جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پايان نامه در شش فصل تدوين گرديده است در فصل اول مباحث مقدماتي مانند معرفی تفسیر مجمع البیان ومفسر آن وبررسی ساختار آن مطرح گرديده است فصل دوم به بررسی روش تفسیری طبرسی درتوجه به قرائت صحیح مي پردازد. وچنین به نظر می رسد که مؤلف ضمن بیان قرائتها ی مختلف اعم از مشهور وغیر مشهور،وذکر دلایل این قراءات،تلاش نموده استدرترجیح یک قرائت ،خود را مقید به قرائت مطابق با رسم الخط کنونی مصحف شریف نماید.در فصل سوم تبییین مفردات از منظر طبرسي بررسي شده وبا تفحص در این تفسیر معلوم گردیده است که وی ،تمام لغاتی را که از منظر خودش نیاز به تبیین داشته ند معنا کرده است .و در فصل چهارم شیوه طبرسی درتوجه به قواعد ادبیات عرب مورد مداقه قرار گرفته ومشخص گردید که طبرسی از این قواعد استفاده کسترده ای کرده است وگاه برای توجیه اعراب مورد نظر خویش از دلایل عقلی یا روایی بهره گرفته است. فصل پنجم عهده دار بررسی شیوه نويسنده درتوجه به قرائن است که با وجود عدم تصریح مؤلف به ذکر نام بسیاری از این قرائن ،از آنها در تفسیر آیات کمک گرفته است .گاهی با کمک اسباب نزول تفسیر صحیح آیه را بیان می کند وگاه چند سبب نزول را ذکر می کند ولی به بررسی صحت وسقم آنها نمی پردازدودر مواردی خلط بین سبب نزول وشأن نزول آیه می کند.در برخی از آیات ،عادات وآداب ورسوم رایج در زمان نزول آیه را تشریح می نماید.ودر آیاتی که متضمن معانی باشند که موجب تجسیم در خداوند گشته ویا مخالف با شأن مخاطب آیات باشندباکمک قرینه ویژگیهای متکلم و یا مخاطب آیات ،ظهور آیه در آن معانی را بی اعتبار می داند همانطور که گاهی با کمک معرفتهای بدیهی وبرهانهای قطعی به رد نظرات خلاف واقع دیگران اقدام می کند .وبا توجه به اعتقاد وی نسبت به رجوع به پیامبر در تبیین آیات مجمل،از روایات وارده در تفسیر آیات بهره گرفته است گرچه در مواردی،منبع وسند را ذکر نکرده است.ونیز گاهی از آیات دیگر برای تبیین جنبه های مختلف یک موضوع یا تعیین معانی مفردات قرآنی استفاده نموده است. همچنانکه به سیاق آیه هم توجه داشته وگاه از آن به عنوان قرینه صارفه از معنای ظاهری ویا توجیه معنای صحیح مورد نظر خویش بهره برده است. و فصل نهايي در موضوع توجه به اقسام دلالتهاومعانی باطنی قرآن تدوين شده است. وبا توجه به احاطه علمی وی بر علوم پیش نیاز تفسیر، گاه چندین دلالت برای آیه بیان نموده است و با این که اعتقاد به وجود معانی باطنی در قرآن داشته، اما در بیان این معانی ، بسیار احتیاط کرده است تاگرفتار تفسیر به رأی نشود به طوری که در ذکر معانی باطنی، ملتزم به پیروی از روایاتی بوده است که یقین به صحت سند ومحتوای آنها داشته است. با تتبع در مطالب تفسیری آن معلوم گردید غالب مطالب مطرح شده از سوی مرحوم طبرسی درچارچوب قواعد تفسیری بیان شده است.واز آنجا که مفسر در تفسیر آیات به همه ی قواعدتفسیری کم وبیش توجه داشته است می توان آن را یک تفسیر اجتهادی جامعبشمارآورد.

تحقيق حاضر، يکصد وسي وپنج بيت از شواهد شعری به کار رفته در تفسير مجمع البيان از ابتدای سوره ی مجادله تا انتهاي سوره ی قيامت را شرح داده ونکات صرفي را به صورت مختصر بیان کرده سپس به بیان علت استشهاد به این ابیات می پردازد واشاره ای به سراینده ی آنها نیز می کند.مؤلف برای توضیح نکات صرفی ولغوی آیات وقرائت وشأن نزول آنها به شعرهای دوران جاهلی واموی وعبّاسی استشهاد جسته امّا به شرح آنها نپرداخته ومفردات لغوی و نکات صرفی آنها را بیان نکرده. از این رو روشن ساختن پیچیدگی های این اشعار برای فهم بهتر این تفسیر ضروری به نظر می رسد.نتايج حاصل از این تحقیق از دو جهت براي پژوهشگران مفید می باشد اوّل اينکه آراء صرفي طبرسي مطرح شده است ودوّم آنکه ابيات موجود به زبان عربي تشريح ، واسناد مربوط به سراينده ي هر بيت تا حدّ امکان ذکر شده است.

نيمه دوم قرن پنجم و نيمه نخست قرن ششم را مى توان سرآغاز رويكرد عمومى مسلمانان به تفسير نگارى و تلاش فراگير براى تدوين و تنظيم ديدگاهها و نظريات تفسيرى در تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامى ناميد. در اين دوره شاهد اهتمام متفكران مسلمان در جهت ساماندهى و بازگشايى فصل‏هاى جديد در حركت تفسير و فهم قرآن هستيم كه ره ‏آورد آن ظواهر تفاسير متعدد و عميق با رويكردهاى گوناگون است.

با توجه به جایگاه ویژه اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، توجه این پژوهش به بخش النزول این تفسیر گرانقدر معطوف شده است. بدین صورت که روایات اسباب ‌النزول سوره بقره از تفسیر مجمع البیان انتخاب و با روایات اسباب ‌النّزول همین آیات از تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت مقایسه و سپس با توجه به ملاک‌هایی مشخص، روایات صحیح و سازگار با ظاهر و سیاق آیات و روایات و عقل و ... انتخاب شده است. در این راستا پژوهش حاضر بحث‌های مهمی را در خود جای داده است. بعد از بیان کلیات به معرفی شخصیت مفسر بزرگوار، طبرسی و آثار علمی و تفاسیر ایشان عموماً و تفسیر مجمع‌البیان خصوصاً پرداخته، سپس به مقدمات علم اسباب ‌النزول تحت عنوان گذری بر اسباب ‌نزول، ملاک‌های تشخیص روایات صحیح اسباب‌النزول و ملاک‌های طبرسی در نقد، تحلیل و ترجیح روایات سبب نزول و نهایتاً به بررسی مقایسه‌ای روایات اسباب‌ نزول سوره بقره از تفاسیر روایی شیعه و اهل‌سنت که هدف اصلی این پژوهش می‌باشد، پرداخته است و پس از بررسی تطبیقی سعی شده است که به روایات صحیح ذیل آیات دست یابد.

با توجه به جایگاه ویژه اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، توجه این پژوهش به بخش النزول این تفسیر گرانقدر معطوف شده است. بدین صورت که روایات اسباب -النزول سوره‌هاي اعراف تا نحل از تفسیر مجمع البیان انتخاب و با روایات اسباب ‌النّزول همین آیات از تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت مقایسه و سپس با توجه به ملاک-هایی مشخص، روايات صحيح و سازگار با ظاهر و سياق آيات و روايات و عقل و ... انتخاب شده است. در این راستا پژوهش حاضر بحث‌های مهمی را در خود جای داده است. بعد از بیان کلیات به معرفی شخصیت مفسر بزرگوار، طبرسی و آثار علمی و تفاسیر ایشان عموماً و تفسیر مجمع‌البیان خصوصاً پرداخته، سپس به مقدمات علم اسباب ‌النزول تحت عنوان گذری بر اسباب ‌نزول، ملاک‌های تشخیص روایات صحیح اسباب‌النزول و ملاک‌های طبرسی در نقد، تحلیل و ترجیح روایات سبب نزول و نهایتاً به بررسی مقایسه‌ای روایات اسباب‌ نزول سوره‌هاي اعراف تا نحل از تفاسیر روایی شیعه و اهل‌سنت که هدف اصلی این پژوهش می‌باشد، پرداخته است و پس از بررسی تطبیقی سعی شده است که به روایات صحیح ذیل آیات دست یابد.

اسباب نزول از ابزارهای کارسازی است که بیشتر مفسران در تبیین مفاهیم آیات قرآن از آن بهره‌ی فراوان برده‌اند. گرچه پیشینه‌ی استفاده از این ابزار به صدر اسلام باز می‌گردد، اما این گونه روایات به دلایل مختلف، قابل اعتماد نیستند وضروری است مورد بررسی قرار گرفته و ارزش‌گذاری شوند. از آنجا که تفسیر مجمع البیان از تفاسیر گرانسنگ شیعی است که اسباب نزول در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، این تفسیر در این پژوهش مبنا قرار گرفته و روایات اسباب نزول آن استخراج شده و با روایات سایر تفاسیر مورد مقایسه قرار گرفته است. به عنوان مقدمه، فصل اول این پژوهش به بررسی شخصیت علمی، آثار و روش تفسیری طبرسی در مجمع البیان اختصاص یافته است. در فصل دوم به تعریف اسباب نزول، اعتبار آن، ملاک‌های تشخیص صحت و سقم آن و دیدگاه و سبک مفسران در استفاده از اسباب نزول پرداخته شده است. در نهایت، پژوهش حاضر به جمع آوری روایات اسباب نزول سوره‌ی نساء از این تفسیر پرداخته، آنها را با سایر روایات از تفاسیر شیعه و اهل سنت مقایسه کرده است و با استفاده از ملاک‌های تشخیص صحت و سقم روایات همچون سازگاری با ظاهر و سیاق آیات، سازگاری با سایر روایات بویژه روایات ائمه‌ی معصومین:، سازگاری با عقل و واقعیت‌های تاریخی، قرائن معنوی، اجماعو سایر ملاک‌ها نتیجه‌گیری شده است.

در این مقاله کوشش شده است که انگیزه و علت استمداد مفسران بلندپایه به شعر عربی در فهم الفاظ غریب قرآنی روشن شود و شیوه ای را که برای نخستین بار حبرالامه و فقیه اهل البیت ابن عباس در استناد به شعر جاهلی ابداع کرده است با آوردن مثالهای گوناگون واضح گردد و روش هر یک از مفسران بزرگ اسلامی از قبیل زمخشری و طبرسی و ابوالفتوح رازی و نظایر آنها در اعتماد به شعر جاهلی در فهم الفاظ غریب قرآنی شرح داده شده است. از طرف دیگر در این گفتار با ذکر مثالها و شاهدهای متعدد از تفاسیر گوناگون چگونگی استفاده از شعر دوره جاهلی در شرح و توضیح لغات قرآنی روشن شده است و خلاصه اهمیت نقش شعر با تکیه بر اسلوب ابن عباس مبتکر این روش تبیین گردیده است.

ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی از مفسران معزلی سده چهارم هجری است . برجسته ترین اثر وی تفسیر جامع التأویل لمحکم التنزیل که بر اساس مذهب اعتزال و با گرایشهای عقلانی تدوین شده بوده ، اکنون در دست نیست . در این مقاله پس از شرحی مختصر از زندگانی این مفسر گمنام به بیان آراء کلامی ، شیوه واژه شناسی ، و نظریه او پیرامون آیات ناسخ و تناسب آیات ، بر اساس آنچه دیگر مفسران از او نقل کرده اند ، پرداخته و نیز نمونه هایی از اشعار وی ارائه شده است.