جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ مفید از علمای قرن چهارم و پنجم ه-ق و علامه حلی از علمای قرن هفتم و هشتم هجری هستند این دو عالم فرزانه در زندگی پربارشان برای نشر معارف اهل بیت تلاش های بی وقفه ای از انجام دادند و در علوم مختلف علمای بعد از خودشان را به نحوی تحت تاثیر قرار دادند. مخصوصا در حوزه کلام و عقاید تألیفات فراوان از این دو عالم فرزانه به یادگار مانده است این تیمیه ازعلمای بزرگ اهل سنت که معاصر علامه حلی بوده و دارای تالیفات فراوان است که برخی از علمای اهل سنت کما بیش تحت تاثیر افکار وی قرار گرفتند مخصوصا فرقه وهابیت که می توان گفت ابن تیمیه بنیانگذار این فرقه است از ویژگی های ایشان می توان تکفیر علمای اسلام اعم از شیعه و اهل سنت نام برد. لذا در این نوشتار آرای این سه دانشمند اسلامی درباره عصمت ائمه مورد بررسی قرار گرفته طبیعی است اختلافات فراوان در دیدگاه شان وجود دارد و این اختلافات نیز ناشی از مبنای شان در باب امامت و نحوه ی نگاه شان به جایگاه امامت در نظام هستی است. البته ابن تیمیه با نگاه سطحی که در مفاهیم دینی دارد عصمت مطلقه راحتی برای انبیاء نیز قایل نشده و در مورد ائمه که ادعای عصمت را غلو قلمداد کرده که در این نوشتار در قالب چهار فصل مطالب مختلف مربوط به عصمت بحث و بررسی شده و به شبهات مطروحه نیز پاسخ گفته شده است.

عصر ایلخانی از مهمترین دوره ها در سرزمین‌های اسلامی به ویژه ایران به شمار می رود، زیرا با هجوم مغولان به رهبری چنگیز خان، این سرزمین‌ها در بحران فرورفت.حملهمغول به ایران سبب سقوط اسماعیلیان و خلافت عباسی گردید. در این میان بسیاری از مراکز علمی، تمدنی و اقتصادی با چالش دیگری روبرو شدند و شیعه با تلاش و مدیریت بزرگانش از فرصت پیش‌آمده بهره فراوانی برد. در این دوره، عده قابل‌توجهی از عالمان شیعی(محقق حلی، سید بن طاووس، این میثم بحرانی و...) وارد مسائل سیاسی- اجتماعی شدند و تأثیر بسیاری بر ایلخانان و مغولان گذاشتند و توانستند سبب رونق تشیع شوند. از جمله نامدارترین علمای عصر ایلخانی،خواجه نصیرالدین بود کهتوانست به کمک علم و سیاست و دین و اخلاق و هم چنین تلفیق تدبیر، علم و دانش را ترویج دهد و توانست خدمات ارزنده‌ای جهت گسترش حیات تشیع انجام دهد زیرا در زمانی که افراد به فکر حفظ جان و مال خود بودند این دانشمند بزرگوار در فکر حفظ علم و دانش به‌جامانده از گذشتگان بود و با تلاش زیاد توانست در مراغه رصدخانه و دانشگاه و کتابخانه بزرگ تأسیس کند و دانشمندان و دانش‌پژوهان بسیاری را از سایر سرزمین ها جذب کند و در این کار توفیق بسیاری کسب نمود.علامه حلی (726-648) یکی دیگر علمای تاثیرگذار عصر ایلخانی است. وی با حضور در اردوی خان مغول و مناظرات و مباحثات علمیشبا علمای فرق مذهبی در حضور سلطان، نقش به سزایی در گرایش سلطان به مذهب تشیع داشته است .تمامی این خدمات موجب گسترش حیات سیاسی- اجتماعی شیعیان و رشد فزاینده تألیفات کتب و رساله‌های مختلف در علوم متفاوت توسط دانشمندان شیعی در عصرایلخانی شد.

مهمترین مبنای کلامی اندیشه ی سیاسی فرقه شیعه امامیه، اصل"امامت" می باشد. امامت، رهبری عامه مردم در امور دینی و دنیوی آنان، به نیابت از پیامبر(ص)است. به عقیده امامیه، امام که از حیث دانش و زهد و شجاعت افضل و سرآمد همگان عصر خویش است، معصوم از گناه بوده و با حکم خداوند تعیین و به مردم معرفی می گردد.در این زمینه، شیخ مفید و علامه حلی-به عنوان مهمترین علمای شیعه در قرن های چهارم و هفتم هجری-دارای دیدگاه مشترکی بوده و هردو در تبیین این اصل(امامت)از استدلالات عقلی بهره می برند. اما در مقایسه ی اندیشه های سیاسی شیخ مفید و علامه حلی درباره ابواب فقهی چند نکته قابل توجه است:1- از دیدگاه هر دو فقیه، اجرای برخی احکام چون جهاد غیر دفاعی، منوط به حضور شخص امام معصوم است. اما در زمان غیبت امام، اجرای برخی احکام دیگر از جمله امور حسبیه-به موجب روایات منقول از ائمه- به فقها واگذار گردیده است، 2- تفاوت عمده در دیدگاه های سیاسی این دو فقیه مربوط به بحث خمس(سهم امام در زمان غیبت)می باشد. درحالی که شیخ مفید بر حفظ آن تا زمان ظهور حضرت مهدی(ع) و بازگرداندن حق امام به خودش اصرار می ورزد، علامه حلی دریافت و مصرف آن(سهم امام)را در امور شیعیان، توسط فقهای شیعه مجاز می داند.3- آنچه از دیدگاه های مشترک هر دو فقیه می توان استنباط کرد آن است که حیطه ی اختیارات فقها تنها مربوط به امور حسبیه بوده و هیچ نظریه ی سیاسی درباره ی نحوه ی شکل گیری دولت مشروع و جایگاه فقها در آن مشاهده نمی شود. به نظر می رسد هر دو فقیه بیشتر به فقه خصوصی اهتمام داشته و به علت مقتضیات زمان (فراهم نبودن شرایط برای تشکیل حکومت شیعی) وارد حیطه ی فقه عمومی، مسائل سیاسی و حقوق اساسی نشده بودند.

تحولات فقه سياسي شيعه، ارتباط مستقيمي با تغييرات اوضاع اجتماعي جوامع شيعه دارد به نحوي که مي توان آن را منعکس کننده خصوصيات يک عصر تاريخي دانست. با شروع عصر غيبت کبري، دوران جديدي براي جامعه شيعيان اماميه اغاز شد که طي آن، مفهوم جديدي از مرجعيت ديني در ميان شيعيان امامي مذهب که پيشتر تنها مرجع ديني آنها در مسايل فقهي شخص امام و تعاليم او بود، شکل گرفت. در اين دوره نظام مرجعيت به شکل مفتي و مستفتي است و با مفهوم مرجعيت پس از خود (يعني دوران معاصر ) که به صورت تقليد و مقلد است، تمايز دارد. عصر ما بين دوره شيخ طوسي تا دوران معاصر را مي توان دوره اي خاص برشمرد و بر اساس برخي دلايل، مي بايد آن را دوران گذار ناميد. بررسي تحولات رخ داده در دوران گذار که از مقطع حسن بن يوسف حلي (متوفي 726) تا شهيد ثاني (متوفي 965) از آن در نوشتار حاضر مورد بررسي قرار مي گيرد، در حقيقت مقطعي است که برخي از تغييرات مهم و تأثير گذار در نظام مرجعيت شيعه رخ داده است. در اين ميان، نقش حسن بن يوسف حلي بسيار چشمگير است.

در نگرش به تاریخ مذهب ایران ، قرن هشتم و زمان حکومت سلطان محمد خدابنده – از سلسله سلاطین مغول- نقطه عطفی در تاریخ مذهب ایران به شمار می آید.در این زمان ، به دستور شاه مغول ، مذهب رسمی ایران ، مذهب شیعه دوازده امامی می گردد. این موضوع توجه پژوهشگران رابه خود جلب می کند که، چه عواملی باعث چنین اتفاق مهمی در تاریخ مذهب ایران شده است . در اولین گامهای تحقیق در این مورد ، با نام علّامه حلّی به عنوان یکی از عوامل موثر در این اتفاق مهم تاریخی مواجه می شویم. لذا در میان موضوعات متفاوت برا ی تحقیق به عنوان پایان نام?کارشناسی ارشد تاریخ تشیّع ، پرداختن به مقطعی از حیات علّامه حلّی موضوع مناسبی است . اگر چه نام این عالم بزرگ در اکثر کتابهای رجالی ثبت شده ، امّا به دوره ای از زندگی ایشان ، که حضور وی در کشور ایران ، باشد کمتر توجه شده و به نقش ایشان در رابطه با ترویج تشیّع در ایران و زمینه های موفقیت وی آنطور که باید، پرداخته نشده است. لذا موضوع این پایان نامه به این بخش مهم از زندگی ایشان وبه بررسی زمینه های محیطی و شخصیتی موثر در نقش علّامه حلّی در مقطع از حیاتشان اختصاص یافته است .در این زمینه بیشتر کتب به شخصیت علّامه حلی و زندگی ایشان وآثارشان اشاره نموده بودند و به حضورشان در ایران، مختصراً پرداخته اند. ایشان با حضور در محضر اولجایتو خان مغول ، به اقامه دلایل و براهین محکم در حقانیت مذهب تشیع می پردازد و دو کتاب مهم خویش در این زمینه یعنی نهج الحق و منهاج الکرامه را در اختیار سلطان قرار می دهد و به این ترتیب او را در پذیرش مذهب شیعه قاطع می سازد . با اعلام رسمیّت مذهب تشیّع در ایران توسط اولجایتو ، فرصتی مناسب برای آموزش و ارائه ی تعالیم شیعی در ایران برای علّامه حلّی و سایر علمای شیعه پدید آمد که تا آن زمان با این وسعت و قدرت کم نظیر بود. علّامه حلّی، با تأسیس مدرسه ، تألیف کتب مورد نیاز جامعه شیعه و آموزش شاگردانی که توانستند خود پس از آن ، در ترویج و بقای این مذهب در کشور ایران موثر باشند، تشیع را در خاک ایران ریشه دار نمود ؛ لذا با قاطعیت می توان یکی از زمینه های پذیرش عمومی رسمیّت مذهب تشیّع در زمان صفویه در ایران و دوام آن تا عصر کنونی را ، در قرن هشتم و ایفای نقش علّامه حلّی جستجو و مشاهده نمود. در این مجموعه با عنایت به آنچه امکان دستیابی بدان فراهم بود ، گزارشات تاریخی متفاوت ، از منابع مختلف اسلامی جمع آوری گشته و سپس به تحلیل آن پرداخته شده است . اگر چه در بسیاری از منابع به نقش تأثیر گذار علّامه حلّی در ترویج تشیّع در ایران و در قرن هشتم هجری اشاره کرده اند امّا پس از مطالعه ی این رساله اهمیّت ویژ? علّامه حلّی در بقای اسلام – و نه تنها ترویج تشیّع – در ایرانو ماندگار بودن این اثر تا قرن حاضر برمحققان آشکارمی شود.

رساله حاضر شامل دو فصل ذیل است: فصل اول شامل قصاص، قصاص نفس (قاتل، شرایط قصاص، طریقه ثبوت قصاص و کیفیت استیفاء آن) قصاص عضو است. فصل دوم شامل دیات (موجبات ضمان و مقادیر دیه) است.