جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گزارش استواري است بشيوه شيعي آميخته با فلسفه و عرفان بر يکي از متون اعتقادي که گويا ترجمه و شرح اعتقادات صدوق متوفي 381 هـ. ق. يا مفيد متوفي 413 هـ. ق. باشد که در آن از سال 1064 هـ. ق. ياد شده است و آمده: « آنچه حقير شارح در سال هزار و شصت و چهار هجري بعد از نيل شرف زيارت عتبات عاليات شده ... شامل يک مقدمه و چند باب که ابواب موجود، هفت باب مي باشد. مقدمه مشتمل بر دوازده اشاره 1- وجود مستغني از توصيف است. 2- وجود بسيط است 3- کيفيت نسبت محمول بموضوع ... باب دوم در صفات ذات و صفات افعال. باب سيم در تکليف 4- در افعال عباد 5- در نفي جبر و تفويض 6- در اراده و مشيت الهيه باب هفتم در قضا و قدر. در باب چهاردهم آمده است: در افعال عباد. مصنف رحمه الله فرموده که اعتقاد نافي افعال العباد انها مخلوقة خلق تقدير لا خلق تکوين. اعتقاد در کارها و کردارهاي بندگان ... (فاضل) آغاز كتاب: بسمله باب اول در ذکر اعتقاد فرقه اثنا عشريه در توحيد. مخفي نماند که در توحيد ... ليکن حقير مستهام در اين مقام ... [کتابخانه جامع گوهرشاد 2/719]

حاشيه اي است از عبدالخالق گرهرودي معروف به قاضي زاده گرهرودي از علما و متكلمين و شعراي قرن 11، بر اثبات واجب قديم دواني (م908) «اردلان» محشي نظر بانچه كه در پشت نسخه شماره 120 آستان قدس نوشته شده قاضي عبدالخالق كرهرودي است. (مهدي ولايي) دراين حاشيه نسبتاً مفصل با عناوين «قوله - قوله» گفتگو و رد و ايراد بسيار در گفته هاي دواني و ديگران آمده و نسبت آن به قاضي زاده به خط كاتب نسخه نوشته شده است (سيد احمد اشكوري) قاضي جهان در اين رساله بطور مفصل باب عله و ممكنات را ذكر مي كند و سپس مسئله تسلسل را پيش مي كشد و نشان مي دهد كه وجود ممكنات چگونه است و علت فاعلي در اين مورد چه اثري دارد و نيز ممكن بچه جهت محتاج به فاعل است. «عبد الله انوار» از قاضي علاء الدين عبد الخالق كرهرودي (شاگرد شيخ بهائي) بر اثبات الواجب قديم دواني. چند نسخه از اين حاشيه كه تا اين زمان ديده ام متعلق است به اوائل رساله اثبات الواجب قديم و مفصل است. علامه تهراني در ذريعه آن را از قاضي زاده دانسته و در طبقات (اعلام قرن 11) نيز اين رساله را از تاليف او ياد ميكند. يكي از نسخه هاي مشد رضوي تاريخ 993 دارد. نام حاشيه نگار در پايانه «افضل الزمان قاضي جهان» آمده است. وي بايستي قاضي زاده رومي، شمس الدين احمد بن قاضي محمود خوارزمي (د 988ق/1580م) باشد (ريحانه 4/408). كه وي حاشيه هايي بر متون دارد. از آن ميان حاشيه اي بر اثبات الواجب دواني. و ديگري «قاضي جهان» قاضي قزوين روزگار شاه تهماسب (ذريعه 9/515). (احمد منزوي) يادآوري مي شود اين كتاب، حاشيه اي است با عناوين (قال، اقول) بر رساله اثبات الواجب القديم جلال الدين دواني (در گذشته: 907هـ ق). نسخه هاي بسياري از اين كتا در فهارس موجود گزارش گرديده. نسخه اي در فهرست [نسخه هاي خطي] كتابخانه مركزي دانشگاه تهران 8/713 به عنوان «حاشية حاشية الحنفي علي اثبات الواجب القديم للدواني» از مولي جهانشاه آمده است. (سيد محمود مرعشي و محمد حسين اميني) آغاز كتاب: قوله اذ كل ممكن فله علة قيل اعلم ان المقدمة المذكورة انما يتم. انجام كتاب: ليست منافية بسلب اختلاف الجهة فتامل تفهم. [فهرست آستان قدس 4/66-67 و 11/325و مرعشي 25/69؛ الهيات تهران ص 372؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/76؛ نسخه پژوهي 3/124؛ شورا 1/41/33]

مؤلف: از فضلاء نيمه دوم سده 10 هـ. ق. كتاب حاشيه و تعليقي است بالنسبه تحقيقي. مطالب بيشتر بعنوان: «قال، قيل» آمده. تاريخ ختم تأليف: شب شنبه غره رمضان 981 نسخه فاقد ديباچه است. [فهرست آستان قدس 11/89]

رساله ايست در اثبات واجب الوجود بطريق متكلمين و حكما و صوفيه در ده رقم 1- در بيان ابطال دور 2- در ابطال تسلسل 3- در بيان برهان سلم 4- در بيان اثبات واجب بطريق متكلمين 5- در اثبات واجب بطريق حكماء 6- در استدلالي كه مخصوص بحكيم يا متكلم نيست 7- در توحيد بعد از اثبات واجب 8- در توحيد بطريق حكما 9- در توحيد موافق مشرب صوفيه 10- در تلويح بر خاتمه. در ديباچه نسخه حاضر بغلط بجاي نام دهدار، اسم احمد احسائي آمده است. رساله ايست در اثبات و توحيد واجب بمسلك متكلمين و حكما و صوفيه كه در 10عنوان رقم ترتيب يافته: 1-در ابطال دور 2-در ابطال تسلسل 3-در برهان سلم 4-در اثبات واجب بطريق متكلمين 5-در اثبات واجب بطريق حكماء 6-دراستدلال بدلائليكه مخصوص بحكيم يا متكلم است و محتاج بابطال دور و تسلسل نباشند 7-در توحيد 8-در توحيد بطريق حكماء 9-در توحيد بمشرب صوفيه 10-در تلويح برخاتمه (در ذاتي بودن مواد سه گانه وجوب و امكان و تشكيك و ماهيت نداشتن وجود). (مهدي ولايي) نويسنده مي گويد «ادراك وجود ضروريست و اول چيزي كه در اداراك شعور بدان بعلق گيرد وجود شي است » او پس از اين مقدمه مي گويد درين رساله سر آن دارم كه در دو مطلب بحث كنم: مطلب اول: منكر شيي مقربان شيي است و نافي مثبت و قائل به دو قائل به يكي است؛ مطلب ثاني: وجود كه مفهومي است و احد و عام شامل وجودات خاصه است و صادق بر آن صدق عرضي. (عبدالله انوار) اين رساله در كتب تراجم در فهرست مؤلفات معين الدين ابومحمد محمود بن محمد دهدار ياد شده. مؤلف در ديباچه چنين نويسد: در راه سفر به خير البلاد (شيراز) نامه اي از يكي از دوستان عزيز دريافت مشعر بر طلب دليل بر اثبات واجب بطريق متكلمين و حكماء و صوفيه و ابطال دور و تسلسل و ذكر برهان سلم و هر چند استعداد اين قبول در او نبود، خامه ار بنگاشتن اين نامه مطلق العنان دانست و آن را نفايس الارقام نام داد. دهدار در پايان رساله اين رباعي را از خواجه نصير نقل كرده: موجود بحق واحد اول باشد باقي همه موهوم و مخيل باشد هر چيز جز او كه آيد اندر نظرت نقش دو، يمين چشم احول باشد رجوع بشماره 1 اين دفتر شود. (عبدالحسين حائري) رساله اي است به فارسي در علم كلام در خصوص اثبات واجب بطريق متكلمين، حكما و صوفيه مشتمل بر ده رقم كه عبارتند از: 1-ابطال دور 2-ابطال تسلسل 3-برهان سلم 4- اثبات واجب بطريق متكلمين 5-اثبات واجب بطريق حكماء 6-استدلالهايي كه خاص حكما و متكلمين نيست 7-توحيد به طريق متكلمين 8-توحيد به طريق حكماء 9-توحيد به طريق صوفيه 10-اثبات واجب از طريق زيادت وجود بر ماهيت. اين رساله در اثبات واجب و در ده رقم نگاشته شده است. (عبدالحسين، حائري) آغاز كتاب: ثنا و ستايش مر خداوندي را كه دليل است ذات او بر ذات او و منزهست از مجانست مخلوقات صفات او و تابع وجود اوست وجود آثار و آيات او. انجام كتاب: توفيق تأمل در اين معني يابد زود بر او روشن مي شودو غرض ما تلويحي بود نه اثبات اين مدعا و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي خير خلقه محمد و آله الطاهرين. [الهيات مشهد 2/309؛ فهرست آستان قدس 4/264 و 11/324؛ مرعشي 19/169؛ كتابخانه وزيري 1/306 و4/1435؛ كتابخانه ملك 6/434؛ منزوي /2 852؛ فهرست مشترك ايران 988 و پاكستان 2071؛ كتابخانه ملي 6/291؛ الهيات تهران ص 258؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 2/648؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1514؛ مجلس شورا 10/59 و 10/657 و 10/2010؛ الهيات 258؛ ذريعه 24/239؛ فهرست نسخه هاي خطي فارسي 2/852؛ فهرست مشترك نسخه هاي خطي پاكستان، اسلام آباد 2/988؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 1/262؛ فيلم دانشگاه 1/567 و 1/568 و 1/751؛ كتابخانه سيد حسين امام ص 180؛ دانشگاه تهران 16/522 و 16/588؛ اصغر مهدوي 2/120؛ نشريه 5/268 و 7/705؛ كتابخانه نور بخش 1/10؛ فارس شناسي ص98؛ رايانه ملي ص 2090؛ ميراث شهاب س9ش/2 28؛ شورا 1/200/33؛ فهرستواره منزوي 6/244-245؛ رايانه آستان قدس]

رساله مختصر يست دربيان اعتقادات بمذاق شيعي شامل: توحيد، عدل، نبوت، امامت ومعاد وهر يک از آنها شامل چند اعتقاد، اعتقاد اول در توحيد شامل پنج اعتقاد: اول آنکه خداوند خالق ممکنات است، دوم آنکه خداوند صاحب جميع صفات وکمالست ... مؤلف درجايي به گفته حاجي سيد محمد باقر استناد مي کند گويا معاصر سيد محمدباقر موسوي شفتي است. به روش زيديان است و در آن از كشاف ياد شده است. (دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله قل هو الله احد. لفظ الله دلالت مي کند بر ذات واجب الوجود که مستجمع جميع صفات کمال وجمال است و منزه است از جميع صفات کمال ... اعتقاد اول در توحيد او انجام كتاب: وتفاوت ميان اين دو آن است اطاعت و اکتساب معرفة عالم سخن گويد به علوم رباني وعامي عجز از ادراک او وحال آنکه روح هر دو مساوي

شرح تجريد خواجه نصير طوسي از حاج محمود نيريزي شاگرد صدرالدين محمد دشتكي (م-903). نيريزي در شرح بر رساله اثبات الواجب جديد دواني كه آنرا در 922 بپايان رسانيده، از شرح خويش بر تجريد ياد و تحقيق در مسئله توحيد را به آن شرح احالت مي كند. در پشت يكي از نسخه حاشيه خفري بر الهيات شرح تجريد (نسخه شماره 1761) يادداشتي است كه در آن از نيريزي چنين ياد شده «فاضل نيريزي حاج محمود شارح تجريد تلميذ صدرالمدققين» و خفري از او با عنوان فاضل نيريزي ياد مي كند. چنين استنباط مي شود كه شرح نيريزي بر تجريد به رغم اين كه ناشناس مانده و در مآخذ از آن ياد نشده (و حتي از مؤلف آن حاج محمود نيريزي نيز در كتابهاي متداول و سرگذشت ذكري ديده نمي شود) در زمان خود او (قرن 9) تا قرن 11 معروف بوده و او را باعنوان شارح تجريد مي شناخته اند. شرح نيريزي بر تجريد همانگونه كه نامش حكايت دارد تحرير و بيان كتاب تجريد است اما نيريزي در بسياري از مسائل فلسفي و همچنين در مباحث امامت به بسط و تفصيل مي پردازد و تحقيقات فلسفي دارد. نيريزي بر بخش منطق تجريد نيز شرح (با حاشيه) نوشته (كه در ذريعه نسخ آن نشان داده شده) و در اوائل شرح حاضر (ص7) از آن چنين ياد مي كند: « علي ان اعتبار امر خارج عن الشيء لا يخرح الحدعن الحديه علي ما حققناه فيماعلقناه علي تجريد المسائل المنطقيه عن الزوائد للمصنف » نيريزي از بيان الحق لوكري و شرح علامه حلي بر حكمة العين و از امام فخر رازي (باعنوان فاضل رازي) و كتاب محصل و نقد المحصل و از (شروح تجريد) و يا (بعضي شروح) و رساله خواجه در علم (در مباحث علم) بسيار نقل مي كند. (در شرح اثبات الواجب نيز از بيان الحق به تكرار نقل دارد). از شرح نيريزي بر تجريد. «عبدالحسين حائري» آغاز كتاب: بسمله و ما هو ذاك الشرح المسئول عن الله تعالي ان ينفع الطلاب و ان يجعل ذخراً لي في يوم الحساب المبتدي بانه تعالي لما اوجب علي كل ما انعم عليه شكره و كانالاقتدار علي تجريد المسائل الكلاميه عن الزوائد من النعماء الواصلة الي المصنفاراد ان يفتح كلامه بشكره منعمه فبدأ به و جعله اشارة الي معظم مقاصد كتابه التي هي مباحث اثبات الواجب تعالي و صفاته ... و صدرها بكلمة امام و قال اما بعد حمد واجب الوجود. انجام كتاب: قد علم من سيرته عليه السلام انه كان لايتجسس عن المنكرات بل يسترها و يكره اظهارها و اذ قد و فقني الله تعالي ان اصل الي هذا المقام و اتمم تحرير مسائل تجريد العقائد في الكلام مشتملا علي حقائق شملتها كتب الاقدمين ... مشحونا بزوائد لم يطمثهن الانس و الجان و لم يخطر علي قلب بشر الي الان فقد حان ان اسميه بتحرير تجريد العقائد المشتمل علي زبدة المسائل الكلاميه علي مذهب الفرقة الناجيه من الشيعة الاماميه و اختمه بحمدالله الذي هدانا و ماكنا لنهتدي لولا ان هدانا الله و اصلي علي سيدالانبياء و آله ... الي يوم الدين. [مجلس شورا 10/2107]

تأليف شيخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسي، از اوست شرح آن، در ذريعة (11/340 و 14/84) از شرح المقدمة في المدخل الي علم الکلام الموسوم برياضة العقول ياد شده است. در فهرست نجاشي (ص 288) از مقدمة في علم الکلام» شيخ ياد شده ودر فهرست شيخ طوسي (ش699) آمده « و مقدمة في المدخل الي علم الکلام و لم يعمل مثلها و له شرح لهذه المقدمة» و در معالم العلماء (ش 747) آمده: « مقدمة في المدخل الي صناعة الکلام، رياضة العقول و هو شرح المقدمة» اين رساله در شرح اصطلاحات متکلمان است، و بر خلاف گفته تهراني در مقدمه تبيان (چاپ نجف ج 1 ص 1 د) جز اصول يا اعتقادات شيخ است که چند نسخه اي از آن در دانشگاه هست (ش 3/879 (3/536) و 2/2089) عنوان هاي آن «فصل» است. متن مختصري است در اصول دين به صورت سؤال و جواب كه به نامهاي «مقدمة الكلام» و «الاعتقادات» نيز شناخته مي شود. و جز رساله «ثلاثون مسئلة في معرفة الله» است در نسبت آن به شيخ طوسي ترديد است و برخي آن را همان «مقدمة الكلام» دانسته اند كه در برخي از منابع آمده است در صورتي كه چنين نيست و آن رساله جز اين است و آن رساله فقط به توضيح اصطلاحات كلامي پرداخته است. او در ابتداي اين رساله به تعريف ايمان پرداخته و بعد از تعريف، آن را داراي پنج ركن ميداند (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) كه تصديق با دليل -نه با تقليد- آن را شرط ايمان تلقي كرده و پس از تعريف اين پنج ركن با عبارت «الدليل علي. . » آن را مستدل كرده است كه بيشترين دلائل به بحث توحيد اختصاص دارد. مختصري در عقايد شيعه با بندهاي «و الدليل». «محمود نظري» آغاز كتاب: بسمله حمدله و الصلاة و السلام علي خير خلقه محمد و آله اجمعين اما بعد اذا سألک سائل و قال ما الايمان قل هو التصديق بالله و بالرسول و بما جاء به النبي و الائمة عليهم السلام کل ذلک بالدليل لا بالتقليد و هي مرکب و مرتب علي خمسة فصول من عرفها کان مؤمناً ... التوحيد اثبات الصانع الواحد ... دليل الوجود و الدليل علي ان الله تعالي موجود انجام كتاب: ... و الدليل علي ان الامامة الجمعة ... و يجب ان يعتقد ان الله تعالي يعيد الاجسام علي ما کانت عليه لايصال کل حق الي مستحقه لما ثبت من عدله و حکمته فثبت اعادة الاجسام. تمت [نسخه پژوهي 3/150؛ اهدائي به آستان قدس ص 331؛ اهدائي به آستان قدس ص282؛ نشريه 6/692 و 11/693 و 11/694؛ حضرت شاهچراغ 2/195؛ دانشگاه تهران 8/712؛ دانشگاه تهران 3/536؛ مجلس شورا 38/416 و 20/67 و 20/326 و 1/294/29؛ الذريعة 18/106، ش 899 با عنوان «رسالة في الكلام» ؛ مرعشي 1/287، ش 26/25 با عنوان «اصول الدين» ؛ ملك تهران 8/473، ش 5712؛ مجلس شورا 16/327؛ کتابخانه ملک 1/532؛ الذريعه 22/91 و 92؛ آية الله فاضل خوانساري 1/229؛ الهيات مشهد 3/1339؛ عكسي مركز احياء 2/7و3/463؛ فيلم دانشگاه 3/259؛ مجلس شورا 14/196؛ مجلس شوراي ملي 11/16؛ مجلس شورا 7/15، كتابخانه ملي 19/296؛ كتابخانه ملي 16/47؛ كتابخانه ملك 8/475؛ نشريه 6/692؛ ديباچه ترجمه شرايع 4/3؛ كتابخانه ملك 8/474؛ مجلس شورا 12/72؛ كتابخانه وزيري 3/948؛ مرعشي 21/272؛ مرعشي 1/287؛ مرعشي 2/119 و 16/310و 2/279 و 30/363؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1540؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1201؛ فهرست سپهسالار 3/149-150؛ مرعشي 27/234 و 30/364 و 34/693؛ الذريعة 22/91 و 11/88 و 20/356 و 20/364؛ ريحانة الأدب 3/327؛ مركز احياء ميراث 4/33؛ مدرسه صدر بازار 3/629؛ الذريعه 22/91 و 11/331 و 340 و 5/277 و 14/85؛ آية الله حججي 27؛ کتابخانه ملک 1/532؛ الذريعه 22/91 و 92؛ آية الله فاضل خوانساري 1/229؛ الهيات مشهد 3/1339؛ عكسي مركز احياء 2/7و3/463؛ فيلم دانشگاه 3/259؛ فهرست سپهسالار 3/162؛ الهيات تهران ص 251؛ مجلس سنا 1/60؛ مجلس شورا 22/7؛ دانشگاه تهران 9/1324و 17/60 و 16/215 و 16/437 و 16/673؛ ديباچه چهار فرهنگنامه كلامي از نگارنده در يادنامه هزار شيخ طوس ص 142؛ مقدمه تبيان طوسي ص1ش43؛ چهار كتابخانه مشهد ص 217؛ نشريه 7/279؛ چهار فرهنگنامه كلامي در يادنامه هزاره شيخ طوسي ص 142؛ فهرست کتابخانه ملي 16/47؛ مرعشي2/119؛ که نسخه اي از اين رساله را با عنوان <اصول دين> معرفي نموده ولي مؤلف را ذکر نکرده است؛ معجم التراث الكلامي 5/231-232؛ عكسي مرعشي 3/575؛ مجلس شورا 32/316؛ كتابخانه ملك 5/314؛ نشريه 6/693؛ كشف الحجب 521، ذريعه 21/21 و 22/91-92؛ معجم المؤلفين 3/137؛ اعيان الشيعة 4/92؛ دنا 2/11-12 (در آن جا نسخه هاي دو كتاب كلامي شيخ طوسي به هم آميخته معرفي شده است)؛ معجم التراث الكلامي 1/390؛ الرسائل العشر ص101-107؛ گنجيه بهارستان 1/41-49؛ مجلس 14/196ش1/4943 (ناشناخته)؛ سنا 2/242؛ نشريه نسخه هاي خطي 11/845 (كه نادرست از آن شيخ مفيد دانسته شده است). نسخه اي از اين كتاب در ملي تهران 15/158-159 با نام كتاب الدلائل به نادرست از حسن بن محمدخوانساري نسبت داده شده است. شيخ محسن بن محمد رفيع رشتي اصفهاني (قرن 13هـ) با افزودن نام خود بر بالاي يكي از نسخه هاي كتاب در مرعشي 8/375آن را به نام غوث الانام از تأليفات خود معرفي كرده است.] شرح و حواشي: شرح اصول الدين حسيني خلخالي، عزيزالله بن عنايت الله (-10)

مجالسي است در اثبات توحيد و بيان طرق معرفت صانع، كه تنها هشت مجلس و قسمتهايي از مجلس نهم تاليف شده است. مجالس بدون عنوان بوده و مؤلف در هر مجلس با آوردن آيات و روايات و شرح و بسط آنها بحثهاي اعتقادي مربوط به توحيد را به صورت خطابه اي بيان مي كند. (صدرائي خوئي) آغاز كتاب: شهد الله انه لا اله الا هو الملئكه و اولو العلم قائماً بالقسط گواهي داد ذات اقدس حضرت يزدان و تمام فرشتگان و ساير دانان از انس و جان باينكه نيست و ساير دانايان ... . [حضر ت معصومه 2/229؛ فهرستواره منزوي 9/70]