جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

رواداری به معنای تسامح عملی با مخالفان و احترام و به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی آنان در این جهان است. این موضوع در حوزه های گوناگونی قابل طرح است؛ و در حوزه ادیان، پیروان ادیان و عقاید گوناگون و متفاوت، اعم از ادیان آسمانی و غیرآسمانی و حتی پیروان مکاتب الحادی را در بر می گیرد. موضع قرآن کریم در این زمینه، شرایط به رسمیت شناختن این حقوق، و شمول آن نسبت به افراد، ادیان و مکاتب گوناگون، و نیز مظاهر آن، از موضوعاتی است که در این جستار به آن پرداخته شده است؛ و در نهایت این فرضیه به اثبات رسیده است که قرآن کریم رواداری و حتی احسان به همه فرزندان آدم علیه السلام را جایز بلکه ممدوح دانسته است؛ و تنها استثنا مستفاد از آیات شریفه، کسانی هستند که با مسلمانان در حال جنگ بوده و محارب با آنان به شمار آیند، یا انسان های ناتوانی را – هر چند غیر مسلمان – تحت ستم شدید قرار داده، آزادی ها و حقوق بنیادین آنان را از ایشان ستانده باشند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تفسیر جامع المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن یکی از برجسته ترین تفاسیر شیعی سده اخیر به شمار می آید. قرآن محوری و پایبندی به روش تفسیر قرآن به قرآن، ویژگی شاخص این تفسیر است. اگرچه روش تفسیر قرآن به قرآن کم و بیش در برخی تفاسیر قدیم و جدید نیز دیده می شود، ولی میزان توجه به این روش در تفسیر المیزان از نظر کمی و کیفی تا حدی است که می توان آن را پدیده ای ممتاز و نقطه عطفی در تاریخ تفسیرنگاری به شمار آورد. وجه تمایز اصلی تفسیر المیزان با تفاسیر دیگر عبارت است از: قرآن را منبع مستقل تفسیر قرار دادن، وا نهادن پیش داوری ها، استفاده از قرائن و شواهد درون قرآنی و تکیه بر قواعد عرفی محاوره. علامه طباطبایی به استفاده از این روش متعهد شده و به خوبی آن را به کار گرفته است (نک. طباطبایی 1362: ج 1، 12-11).یکی از الزامات این روش، توجه به سیاق در سوره ها است. قاعده سیاق یکی از قواعد عرفی زبان به و حجیت آن امری است عقلایی. در عرف محاوره گوینده حق دارد از قرینه های پیوسته لفظی استفاده و مخاطب نیز حق دارد به این قرینه ها استناد و احتجاج کند. امروزه در میان زبان شناسان اهمیت کشف قرائن درون متنی از رهگذر سیاق برای تحلیل محتوا (text analysis)، امری پذیرفته شده است. علامه به طور گسترده و در جای جای تفسیر المیزان از این روش کمک گرفته و با کلید سیاق قفل های ناگشوده بسیاری را گشوده است. در این جستار، گونه های مختلف سیاق و کارکرد آن در تفسیر المیزان را بررسی می کنیم.

با گسترش مباحث جدید در حوزه علوم اجتماعی و انسانی، دیدگاه های نو برای تبیین علل تفاسیر گوناگون و مختلف از یک متون در دوره های تاریخی ارایه شده است. از جمله این دیدگاه ها طرح مفهوم میثاق اجتماعی (قرارداد اجتماعی) و نقش آن بر فهم تفسیر از یک متن است. استفاده از این مفهوم می تواند به تبیین علت تغییر آرای تفسیری در برخی از آیات قرآن کریم در ادوار تاریخی مسلمانان کمک شایسته ای کند. در این جستار آوای مفسران درباره عبارت قرآنی «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم...»، پس از طبقه بندی، تحلیل و ارزیابی شده است در این میان کوشش شده است تا اختلاف نظر مفسران بر اساس میثاق اجتماعی دوره های مختلف تاریخی فهم و تحلیل شود. بر مبنای یافته های این بررسی در دوره معاصر تاریخ تفسیر به دلیل بیداری مسلمانان و آغاز نهضت اصلاح گری، تفسیر جدیدی از واژه «تغییر» در آیه مورد بحث، مطرح شده است که عبارت است از «تغییر از وضعیت نامطلوب به مطلوب». این تفسیر در تقابل با تفسیر واژه «تغییر» در دوره های پیشین یعنی «تغییر از وضعیت مطلوب به نامطلوب» قرار می گیرد. با توجه به بررسی تاریخی زمینه های اجتماعی شکل گیری این تغییر دیدگاه مفسران معاصر در تفسیر آیه یاد شده، «مثبت انگاری امر تغییر» به منزله میثاق اجتماعی موثر در شکل گیری این دیدگاه نو، معرفی شده است.

حدیث از جهات گوناگون از جمله نقش آن در تبیین مقاصد قرآن و بیان جزییات آن از موقعیت ممتازی برخوردار است. در عین حال، یکی از مسایل مرتبط با احادیث معصومان علیه سلام تعارض دسته ای از آنها با دسته ای دیگر است؛ چه، به دلایل متعدد، از جمله وقوع جعل و وضع، نقل به معنا، از میان رفتن قرائن حالی و مقامی، ضعف حافظه و کوتاهی اندیشه برخی از راویان، وقوع تصحیف و تحریف، تقیه و پاره ای از دیگر عوامل عملا روایات متعارضی به منابع روایی راه یافته اند. بر این اساس، یکی از جوانب اهتمام محدثان بزرگ در منابع روایی، پرداختن به حل تعارض مستقر در روایات متعارض است؛ چه، در تعارض مستقر بر خلاف تعارض بدوی، نمی توان میان دلالت متعارضین جمع کرد. محمد باقر مجلسی نیز در بحارالانوار در مواجهه با تعارضات مستقر، عمدتا مبتنی بر روایات وارده از معصومان علیه سلام، به شیوه های گوناگون عمل کرده است؛ به این ترتیب که در صورت تعادل ادله یکی از دو راه توقف یا تخبیر را برگزیده است؛ هر چند ملاک های کاملا منقحی در انتخاب هر یک از این دو راه مطرح نکرده است؛ در حوزه روایات فقهی بیشتر "تخبیر"و در روایات اعتقادی عمده "توقف" را پیشنهاد کرده است، یعنی، خواسته یا ناخواسته، موضوع روایات متعارض، در انتخاب موضوع وی در قبال آنها موثر افتاده است. مجلسی در روایات غیر فقهی و غیراعتقادی بر اساس ملاک های محتوایی، از قبیل اعتضاد به کتاب و سنت و شهرت روایی و ملاک های سندی، ازجمله ضعف روایان و انگیزه های شخصی آنان به ترجیح یکی از طرفین تعارض پرداخته است، به رغم دأب خود، به رد متعارضین اقدام کرده است. با این همه، تقریبا در همه موارد، دقت مجلسی در پرهیز از طرح روایات، قابل ملاحظه است و از همین رو، می کوشد راهی برای جمع دلالی – یا در حقیقت عدم پذیرش تعارض مستقر – بیابد؛ جز در موارد خاص که گریزی از قبول تعارض مستقر نداشته و در مواجهه با آنها نیز با احتیاط عمل کرده است.

در تفسیر آیات 30 تا 33 سوره ص، احتمالات و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که بیشتر ناشی از اختلاف در مرجع ضمایر در دو جمله «تورات بالحجاب» و «ردوها» است. برای کشف مرجع ضمایر، هر یک از مفسران به دلایلی استناد کرده اند که در این جهت چهار احتمال قابل تصور است. در این جستار با توجه به روایات و ذکر واژه «عشی» در آیه، مرجع ضمیر در جمله اول، شمس و در جمله دوم، صافنات تعیین شده است و روایت وارده و نیز ذکر صفت «اواب» درباره سلیمان (ع) با در نظر گرفتن مقام انبیا، تنها حکایت از وقوع ترک اولی از ناحیه سلیمان می کند.

در این جستار تاثیری را که برخی از آرای فلسفی صدرا بر برداشت های او از آیات قرآن داشته است، نقد و بررسی می کنیم. به این منظور کلیه کتاب های فلسفی و تفسیری وی را مطالعه و مواردی را که او تحت تاثیر آرای فلسفی مذکور مفاهیمی غیر از معانی ظاهری برداشت کرده است، جمع آوری کرده ایم. سپس با توجه به سایر آیات، روایات، قرائن عقلی و لفظی و شان نزول آیات صحت و سقم برداشت های ایشان را معین می کنیم. در آخر نیز به این نتیجه می رسیم که هیچ یک از سیزده برداشت صدرا از آیات قرآن صحیح نیست.

مبحث رؤیت خدا در قیامت که اشاعره به دلایل نقلی بدان اعتقاد دارند و معتزله و شیعه به دلایل عقلی آن را مردود می دانند یکی از مهم ترین مسائل مورد اختلاف میان این دو نحله کلامی است که هرکدام با تفسیر آیات قرآن و استشهاد به احادیث نبوی و ذکر دلایل عقلی به طرح و رد عقاید یکدیگر پرداخته اند. اشاعره برای پرهیز از عواقب اعتقادی خود، که در ظاهر مستلزم قبول نوعی جسمبت برای خداست تا بتوان او را دید، ناچار شده اند که رؤیت را بلا کیف معرفی کنند یعنی رؤیت خدا به کیفیتی خواهد بود که او در آن زمان برای مؤمنان میسر خواهد فرمود، نه مثل رؤیت با چشم معمولی که مستلزم مواجهه و مقابله با شیء دیده شده و سایر کیفیات دیدن است در دنیا. در این مقاله تمام آیات و احادیثی که طرفین برای اثبات نظر خود ذکر کرده اند و دلایلی که بر طبق آنها اقامه کرده اند مورد بحث قرار می گیرد.