جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حادثه عاشورا رخداد بسیار مهمی بود که در فاصله کوتاهی پس از حیات پیامبر اتفاق افتاد.و به نماد حماسه و شجاعت در مکتب تشیع مبدل گشت. اهمیت این نهضت عظیم در تاریخ اسلام و تشیع مبینضرورت پرداختن به ابعاد مختلف این نهضت بزرگ است. بر این اساس پژوهش حاضر که از نوع پژوهش های کیفی است با استفاده از تفسیر متن و تحلیل گفتار ضمن بررسی سیره امام حسین علیه السلام رهبر بزرگ نهضت عاشورا،ابعاد تربیتی این واقعه عظیم را تبین نموده به این نتایج دست یافته است: هدایت و رشد، حیات طیبه و عبودیت ، از جمله اهداف تربیتیامام حسین در جریان واقعه عاشورا محسوب می شود. توحید، عدالت، اثر پذیری ظاهر از باطن، اثر پذیری باطن از ظاهر ، پرهیز از انفعال، کرامت، خردورزی....از جمله مبانی تربیتی رویکرد تربیتی امام حسین علیه السلام است که اصول توحید نظری ، توحید در پرستش، تحول باطن ، بهسازی محیط اجتماعی، هدایت فردی، مسئولیت پذیری، عزتمداری در سیره فردی و در تعاملات اجتماعی و تعقلاز این مبانی نشات گرفته اند. مربی بزرگ عاشورا در راستای تحقق اهداف تربیتی خود و متناسب با اصول تربیتی از شیوه های تربیتی متناسب بهره می بردند نیایش، عبادت پیشگی، مبارزه با تبعیض نژادی، ادای حقوق دیگران، ظلم ستیزی، اعطای بینش، اصلاح ساختار جامعه و.....از جمله این روش‌های تربیتی است.

یکی از موضوعات مطرح شده در قرآن کریم، عبرت است و به دلیل نقش عبرت در رسیدن انسان به کمال مطلوب، این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا نگارنده درصدد برآمد تا در حدامکان، آن را از جوانب مختلف بررسی نماید و رساله حاضر، حاصل این تلاش است. برای نگارش پایان نامه ابتدا آیات مرتبط با موضوع یادداشت برداری و مطالبی درمورد آنها نگاشته شد و سپس با مراجعه به کتب و یادداشت برداری از آنها مطالب تکمیل و تنظیم گردید. این رساله در پنج بخش تنظیم شده است: ابتدا به کلیات و مقدمات بحث پرداخته شده است. در بخش اول، ضمن تعریف واژه عبرت در لغت و اصطلاح، به واژگان مشابه عبرت و واژگان مرتبط با آن اشاره شده و نمونه هایی ذکر شده است. در بخش دوم، مصادیق عبرت بررسی شده اند. این بخش به دو فصل عبرت از تاریخ و عبرت از طبیعت تقسیم شده است. در فصل عبرت از تاریخ، بیان می شود که سعادت پیشینیان، شقاوت آنان و وقایع شگفت انگیز از مواردی هستند که مایه عبرت می باشند. در بخش سوم، ویژگیهای افراد پندپذیر معرفی شده اند. در بخش چهارم پیامدهای عبرت پذیری مطرح شده تا مشوق افراد برای عبرت پذیری باشد. در بخش پنجم که نتیجه گیری موضوع عبرت است، با توجه به آیات تصریحی قرآن در باب عبرت، اصول و راهکارهایی ارائه شده که مبحث نظری عبرت را به مبحثی عملی و کاربردی تبدیل می نماید

رنج وفرح از موضوعاتی است که ذهن بشرامروزی را،به خود مشغول کرده است. در طول تاریخ نیز این موضوع همواره از دغدغه های فکری او بوده است.به همین دلیل مکاتب بیشتری وادیان مختلف بسیار به آن پرداخته اند.در مقایسه انجام شده در این تحقیق به تفاوتهای اساسی بین دیدگاه امام علی(ع) وبودا در باره این موضوع اشاره شده است. درحقیقت رنج از دیدگاه بودا،عنصری است که جزو ماهیت وذات هر موجودی است. یعنی هر موجودی با رنج زاده می شود ولی با نگاهی به فرمایشات امام علی(ع) در زمینهُ آفرینش انسان و ماهیت وی می توان چنین گفت که از دیدگاه ایشان رنج حالتی است که بر انسان عارض می شود.همچنین با وجود شباهت های ظاهری که در باره این دو دیدگاه در مورد جهان وماهیت ناپایداری آن وجود دارد که باعث ایجاد رنج می شود ولی تفسیر بودا از ناپایداری و گذرابودن ماهیت جهان،با تفسیر امام علی(ع) تفاوت بسیار بارزی دارد.در مورد علت رنج بودا هر گونه تمایلی راعلت رنج می شمارد ولی امام علی(ع) فقط تمایلات دنیوی را علت رنج می داند،بنابراین از نظر بودا ،عمل وقتی ارزشمند است که به توقف رنج بیانجامد ولی از نظر امام علی(ع) عمل باید راه رسیدن انسان به کمال وتقرب الهی را فراهم کند واعمال و تمایلات اخروی این گونههستند وانسان با تقوای الهی که (راههای هشتگانه) را هم در بر می گیرد می تواند به زندگی با آرامش وشادی دست یابد.

از مهم‌ترین روش‌های تربیت اسلامی که در قرآن و سنت و سیره‌ی امامان معصوم (ع)از جمله امیر‌المؤمنین علی (ع) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است،روش‌"عبرت‌آموزی"‌ می‌باشد. خداوند در قرآن‌کریم در آیات مختلف، یکی از مهم‌ترین منابع و عوامل هدایت انسان را عبرت از گذشته و گذشتگان معرفی می‌کند و با الفاظ و عبارات مختلف، مردم را به دقت و تأمل در زندگی و سرگذشت خوبان و بدان فرا می‌خواند و به انسان‌ها سفارش می‌کند که به سیر و تفکر در آیات آفاقی و انفسی بپردازند و عاقبت محسنین و مفسدین را بنگرند. همچنین امام علی(ع)با توصیه به تفکر و تأمل در تاریخ گذشتگان و پند از حوادث تاریخی، همه را به عبرت‌آموزی از سرانجام نیک و بدشان دعوت می‌کند. چراکه حوادث تاریخی مشابه‌اند و عدم توجه به آن‌ها و بهره نبردن از تجربه‌های ارزشمند پیشینیان، خسران و تباهی رابه بار خواهد آورد. لذا بیان تاریخ و حوادث تلخ و شیرین آن، روشی مطلوب برای عبرت آموزی از زندگی دنیایی و غافل نگشتن از سرای اخروی است. بنابراین، به‌‌ منظور استفاده‌ی بهینه از سرمایه‌ی گران‌بهای عمر و جلوگیری از اتلاف امکانات و استعدادهای انسانی، لازم است با تفکر در تاریخ و کشف سنن و قوانین حاکم بر آن و به‌ واسطه‌ی پندپذیری و عبرت‌آموزی از وقایع و سرگذشت پیشینیان، در جهت رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی گام برداریم. پژوهش حاضر به اهمیت تاریخ و عبرت‌های آن و بیان نقش عبرت‌آموزی در اخلاق اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) پرداخته است و در همین مورد مباحثی همچون منابع، ابزارها، عوامل، موانع و بهره‌های اخلاقی، تربیتی عبرت‌پذیری، نقش پیامبران در ایجاد تمدن بشری و ... مطرح گردیده است.

قصه‌گويي يکي از مؤثرترين روش‌ها در انتقال آموزه‌ها و مفاهيم مي‌باشد به طوري‌که خداوند حکیم بخش قابل توجهی از آياتش را به بيان قصه‌ها اختصاص داده و براي تربيت انسان‌ها و آراسته شدن آنها به زيورهاي اخلاقي و اجتناب از رذائل، از بهترين ابزار يعني قصه‌گويي استفاده نموده است چرا که انسان‌ها در هر گروه سنی به قصه علاقه خاصي دارند علاوه بر اينکه قرآن کريم از قصه‌هاي واقعي و با گزینش صحنه‌های موثر در راستاي هدف مذکور بهره برده است.به همين جهت ما در اين پژوهش به روش قصه‌گويي قرآن و تأثیرات آن در تربيت اخلاقي پرداختیم. و برای رسیدن به این هدف از روش تجزیه و تحلیل برخی از قصه های قرآن و فیش برداری از منابع کتابخانه ای و بانک های اطلاعاتی استفاده کردیم و دو روش قصه‌گویی در قرآن یعنی ارائه الگو و عبرت آموزی را بررسی نموده و با ذکر نمونه هایی از قصص قرآن آثار تربیت اخلاقی هر یک را بیان نمودیم و به این نتیجه رسیدیم که ارائه الگو و عبرت‌آموزی دو روش بسیار موثر در تربیت اخلاقی افراد می‌باشد.

بنیاد حماسه به طور کلی بر اساس سرگذشت انسان آرمانی و ستایش شکوهمندی و سرافرازی پهلوان و قهرمان استوار شده است. تقابل زندگی و مرگ در داستانهای شاهنامه به وضوح و به کرّات آمده است. از نگاه تیزبین فردوسی مرگ جسمانی با همه ی ترس آور بودنش، قطعی و گریزناپذیر است. تلاش در زندگی و خدا پرستی رمز جاودانگی و مانایی است و نیک نامی را به دنبال دارد. مرگ با زندگی پیوند تنگاتنگ و ناگسستنی دارد و به تعبیر رساتر مرگ ادامه ی زندگی است.فردوسی در تمام مراحل زندگی مرگ را به یاد می آورد و تأکید می کند،که چراغ عمر هر زاده ای با تند باد مرگ خاموش می شود. و(ساز و نهاد هر تولّدی)، (سرانجام هر زایشی)، بهره مندی از (بستر خاک)و (بالینی از خشت) است.زبونی و درماندگی انسان در برابر سرنوشت و بازیهای چرخ ناپایدار از نگاه دقیق فردوسی ، صحنه های هیجان انگیزی از حیرت و وحشت آدمیزاد را در برابر سایه ی شوم تقدیر که گاهی بر هم زننده ی لذاید و در هم شکننده ی عمرهای دراز است، به خوبی روایت شده است.مرگ با همه ی شکنندگی و ترسناکی، دادست و بیداد نیست، چرا که مرگ در چشم انسان معاد باوری چون فردوسی، مایه ی انتقال از این جهان خاکی و پر از درد و رنج، به جایگاه بهتر به نام جهان آخرت و سرای جاودانی است . (چو آرام یابد به دیگر سرای)، (گه رفتن آمد به دیگر سرای). فردوسی، روایتگر مرگ های آرمانی و جاودانی قهرمانان،پهلوانان و شاهان نامداری چون فریدون، ایرج، سیاوش، سهراب، رستم، کیخسرو ، اسفندیار و... است که ساختاری تراژدیک وغم انگیز دارند.مرگ سیامک اوّلین مرگ پاک و اهورایی شاهنامه، قتل ناجوانمردانه ایرج، اولین شهید شاهنامه، مرگ اسطوره ای سیاوش، جوانمرگی سهراب، کوچ عارفانه کیخسرو، مرگ اسفندیار، خودکشی جریره و شیرین، یکی در کنار جسد پسر ودیگری در دخمه ی شوهر شکوهمندش، مرگ تلخ و جانکاه رستم پهلوان رؤیایی شاعر، مرگ نابکارانی چون سلم و تور، افراسیاب، گرسیوز و... در اثر سترگ فردوسی، جاودانه و ماندگاراند.

در این نوشتار بیان شد که قرآن از جذاب ترین شیوه ها به خصوص داستان برای بیان اهداف متعالی رسالتی، تربیتی و اجتماعی بهره گرفته است. قصص آن ویژگی هایی مانند واقعی و حقیقی بودن، پیام محوری و... دارند. این رساله داستان موسی و خضر را بررسی کرد، داستانی که تنها در قرآن آمده و در سایر کتب الهی ذکر نشده است و اسرار بسیاری از روابط پیچیدۀ انسان ها با یکدیگر و جهان هستی و نیز افعال الهی با انسان به دور از مباحث انحرافی و غیر ضروری تحلیل نمود، زیرا داستان انبیاء ـ به ویژه این داستان که شبیه آن در مورد هیچ پیامبر دیگری دیده نمی شود ـ اوامر و قوانین الهی را به صورت ملموس روشن می کند، از این رو اهمیت توجه به آن را افزون می نماید.دیدار موسی و خضر که در عین کوتاهی اش، از قسمت های سرنوشت ساز زندگی موسی، آن پیامبر اولوا العزم بوده است و مانند سایر قصص از اسرائیلیات خالی نیست، اما با این وجود، ابعاد آموزنده ای دارد که با توجه به منابع معتبر کتب تفسیری و روایی و..، با دقت در رویکرد کلامی و تربیتی، در حدّ توان برخی از آنها تحلیل شد، به گونه ای که پاره ای از مباحث ساختگی نقد و بررسی گردید و به صورت مستقل و جامع با ساختاری جدید بدان نگریسته شد. روشن گشت که خضر پیامبری زنده است و مراد از زنده بودن او عمری طولانی داشتن است نه جاویدان؛ بنابراین حتی مهم ترین دلایل منکران حیات او قابل قبول نیست. رسالۀ حاضر ضمن بیان مراحل مختلف این داستان ـ از جستجو تا دیدار خضر و جدایی از اوـ، شبهاتی مطرح پیرامون آن را پاسخ داد، مانند نسیان موسی و یوشع و عدم تنافی آن با عصمت آنها، نفی استطاعت صبر ازموسی، به وسیلۀ خضر، سرّ اعتراضات موسی برافعال خضر و تفاوت علم ومأموریت آن دو، و شبهاتی درمورد افعال خضر و تأویل آنها. با دقت در سیر این داستان واضح شد مانند سایر قصه های قرآنی عبرت های فراوانی دارد که برخی از آنها بیان گردید مانند عبرت های اعتقادی، معرفتی در زمینۀ خداشناسی و راهنما شناسی، عبرت های اخلاقی و تربیتی برای فرد و اجتماع که از مهم ترین آنها آداب سیر و سلوک و استاد و شاگرد است.به امید آن که از کسانی باشیم که با رعایت عبرت های داستان، از نتایج سودمند آن دردنیا و آخرت بهره بریم.