جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله‌ای کوتاه در اثبات وجود باری تعالی که با استدلال‌های گوناگون فلسفی وجود صانع را به اثبات می‌رساند.

شرحي است بر اثبات الواجب جديد دواني از كمال (جمال) الدين حسين بن خواجه شرف الدين عبد الحق الهي اردبيلي در گذشته 940 يا 950 در بيش از 70 سالگي و زاده در 870 و نگارنده «منهج الفصاحة في شرح نهج البلاغه» در 930 بفارسي (طوس 5/193-سپه 2/129) و نگارنده كشف الاسرار در مبحث وجود بفارسي (طوس 4/220) و نگارنده تاج المناقب في فضائل الائمة الاثنا عشر بنام شاه اسماعيل (ش5/2398) و مترجم نهج البلاغه (ش 38/2398) و شارح گلشن راز (ش 1/2630) و محشي شرح دواني بر رساله نفس الامر طوسي (مدرس 263-ذريعه 1/88) نسخه اي ازين شرح ما در فهرست مجلس (2/362 ش 4/607) شناسانده شده است. (محمد تقي دانش پژوه) شرحي است بر اثبات الواجب جديد جلال الدين دواني، كه با عنوان «‌قال - اقول» ترتيب داده شده است، ازاين شرح نسخه هاي چندي در كتابخانه هاي دانشگاه تهران، مجلس شوراي اسلامي و ملي ملك در تهران نگهداري مي شود، شارح كه از علماي عصر صفوي است تأليفات ديگري نيز دارد، برخي از آنها بدين شرح است: ‌تاج المناقب في فضائل الائمة الاثنا عشر، ‌شرح گلشن راز، كشف الاسرار و منهج الفصاحة في شرح نهج البلاغة و. (سيد محمود مرعشي) دواني (م 908) دو رساله بنام اثبات الواجب دارد: اثبات الواجب قديم و اثبات الواجب جديد. حسين بن عبدالحق الهي اردبيلي (م 940) صاحب حاشيه بر شرح تجريد (ش 1762 فهرست مجلس ص 140)، اثبات الواجب جديد را شرح كرده و صاحب ذريعه شرح الهي اردبيلي با يكبار بنام «اثبات الواجب» و بار ديگر بنام «شرح اثبات الواجب» شناسانده، اردبيلي در ديباچه اين شرح نوشته: در برخي از نوشته هاي دواني در رساله اثبات الواجب، جاي تامل يافتم و خرده هايي ديدم و به درخواست بعضي از دوستان، اين رساله براي روشن ساختن اشكالات مزبور پرداختم» . وي نخست چند سطر از دواني پس از عنوان «قوله» نقل مي كند و آنگاه به شرح و خرده گيري مي پردازد و بيشتر در آغاز سخن خود «اقول» مي آورد. بنوشته ذريعه تاريخ تأليف اين كتاب 916، مطابق با (اثبات واجب) است. (عبدالحسين حائري) تأليف کمال الدين حسين بن شرف الدين عبدالحق الهي اردبيلي درگذشته 950 آغاز كتاب: بسمله. الحمدلله علي انعامه العام و اكرامه التام، و الصلوة و السلام علي سيد الانام و افضل رسل الله ... اما بعد فيقول الفقير الي عفو ربه العلي، حسين الالهي الاردبيلي غفرالله له ولوالديه و احسن اليهما و اليه، لما كان المقصد الاقصي و المطلب الاعلي اثبات وجود الواجب سبحانه و تعالي و صفاته العلي ... انجام كتاب: موصوف بالوحدانيه و منعوت بالفردانيه ... و الآن كما كان في نظر شهود اولياء‌الله الابرار ... و الحمدلله العزيز الغفار الكريم السيار و الصلوة و السلام علي نبيه محمد المختار ... و عترته الاخيار ... [تحفه سامي 59؛ معجم المؤلفين 3/314؛ فرهنگ سخنوران 55؛ چلبي در رسالة في اثبات الواجب، مجلس 2/362؛ دانشگاه تهران 11/2450؛ الذريعة 13/58و 1/104و 106و 13/58 و 6/92 و 9/92 و 13/58؛ کتابخانه ملک 1/277؛ مرعشي 33/602، دانشمندان آذربايجان: ‌47 و 337؛ ‌الذريعة: ‌13/58؛ ‌معجم المؤلفين: 3/314؛ كتابخانه وزيري 4/1210؛ كتابخانه مجلس شورا 2/3692 و 5/297و 140-142 و 22/230؛ كشف الظنون 1/538؛ فهرست دانشگاه 11/245؛ دانشمندان آذربايجان ص 47 و 337؛ ميراث شهاب س8ش/4 55]

گزارش استواري است بشيوه شيعي آميخته با فلسفه و عرفان بر يکي از متون اعتقادي که گويا ترجمه و شرح اعتقادات صدوق متوفي 381 هـ. ق. يا مفيد متوفي 413 هـ. ق. باشد که در آن از سال 1064 هـ. ق. ياد شده است و آمده: « آنچه حقير شارح در سال هزار و شصت و چهار هجري بعد از نيل شرف زيارت عتبات عاليات شده ... شامل يک مقدمه و چند باب که ابواب موجود، هفت باب مي باشد. مقدمه مشتمل بر دوازده اشاره 1- وجود مستغني از توصيف است. 2- وجود بسيط است 3- کيفيت نسبت محمول بموضوع ... باب دوم در صفات ذات و صفات افعال. باب سيم در تکليف 4- در افعال عباد 5- در نفي جبر و تفويض 6- در اراده و مشيت الهيه باب هفتم در قضا و قدر. در باب چهاردهم آمده است: در افعال عباد. مصنف رحمه الله فرموده که اعتقاد نافي افعال العباد انها مخلوقة خلق تقدير لا خلق تکوين. اعتقاد در کارها و کردارهاي بندگان ... (فاضل) آغاز كتاب: بسمله باب اول در ذکر اعتقاد فرقه اثنا عشريه در توحيد. مخفي نماند که در توحيد ... ليکن حقير مستهام در اين مقام ... [کتابخانه جامع گوهرشاد 2/719]

كتابي است به زبان عربي در كلام - مولف آن لاهيجي و شارح آن علي اكبر شيرازي ابن علي ابن محمد اسماعيل ابن محمد مهدي است [ملي فارس 1/318]

رسالة في اثبات الواجب و لزوم الفساد علي تقدير تعدد الواجب بالذات و نفي الشريك. (دانش پژوه) رسالة في بيان لزوم الفساد علي تقدير تعدد الواجب بالذات و بيان نفي الشريك عن الواجب بالذات و بيان اثبات التوحيد له. (محمد تقي دانش پژوه) از شمساي گيلاني همان رساله شماره 10/1701 اين كتابخانه است كه قبلا در اين فهرست از آن ياد شده. از ميان رسائل توحيديه شمساء گيلاني تنها همين رساله است كه در ذريعه و فهرست دانشگاه ياد شده است. نگارنده در ذريعه و ديگر مراجع و فهارس، تا كنون از ديگر رسائل او جز «حدوث عالم» و «تحقيقات» ذكري نديدم فهرست دانشگاه 3: 136 پايان اين نسخه با آنچه از پايان نسخه دانشگاه دانشگاه در فهرست آن كتابخانه نقل شده متفاوت است. در پايان نسخه ما 15/1701 تاريخ 1076 ديده ميشود و دور نيست تاريخ تاليف رساله باشد. (عبد السحين حائري) اين رساله (اثبات وحدة الواجب) بتازي و از شمسا ميباشد و در آن بروش مشائيان خاوري يگانگي خداوند آشكار گرديد و گاهي شعر پارسي و تازي نيز در آن آمده است. (محمد تقي دانش پژوه) اين رساله کلامي در اثبات توحيد و يگانگي پروردگار نوشته شده، و مؤلف در آن با بيان برهان تمانع به تقرير و توضيح آن مي پردازد. آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الواحد الاحد الصمد و الصلوة و السلام علي سيد المرسلين المسمي باحمد و آله الطاهرين المعصومين المتصفين بالکمال الامجد اما بعد فيقول فقير خلق الله محمد الشهير بشمسا گيلاني ... هذه رسالة في بيان لزوم الفساد علي تقدير تعدد الواجب بالذات و بيان نفي الشريک عن الواجب بالذات و اثبات التوحيد له تعالي علي ما وقع الاشارة اليه في قوله تعل في اوائل سورة الانبياء و هو قوله تعالي لو کان فيهما الهة الا الله لفسدتا، و اعلم ... انجام كتاب: الذي ذکرناه يلزم فوت الاشارة الي المطلب الاول الذي هو عمدة الطالب عند علماء الدين و الحکماء الالهيين و اهل الکشف و اليقين. تمت. [فيلم دانشگاه 1/647؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 1/316؛ الهيات تهران ص 375]

گفتاري دراثبات واجب الوجود است تا با مطالعه آن از تقليد به يقين برسد. رساله ضمن مقدمه و 3 مقصد صورت گرفته المقدمة: في ذكر اصول يحتاج اليها اثبات المطالب. المقصد الاول: في اثبات الواجب بالذات المقصد الثاني: في اثبات التوحيد و دلائله التي تقرر عندي قطعيتها المقصد الثالث: في علمه تعالي. (مهدي ولائي) الخاتمه: في بيان مذاهب الحكاء في تحقيق العلم و تحقيق ما و هو الحق فيه. مؤلف اين رساله را در 22 ذي قعده 897 هـ‌ ق، ساخته است. اثبات واجب مشتمل بر يك مقدمه و شش مقصد است. هر مقصد كتاب به چند فصل و هر فصل به چند طريق منقسم مي گردد. «اردلان» رساله ايست در اثبات وجود و توحيد و علم حق تعالي كه به ابوالفتح سلغرشاه بن توران شاه بن محمد شاه بن تهمتن بهادرخان اهداء نموده و اين غير از اثبات واجب معروف مؤلف ميباشد و رساله در ديباچه چنين توصيف شده «هذه رسالة قد اوردت فيها تحقيق احق ما يبلغ نحوه اعناق الرغبات و هي امهات مسائل الكلام من الالهيات الي معرفة المبدء الاول لجميع الموجودات و بيان نعوت كماله و صفات جلاله و اقامة حجج القاطعة علي احاطة علمه تعالي بجميع الممكنات من الكليات و الجزئيات و المعقولات و المحسوسات و اوضحت بالبراهين الساطعة ان الفلاسفه قد زلت اقدامهم في هذا المقام» - رساله در دو مقصد انجاميده: 1- في ذكر دلائل وجودالله تعالي و توحيد و الاشارة الي مراتبه 2- في احاطة علم الله تعالي علي الموجود و بيان عنايته عليها وجوده (مهدي ولايي) مؤلف اين رساله را در 22 ذي قعده 897 هـ‌ ق، ساخته است. وي چند رساله در اين باب دارد و نسخه حاضر يكي از آن رساله هاست. اين رساله داراي يك مقدمه و 4 مقصد است بدين ترتيب: مقدمه-در بيان اصول موضوعه اين باب (كه ده اصل است). مقصد اول-دلائل وجود واجب بالذات. مقصد دوم-دلائل توحيد. وي ده دليل بر توحيد آورده. مقصد سوم-اثبات علم حق تعالي و ديگر صفات او. مقصد چهارم-نقل سخنان فيلسوفان قديم يونان درباره وجود و توحيد واجب تعالي. خفري اين رساله را براي حسين خان مبارز الدوله نوشته. اين رساله داراي يك مقدمه، 3مقصد و يك خاتمه است بدين گونه: مقدمه-در اصول و مباني اين باب داراي 6 مطلب. مقصد اول-در اثبات وجود واجب الوجود بالذات در اين مقصد براهين وجود واجب را دو دسته و در دو كرده فصل بيان داشته است. فصل اول-براهين غير متوقف بر ابطال دو رو تسلسل. فصل دوم-براهين متوقف بر ابطال آن دو براي مسلك اول در فصل اول 12 برهان (12طريق) در فصل دوم يك دليل آورد و گويد «اين دلائل براي عوام است و براهين خواص و خاص الخاص در اين مختصر نگنجد.» مقصد دوم-اثبات توحيد. در اين مقصد ده دليل براي توحيد آورده (مانند رساله سابق) مقصد سوم-اثبات علم باري تعالي و وي گويد در اين باب دو مسلك است. مسلك عوام و مسلك خواص، نخست 7 برهان مسلك عوام و سپس براهين مسلك خواص را براي اثبات علم باري تقل كرده است. خاتمه-در نقل كلمات فلاسفه متقدم و متاخر و بسيار مبسوط است. خفري در خاتمه اين رساله از مثل افلاطوني و از تناسخ سخن گفته و از بوذاسف بدين گونه ياد كرده: «بوذاسف منجم تناسخي (يا) رئيس المنجمين الذين هم شياطين الانس» . وي از شفاء شيخ الرئيس، مطارحات صاحب اشراق، و بهمنيار و فارابي نيز ياد كرده است. شمس الدين محمد بن احمد خفري شيرازي (م - 935-957) در اثبات خدا چندين رساله دارد. اثبات الواجب مورد گفتگو يكي از رساله هاي خفري و داراي يك مقدمه و سه مقصد است و در آن از فلاسفه يونان چون تالس ملتي انكسيمانوس و امپد كلس و ديگران سخن گفته است. در اين كتابخانه نسخه هاي ديگر نيزاز آن داريم. در ذريعه از اين كتاب ياد نشده. (عبد الحسين حائري) اين رساله از خفري است و داراي يك مقدمه و سه مقصد است و يك خاتمه كه در آن سخنان فيلسوفان مانند ثاليس مليتوسي و انكسيمانس و امپدكلس و پلاتون درباره دانائي خداوند را ميآورد و پس از آوردن رأي پلاتون درباره مثل و شرح دادن آن بمشرب خويش ميگويد كه ارسطو نيز با او همرأي است و اعتراضي را كه نگارنده شفا كرده است رد ميكند خفري در اين رساله از دانائي خداوند بيشتر گفتگو ميكند - نسخه از اين رساله در آستانه طوس (ج 4 ش 300 ص 4) هست. (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله. حمدله. اما بعد فيقول احوج خلق الله اليه محمد الخفري هذه رسالة في اثبات واجب الوجود بالذات و صفاته بالدلائل التي تقررت عندي قطعيتها انجام كتاب: و لما كان مبحث العلم و توابعه بحراً عميقاً لاساحل له اقتصر علي ما ذكر و الحمدلله علي افضاله و الصلوة علي محمد و آله عليهم الصلوة و السلام. چاپ: به اهتمام محمد تقي دانش پژوه. جاودان خرد. 1 (1354): 42-46.؛ ايران، تهران، كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي، 1390 شمسي، فيروزه ساعتچيان، 1، در مجموعه ست رسائل في اثبات واجب الوجود بالذات و في الهيات [مجلس شورا 9/275 و 277 و 390؛ دانشگاه تهران 3/124-3/127 و 13/3143 و 9/1012 و 12/2888 و 16/342؛ فيلم دانشگاه 1/699؛ مدرسه صدر بازار 3/572؛ مكتبة الزهراء ص 96؛ نشريه 4/411 و 11/658؛ اهدائي آستان قدس ص43؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص18؛ رايانه ملي ص 2074] شرح و حواشي: حاشية اثبات الواجب (-)

اين اثر ترجمه خلاصه كتاب رژانت الين است كه در آن به سير تاريخي پرستش انسان، از بت پرستي و ديگر معبودهاي موهوم تا خداپرستي پرداخته است. (مرعشي؛ صالحي، محمدعلي) [مرعشي 41/352؛ ]

در اين كتاب كه در اثبات واجب بروش فلاسفه گفتگو كرده، بحث در مؤثر حقيقي و رد و ايراد با اشاعره را در اين موضوع مطرح مي كند و در قسمتهاي آخر كتاب به بعضي از روايات استشهاد مي نمايد. (سيد احمد اشكوري) ساخته 1050 در شيراز (پايان رساله). (محمد باقر حجتي) ملا شمساء در اين رساله از شبهه ن تعدد واجب تعالي» منقول از ابن كمونه سخن گفته و پاسخهايي چند براي آن ياد كرده. (عبد الحسين حائري) آغاز كتاب: لو كان في عالم الوجود واجبان بالذات العياذ بالله تعالي لوجب أن يكون حقيقة الوجود الذاتي مشتركاً بينهما اشتراكاً ذاتياً و لا يجوز أن يكون وجوب الوجود مشتركاً عرضياً كما هو مذكور في شبهة ابن كمونة انجام كتاب: و اعلم أن المفاسد التي تكون واردة علي القول بكون وجوب الوجود معلولاً علي ما ذكرنا مفصلاً يرد جميعاً علي القول بكون وجود الواجب بالذات مطولاً كما يظهر بالعامل غايراً فعليك باستخراجها تفصيلاً علي محاذات ما ذكرنا مفصلاً في الوجوب ذذا كان معلوماً، تمت [التراث العربي 1/46؛ الذريعة 1/105 و 1/373؛ فهرست سپهسالار 3/36؛ مرعشي 21/234و 31/686؛ ريحانة الادب 5/383؛ الهيات تهران ص 373؛ مجلس شورا 9/239]