جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل به عنوان راهنمای درونی انسان، از نگاه روایات یکی از دو حجت الهی بوده که در جهت تشخیص حق از باطل، انسان را یاری می نماید. چنان که در قرآن نیزبسیار به تعقل و خردورزی دعوت شده است. از سوی دیگر روایات به عنوان دومین منبع دریافت معارف الهی می باشد که متاسفانه در گذر تاریخ، دچار آسیب هایی شده است. در این میان، عقل یکی از معیارهای نقد حدیث به شمار می آید که هم به عنوان عقل آلی و هم به عنوان عقل مستقل، می تواند در تشخیص روایات صحیح نقش آفرین باشد. گروه های مختلف مسلمانان در میزان بهره گیری از این قوه، رویکرد متفاوتی داشته اند؛ در شیعه، هم نص گرایان (بجز برخی افراطیان اندک) و هم عقل گرایان، به توانایی های عقل فطری اذعان داشتند ولی نص گرایان، غالبا عقل را به عنوان یکی از ادله شرعی معتبر ندانسته و در نقد حدیث هم کمتر از عقل گرایان از این معیار بهره برده اند. و عقل گرایان ضمن قبول عقل به عنوان یکی از ادله، در نقد روایات نیز، توجه ویژه به عقل داشته اند. در اهل سنت، با نظر به این که در منابع اصلی روایی ایشان، به عقل و تعقل توجهی نشده است، در حوزه نقد حدیث نیز کمتر از شیعه از این معیار استفاده کرده اند. و عقل گرایان ایشان نیز با رویکردی افراطی در نقادی عقلی روایات،بسیاری از روایاتی که در حیطه نقد عقلی نبوده، با معیار عقلی، یا آنها را رد کرده و یا به تاویل برده اند.

ادعیه و زیارات معصومین علیهم‌السلام را تنها نباید از منظر عواطف و احساسات دینی یا انجام آیین مذهبی مورد توجه قرار داد، بلکه با توجه به محتوای غنی و منشأ صدور این متون، لازم است از ابعاد مختلف از جمله مباحث تربیتی نیز تحلیل شود. هرچند ادعیه و زیارات دارای تفاوت‌هایی از نظر سندی و دلالی ونیز قوّت متن هستند و مواردی مانند ادعیه صحیفه سجادیه، دعاهایی همانند دعای ندبه، عهد، سلامتی امام زمان، از نظر اعتبار سنجی و دلالی وضعیت مناسب‌تری دارند، اما بطور کلی براساس قواعدی مانند تطابق این مطالب با قواعد کلی و مسلم قرآن و روایات و عقل، می‌توان در موضوعاتی مانند مسائل تربیتی از آن‌ها بهره گرفت. آثار تربیتی در این تحقیق اعم از ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی و همچنین شامل آثار خود باور مهدویت و محورها و نکات تربیتی موجود در خود ادعیه و زیارات است. در بعد فردی برخی آثار تربیتی عبارتند از: اتکا و اعتماد به خدا در تمام فراز و نشیب‌های روحی روانی زندگی، خود کنترلی و درونی سازی روش‌های تربیتی، اعتقاد به تلاش محوری در موفقیت، عین اعتقاد به امور غیبی و امداد‌های خدایی، نقش انسان کامل در زندگی فردی و اجتماعی، تکلیف محوری و ….در بعد خانوادگی، مشارکت دادن و سهیم دانستن اعضای خانواده و حتی نسل‌های بعدی در تربیت معنوی و فضای انس با امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف و دیگر آثار تربیتی دینی، برنامه ریزی و روشمندی برای نیروسازی در اهداف بلند اسلامی و مهدوی از طریق تربیت خانوادگی از جمله اموری هستند که از این متون استفاده شده است. در بعد اجتماعی سیاسی، برخی از آثار تربیتی مورد استفاده از ادعیه و زیارات عبارتند از: مسئولیت پذیری در مسائل اجتماعی، اولویت‌بندی و مشارکت اجتماعی در دغدغه‌های اصلی مربوط به اسلام و مهدویت و برنامه ریزی کلان برای تربیت کلی جامعه، ظلم ستیزی و عدل گستری، انتظار سازنده و حقیقی و …. در بعد اجتماعی سیاسی، برخی از آثار تربیتی مورد استفاده از ادعیه و زیارات عبارتند از: مسئولیت پذیری در مسائل اجتماعی، اولویت‌بندی و مشارکت اجتماعی در دغدغه‌های اصلی مربوط به اسلام و مهدویت و برنامه ریزی کلان برای تربیت کلی جامعه، ظلم ستیزی و عدل گستری، انتظار سازنده و حقیقی و …. در جمع‌بندی می‌توان نوعی نظام تربیتی را از این متون در کنار آیات و روایات و دیگر قواعد اسلامی اقتباس نمود؛ در این نظام تربیتی برخی قواعد و مبانی مانند جامعیت زمانی و تاریخی و نیز شمول فردی و اجتماعی در تربیت مهدوی مشاهده می‌شود. از سوی دیگر روش‌های تربیتی این نظام نیز مبتنی بر تکریم همه جانبه انسان، تحول و اصلاح زیر ساخت‌های اقتصادی بر اساس سلامت و حلال بودن و دیگر شروط است که عامل سلامت تربیتی نسل‌ها و جامعه و زمینه سازی برای جامعه مهدوی و نیز سامان دهنده سبک زندگی مهدوی خواهد بود و سر انجام موانعی در برابر تحقق این نطام تربیتی موجود است که برخی اصلی هستند؛ مانند ساختارهای فاسد و فساد انگیز ایجاد شده توسط ظالمان و جائران و مستکبران و برخی دیگر از موانع مانند عوامل علمی فرهنگی و همچنین موارد عملی و نفسانی در درجات بعدی قرار می‌گیرند. این نظام جامع می‌تواند در برابر الگوهای ارائه شده از سوی فرقه‌های انحرافی و عرفان‌های بدلی ( که مبتنی بر سکولاریسم و انسان محوری و لذت‌گرایی صرف هستند)، غلبه نظری و عملی داشته باشد و نیازهای تربیتی هر زمان را برآورده نماید.

کلید واژگان: گنجواژه قرآنی، طبقه‌بندی مفاهیم، سینتکس، شبکه مفهومی قرآن، پیوستگی متنم قرآن، تحلیل متن، انفورماتیک قرآنی.

مشکل عمده در مبحث مهم ؛انتظار بشر از دین؛ عدم تحریر محل نزاع و روشن نبودن صورت مساله است. مسائلی مانند، تعریف مفاهیم ماخوذه در بحث، موجه بودن اصل سوال، تمایز مساله مورد بحث با مفاهیم مشابه و ارتباط آنها با یکدیگر، متدولوژی یافتن پاسخ، تاثیر تفاوت رویکرد به مساله در نتیجه های حاصل آمده، یکسانی یا عدم یکسانی انتظارات بشر از ادیان مختلف، رابطه انتظار از دین با متون مقدس و بالاخره جایگاه آن در علوم دین پژوهی از ابهامات و مشکلاتی است که تا بر پژوهشگران روشن و آسان نشود، دادن هر گونه پاسخ علمی به این سوال مهم بشری را غیر ممکن می سازد. از طرف دیگر در میان پاسخهای داده شده، تشتتها و بی نظمی های فراوانی به چشم می خورد، ای بسا پاسخهایی که صلاحیت قرار گرفتن در مقابل این پرسش را ندارند و .. بنابراین نشان دادن راههای مختلف نظام وارسازی و دسته بندی پاسخها و در نتیجه انتخاب یکی از آنها برای طبقه بندی امری ضروری احساس می شود. هدف از نگارش این پایان نامه، نه ارائه جواب نهائی به پرسش انتظار بشر از دین و نه بررسی آرای گوناگون و سپس انتخاب پاسخ بهتر است که هر این دو کار بدون انجام مقدمات امکان پذیر نیست. غرض از نگارش این پایان نامه فقط روشن شدن آن ابهامات و ارائه راهکاری درست و منطقی برای یافتن پاسخهایی دقیق و علمی می باشد علاوه بر ان با انتخاب یک طبقه بندی مفید به سامان دادن انبوه پاسخها پرداخته و راه را برای نقد بیشتر و انتخاب بهتر آنها هموار می سازد. همچنین به عنوان نمونه تنها دو دیدگاه مطرح درباره موضوع ؛دین دنیوی - دین اخروی؛ و ؛دین حداقلی - دین حداکثری؛ به بررسی و نقد گذاشته است.

موضوع این پایان نامه عبارت است از بررسی الهیّات اثباتی و الهیّات تنزیهی از منظر امام علی علیه السلام. الهیات دارای دو معنای «لغوی» و «اصطلاحی» است. الهیات اصطلاحی بر سه مشرب فکری «اثباتی» «تنزیهی» «اثباتی، تنزیهی» اطلاق می‌شود. الهیات «اثباتی» بر ظواهر برخی از متون مقدس تأکید دارد و سعی بر اثبات خدایی انسان وار دارد. مذاهب «یهودیت» و «مسیحیت» و فرق «اشاعره» و «وهابیت» برخی از آن نحله هاست. پنداری های: جسم انگاری خدا، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا، پشیمان پنداری خدا، پدر پنداری خدا، شریک انگاری برای خدا، انگاره ی حلول، زیادت اوصاف بر ذات، متحرک پنداری خدا، مکانمند پنداری خدا و غیره برخی از انگاره های تشبیهی آنهاست. الهیات «تنزیهی» بر وصف ناپذیری خدا و تعطیل پذیری عقل در رابطه با اوصاف الهی تأکید دارد. نیابت ذات از صفات و سلبی بودن اوصاف خدا، از دیگر باورهای متألهان تنزیهی محسوب می‌شود. آلبینوس، افلاطون، فلوطین، موسی بن میمون یهودی، دیونوسیوس مسیحی، مایستر اکهارت آلمانی، ابوعلی جبائی اشعری، شیخ صدوق، علامه حلی، ملا رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی، برخی از متألهان تنزیهی محسوب می‌شوند. الهیات «اثباتی،تنزیهی» مشرب بر حق شیعه دوازده امامی محسوب می‌شود. این مشرب فکری با دو نظریه ی «اثبات در عین تنزیه» و «عینیت اوصاف الهی با ذات و با همدیگر» از ناحیه ی امام علی علیه السلام تقریر گردیده است.مذهب تشبیه صرف و مذهب تنزیه صرف بر اساس براهین عقلی و نقلی باطل بوده است و تنها مذهب بر حق مذهب تشبیه در عین تنزیه و تنزیه در عین تشبیه می باشد که از پشتوانه عقلی و نقلی بر خوردار است.محور اصلی این رساله تبیین کارکرد عقل در نیل و تفسیر معارف توحیدی بوده است. علاوه بر اینبه تبیین و نقد و توهماتی از قبیل : جسم انگاری خدا ، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا ، پشیمان پنداری خدا ، پدر پنداری خدا ، شریک انگاری برای خدا ، انگاره حلول ، زائد پنداری خدا، مکامند پنداری خدا ، جسم انگاری خدا و غیره مجموع پنداره های آنهاست، پرداخته است..روح حاکم بر مجموع توهمات جسم انگاری خداوند است که با نقد جسم پنداری خدا مجموع توهمات آنها خنثی می شود.نقد علوی بر این توهمات آنست که اولا ذات ربوی حق نه تنها برخوردار از اوصاف کمالی است بلکه آن ذات نامحدود اوصاف محدود را بر نمی تابد. ثانیا تنوع اوصافی که در قرآن کریم و روایات به ذات ربوبی نسبت داده شده چونه توجیه پذیر است.ثالثا مفهوم مفهوم وجود و صفات در واجب و ممکن به یک معناست و تنها تفاوت آنها در صدق است و رابعا نفی صفات ذاتی از واجب تعالی به معنای خالی دانستن ذات از کمالات وجودی است و این مساوی با نقص در وجود است.در ادامه به دیدگاه امام علی علیه السلام در باب اوصاف الهی در قالب دو نظریه «اثبات عین تنزیه»و«عینیت اوصاف الهی با ذات»پرداخته می شود که طبق این نظریه توحید خداوند وقتی دارای کمال اخلاص است که صفات زائد بر ذات از او نفی گرددو علم ، قدرت و حیات عین ذات او را دانسته شود.

پژوهش پیش‌روی، با نام «عوامل و آثار ایمان به معاد و انکار آن از دیدگاه قرآن» در سه فصل سامان پذیرفته و به تحلیل و تبیین دیدگاه آیات در باره عوامل و آثار ایمان به معاد یا انکار آن می‌پردازد. قرآن کریم، معتبرترین منبع شناخت آموزه‌های دینی به شمار می‌رود و بسیاری از آیات آن، ناظر بهعلل و عوامل ایمان به معاد یا انکار آن است.بر این اساس، نگارنده با اهتمام به آیات قرآن کریم و در قالب پژوهشی نقلی و وحیانی و بر اساس روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی تعالیم این کتاب وحیانی در مقوله عوامل و آثار باورداشت معاد یا انکار آن پرداخته است. ‌عوامل ایمان به معاد از دیدگاه قرآن مجید، عبارتند از: پذیرش توحید و توجه با حاکمیت و رحمت الاهی و حیات‌بخشی الاهی به موجودات و عنایت به هدفمندی آفرینش.عوامل انکار معاد از دیدگاه قرآن کریم نیز چنین‌اند: جهل و نادانی و تجاوزگری و تمایل به گناه و فجور.آثار ایمان به معاد از منظر آیات قرآن حکیم عبارتند از: استقامت در برابر سختی‌ها، انفاق در راه خدا، خشوع، انگیزه برای عمل صالح و آرامش جان.پیامدهای ناگوار انکار معاد از نگاه قرآن عبارتند از: قرار گرفتن در زمره کافران و ظالمان و اندوه و حسرت در قیامت و خسران و زیان.واژگان کلیدی: معاد، قیامت، ایمان به معاد، انکار معاد، عوامل ایمان به معاد، آثار ایمان به معاد، عوامل انکار معاد، آثار انکار معاد.

چکیدهبا بررسی تاریخی- کلامی اندیشه‌های اعتقادی دانشمندان شیعه در مدرسه حله می‌توان دریافت که آنان در مسأله نبوت، وحی را امری پنهانی و دیدن و شنیدن کلام ملک می‌دانند, و ضرورت بعثت نبی را با دلائل مختلفی که مهم‌ترین آنها قاعده لطف است اثبات می‌کنند، متکلمان این مدرسه معجزه را عبارت می‌دانند از اینکه نبی برای صدق نبوت خود امری را که برخلاف عادت است از طرف خداوند بیاورد. و این امر خارق‌العاده همراه با ادعای نبوت و مطابق با آنچه پیمبر ادعا کردهاست، باشد. اندیشمندان امامیه در مدرسه اصفهان با دو رویکرد فلسفی، و رویکرد عقلی و نقلی به این مسأله پرداخته‌اند. از منظر فلسفی وحی را اتصال نفس نبی به ذوات مجرده عالم عقل (به‌ویژه عقل فعّال) و مشاهده همه حقایق هستی می‌دانند، و بعد در سیر نزولی همین حقایق در عالم مثال به‌صورت کلمات همگون با عالم مثال (خیال متصل) درآمده و در منزل دیگر در عالمحس به‌صورت الفاظ و کلمات موزون حس می‌گردد. آنان برای ضرورت نبی دلایلی را ذکر می‌کنند، ازجمله نیازمندی انسان به زندگی اجتماعی و مصلحت بودن آن برای بقاء نوع انسان و اصلاح آخرت و تقویت عقل در احکام و مسائلی که عقل درنمی‌یابد. اندیشمندان این مدرسهدربیان ماهیت معجزه برای نفس آنچنان قدرتی قائل شده‌اند که در سایه طهارت و قوت می‌تواند در هیولای عالم عنصری تغییر ایجاد کند؛ و اینهمان معجزه است. همان طور که آشکار است در این دیدگاه تبیینی کاملا نفس محورانه از وحی و معجزه را شاهدیم.در طرف دیگر این مدرسه شخصیت‌هایی مانند علامه مجلسی و دیگران که با رویکرد عقلی ـ نقلی به تبیین وحی پرداخته‌اند، وحی را کاملاً خدا محورانه می‌دانند، یعنی این خدا است که یا باواسطه صوت یا فرشته وحی، وحی را به انبیاء می‌رساند. و در بیان ضرورت بعثت از منظر آیات و روایات و ادله نقلی به آن می‌پردازند، و از زوایای گوناگون بعثت انبیاء را لازم و ضروری می‌دانند. و با توجه به همین مبنای فکری معجزهرا فعل الهی که برخلاف مجرای طبیعی و همراه با دعوی نبوی باشد می‌دانند.

یکی از ضروریات زندگی اجتماعی بشر ،از ابتدای خلقت تا کنون برقراری ارتباط از راه های مختلف بوده است سیر و سیاحت مهمترین و موثرترین عامل ،جهت بر قراری ارتباط در زمینه های مختلف فرهنگی ،سیاسی ،اجتماعی و اقتصادی می باشد .هدفمندی سفر در راه تکامل و هدایت بخشی آن در مسئله ی خود سازی و خداشناسی انسان واز نزدیک دیدنمناظر و آشنایی با اسرار خلقت است .مسافرت در مکتب اسلام از جایگاه خاصی برخوردار بوده و بر اهمیت انجام آن در قرآن و روایات بسیار سفارش شده است .آراستگی به فضائل اخلاقی و حسن معاشرت با دیگران از آموزه های دین مبین اسلام است .در سیره عملی بزرگان دین نمونه های واقعی فضیلت های اخلاقی به خوبی نمایان است.خوش اخلاقی و حسن معاشرت ،گذشت و مدارا کردن و...که متون اسلامی پر از این آموزه هاست . سفر وگردشگری باعث دادو ستد های فرهنگی میان مسافران و جوامع میزبان می گردد که یک هدف ارزشمند در جهت تکامل فرهنگ بشری است.

برای دستیابی به تعاریف واژه‌هایی مانند جرم و مجازات و مصادیق آن در یک دوره‌ی تاریخی، باید شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی حاکم بر دوره‌ی مورد مطالعه لحاظ گردد. شاید بتوان گفت، مهمترین ویژگی و شاخصه‌ی شناخت حکومت صفویان، دینی و مذهبی بودن آن‌ها می‌باشد. به نظر می‌رسد که در چنین حکومتی، دین و احکام آن مبیّن حد و مرز روابط مردم با مردم و همچنین مردم با حکومت می‌باشد. یکی از مهمترین کارکردهای حکومت در چنین سیستمی این است که مجری احکام موجود در دین باشد. از سوی دیگر در چنین نظامی، شاه در رأس ساختار سیاسی قرار می‌گرفت و بر تعاریف موجود تأثیر می‌گذاشت. در کنار حدود شرعی و شاه صفوی، عرف و قراردادهای اجتماعی نیز بر این چارچوب نظارت داشتند و خط قرمز روابط را در جامعه تبیین می‌نمودند و در برابر اشخاصی که از این خطوط عبور می‌کردند از ضمانت‌های اجرایی و مجازات استفاده می‌کردند. صفویان نهادها و تشکیلات گسترده‌ای را در دو حوزه‌ی عرف و شرع برای نظارت بر این روابط ایجاد کردند. با توجه به شرایط حاکم بر دوره‌ی مورد بحث، بررسی این مسأله حائز اهمیّت می‌باشد که کدام یک از ملاک‌های شرع، عرف و یا سیاست‌های مذهبی پادشاهان صفویه در تعریف این مفاهیم و مصادیق آن‌ها بیشترین تأثیر را داشت. بنابراین پژوهش حاضر بر آن است تا به تبیین مفهوم جرم و احکام مجازات در عصر صفوی بپردازد.

معقولات ثانیه فلسفی، مفاهیم عام و کلی هستند که سایهء حضور خود را بر تمام پیکرهء فلسفهء اسلامی یعنی الهیات بالمعنی الاعم و الهیات بالمعنی الاخص افکنده‌اند. از این رو اهمیت هر گونه تفحص و کاوش دربارهء این مفاهیم نیازمند بیان نیست . در این پایان‌نامه ابتدا مسیر تاریخی معقولات ثانیه فلسفی و منطقی مورد بررسی قرار گرفته است و معلوم گشته که این اصطلاح اول بار توسط حکیم بزرگ شرق شیخ‌الرئیس ابن سینا وارد فرهنگ فلسفی مسلمانان شده است . در طول تاریخ اندیشهء فلسفی مسلمین به تدریج رو به استکمال نهاده و در دستگاه فلسفی حکیم صدرالمتالهین شیرازی به اوج خود رسیده است . صدرالمتالهین و تابعین وی همت نموده و تقسیمات منقح و نسبتا واضحی از مفاهیم کلی بدست داده‌اند و به ویژگیهای هر یک بذل توجه کرده‌اند. سه گروه از مفاهیم اساسی یعنی مفاهیم فلسفی و منطقی و ماهوی به عنوان زیربنای تفکر و اندیشهء بشری آنهم نه تنها در فلسفه بلکه در سایر علوم، هر یک دارای احکام و خصوصیات ویژه‌ای بوده و در دیگر موضوعات و مسائل فلسفی نیز نقشی عظیم بر عهده می‌گیرند، چنانکه در بخش دوم رساله به این موضوعات پرداختیم و معلوم شده است که در مبحث مهم و پیچیدهء شناخت‌شناسی به کمک تحلیل مفاهیم فلسفی و نحوهء حصول آنها برای ذهن، می‌توان رابطهء خارج با عالم ذهن را اثبات نمود و یا در خصوص سر بداهت برخی از این مفاهیم به بحث پرداخت و معلوم ساخت که بساطت مفاهیم مذکور رمز بداهت آنها می‌باشد. بعنوان چکیده این رساله می‌توان اظهار کرد که اندیشهء فلسفی در میان مسلمین از گونه‌ای تکامل و رشد برخوردار بوده است و نظریات فلاسفهء متاخر، علاوه بر مزایای آراء متقدمین، نقایص آنها را نیز حدالامکان برطرف کرده‌اند. این نکته چیزی است که دست کم در خصوص بحث معقولات ثانیه فلسفی قابل مشاهده و اثبات است . فیلسوفان ما در این طریق، روش و شیوهء فلسفی را بر کنار ننهاده و از هر گونه نقد و ابتکار مستدل فروگذار نکرده‌اند، و در ربط و بسط این مفاهیم با معضلات فلسفی همچون شناخت‌شناسی بذل سمعی و تلاش نموده‌اند. در این پایان‌نامه تلاش شده است برای اولین بار پس از ارائه یک ملاک فراگیر و روشن، استقصایی از تعداد مفاهیم فلسفی بعمل آید اما هرگز نمی‌توان ادعا داشت که استقصای مذکور خالی از نقصان باشد.