ادامه تبرک جستن پیامبر اسلام به وحی، برخی از آثار را بیان نموده و جواز تبرک جستن به آثار مبارک از جمله قبر پیامبر(ص) و تبرک جستن به صالحین درگاه خداوند را اثبات می‌نماید و دلایل عقلی و نقلی این مسأله را بیان می‌کند. ردّ مغالطات و شبهات ابن تیمیه و شرک دانستن تبرک و حرمت آن از دیگر زوایای مورد بحث در این رساله است.