جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیدحسین نصر ازجمله فیلسوفانی است که در سنت فلسفی عرفانی(اسلام) تفکر و تدبر می‌نماید ودر این راستا، بالغ بر 50کتاب و بیش از 500 مقاله به رشته تحریر درآورده‌است و در حال حاضر در دهه هشتاد عمر خویش، همچنان پرانرژی و با انگیزه مشغول فعالیت علمی است. همین امر اهمیت واکاوی در اندیشه وی را دوچندان می‌سازد. از آنجا که اشاره صریح و آشکاری راجع به امر سیاسی در فلسفه‌ی نصر نشده است، پی بردن به مضامین سیاسی در آرا و اندیشه‌های وی کاری است بس دشوار که با بکارگیری روش هرمنوتیکی در این پژوهش شاید بتوان به بخشی از اندیشه‌هایش دست یافت. هدف نوشتار حاضر نیز پی بردن به زوایای سیاسی و اجتماعی اندیشه نصر می‌یاشد. در پاسخی صریح و فرضی به سوال مربوط به تضمنات سیاسی . اجتماعی اندیشه سیدحسین نصر شاید بتوان این گونه بیان کرد که وی در اندیشه خود به حاکمیت حکمت الهی و عقلانیت اسلامی نظر دارد.

نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حائز اهمیت است. رویکرد عقل‌گرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشرب‌های مختلف فلسفی و کلامی و نزاع‌های نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیت‌اند. کندی، فارابی، بوعلی‌ سینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگ‌ترین فلاسفه مشرق‌زمین‌اند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل و دین دارند. یکی از فیلسوفان مشهوری که در این زمینه درخشید فارابی است. فارابی در زمانی نظریات خود را عرضه کرد که دنیای اسلام درگیر نزاع‌ها و مجادلات عقیدتی، فرقه‌ای، کلامی، اختلافات سیاسی، و آشوب‌های اجتماعی، به‌خصوص جنگ بر سر قدرت و به‌دست‌گرفتن قدرت، بود. جهان اسلام در آن موقع به‌علت فقدان اصالت‌های دینی پریشان مانده بود و نیازمند این بود که برای رفع چالش‌های موجود توجیهاتی علمی بیابد. در آن موقع بازار فلسفه یونانی گرم بود و دخالت‌ دادن و التقاط اصول آن در تفکرات دینی می‌توانست راهی برای دفع ابهامات و دودلی‌ها و بن‌بست‌ها باشد. لذا، می‌بینیم فارابی با استفاده از فلسفه یونانی و از طریق استدلال عقلی سعی دارد تا فهم بهتری از دین عرضه کند. او قوانین و اصول کلی اسلامی را، که متکی به وحی‌اند، متضمن سعادت در هر دو جهان می‌دانست و برای عقل انسان این توان را قائل بود که می‌تواند این قوانین و اصول کلی را بفهمد و تبیین عقلانی کند. به نظر او عقل ماهیتی جهان‌شمول دارد و قبول براهین آن، خصیصه مشترک و لایتغیر همه انسان‌هاست. فارابی بر آن است که آموزه‌ها و تعلیمات دینی و فلسفی یکی است. هر دو از منشأ وحی و مفیض عقل فعال‌اند و به کمال و سعادت منتهی می‌شوند. لذا، فارابی بین تدین و تعقل تعارضی نمی‌بیند و برای عقل جایگاه ویژه‌ای قائل است. بگذریم از مواردی که افراط در برخی نظریاتش مشهود است، از‌جمله این‌که او فیلسوف را از نبی بالاتر می‌داند. او معتقد است فیلسوف با خواص سخن می‌گوید؛ روش او عقل است، ولی نبی از طریق تصرف در قوه متخیله و با خطابه مردم را اقناع و مجاب می‌کند.

نوشتار حاضر، ترجمه‎ای است از مصاحبه آقای «بارنز نورتن» با دکتر «سیدحسین نصر». نصر در این مصاحبه به سئوالات متعددی پاسخ داده است؛ ازجمله این سئوال که رویکرد سنت‌گرایی و فلسفه‎های معاصر غرب نسبت به متون مقدس چگونه است. وی معتقد است که نگاه فلسفه غرب و سنت‌گرایی به متون مقدس، دو نگاه کاملاً متفاوت است. فلسفه قرون وسطی و فلسفه اسلامی که سنت‌گرایی نیز در این هر دو می‎گنجد، با متون مقدس در هماهنگی کامل قرار دارد؛ اما فلسفه «دکارتی» و «پسا دکارتی»، کاملاً با متون مقدس بیگانه است. نکته دیگری که وی به آن پاسخ داده است، تفاوت دیدگاه فلاسفه پست‎مدرن درباره متون مقدس است. پست‎مدرنیست‎ها چون از یکسو قائل به نسبیت‎اند و از دیگر سو، در تقابل با سنت، برای متون مقدس حجیتی قائل نیستند. سپس ایشان درباره رابطه جهان غرب و شرق به سنت، معتقد است که سنت در شرق، حالت پویایی خود را حفظ کرده و به سرنوشت سنت غربی دچار نشده است. از این‎رو به آینده سنت در این حوزه خوش‌بین است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

یکی از نشانه‌های تفکر عمیق، ماندگاری و پویایی آن است و کم‌شمار هستند کسانی که تفکر و اندیشه‌شان دارای این ویژگی باشد و در گذر ایام، گرد فراموشی بر آن ننشسته باشد؛ شریعتی از جمله این کم‌شمار افراد است و تفکرش دارای چنین ویژگی است.

تفسیر معاصرانه قرآن از زبان مصطفی ملکیان ویراستار اثر: تفسیر معاصرانه‌ی قرآن کریم که با ترجمه‌ی دوست عزیز بنده، جناب آقای دکتر انشالله رحمتی، به زبان فارسی ترجمه شده است تفسیری است با این چند مشخصه که خدمتتان عرض می‌کنم: مشخصه‌های تفسیر معاصرانه‌ی قرآن: ۱. این تفسیر، تفسیری نیست که یک مفسّر خاص بر قرآن نوشته باشد، بلکه چهار مورد از اسلام‌شناسان غربی به نام‌های ماریا دَکاکه، جوزف لومبارد، جانِر دَگلی، محمد رُستُم زیر نظر و با اشراف دکتر سید حسین نصر این تفسیر را گردآوری کردند. طریقه‌ی گردآوری‌شان به صورتی بوده که در ابتدا در میان تفاسیری که در طول تاریخ بر قرآن کریم نوشته شده است دو دسته تفاسیر را کنار گذاشته‌اند: تفاسیری با صبغه‌ی اسلام بنیادگرایانه و اسلام تجددگرایانه که فقط به تفاسیری پرداخته‌اند که صبغه‌ی سنت‌گرایانه دارند. البته شکی نیست که آن دو دسته تفاسیر اگر هم به حساب می‌آمدند تعدادشان به لحاظ کمّی خیلی کم‌تر از تفاسیر سنت‌گرایانه‌ای است که در این کتاب به حساب آمده‌اند. از میان تفاسیر سنت گرایانه هم ۴۰ تفسیر را انتخاب کرده‌اند و از دل این ۴۰ تفسیر استخراج کرده‌اند؛ به این معنا که هر آیه‌ای که از همه‌ی تفاسیر پذیرفتنی‌تر است آن را مکتوب کرده‌اند. ۲. این تفسیر علاوه بر اینکه تفسیر قرآن است، گزیده‌ای از تفاسیر است، در نتیجه یک وجهِ صرفه‌جویانه داردیعنی اگر بخواهید این مقدار اطلاعات را از تفاسیر کسب کنید، باید وقت و نیروی بیشتری صرف کنید نسبت به اینکه این تفسیر را مطالعه کنید. ارزش‌داوری تفسیر معاصرانه قرآن کریم: ۱. این تفاسیر با مشرب سنت‌گراییِ دینی جمع‌آوری شده‌اند، بنابراین شما هیچ نکته‌ای در این تفسیر نمی‌بینید که تجددگرایانِ دینی یا بنیادگرایان گفته باشند و از این لحاظ که دیگر تفاسیر نیامده‌اند، این تفسیر از این جهت یک نقصانی دارد. نکته اول اینکه گفته است عموم تفسیرهای مسلمان سنت‌گرایانه بوده‌اند؛ و نکته دوم اینکه فهم درست از قرآن را فقط سنت‌گرایان دارند! ۲. در این تفسیر زیاده‌گویی وجود نداردشما هر کدام از تفاسیری که در این فهرست چهل تفسیری هم می‌گنجند [ببینید]، نویسنده‌ی آن کتاب بارها و بارها یک مطلب را تکرار کرده است. شما در این تفسیر اصلاً این چیز را نمی‌بینید. بنابراین آن چیزی که ما از آن تعبیر می‌کنیم به «ایجاز» خیلی رعایت شده است. ۳. این تفسیر، تفسیری است که هر چه مطلبی را در جاهای دیگر این تفسیر به آن ارجاع داده شده است جابه جا ذکر می‌کند، یعنی شما علاوه بر اینکه یک موضوع را می‌فهمید، اگر بخواهید در جاهای دیگر تفسیر آن را پیدا کنید، به آن ارجاع می‌دهد. ۴. تفسیر آیه‌به‌آیه در عین جمع‌آوری مقالات توسط نویسندگان که یک دید موضوعی به قرآن کرده‌اند نه دید آیه‌به‌آیه. این دید موضوعی اگرچه حجمش به اندازه‌ی تفسیر ترتیبی نیست، ولی دارای امتیاز تفسیر از منظر ترتیبی و موضوعی به قرآن کریم می‌باشد. با این حال چیزی را با قاطعیت می‌گویم که اگر کسی بخواهد یک تفسیر را از میان تمام تفاسیری که در طول تاریخ نوشته شده است مطالعه کند من می‌گویم آن، همین تفسیر معاصرانه‌ی قرآن است. بهترین تفسیر همین تفسیر است با اینکه مواد خام این تفسیر از دل ۴۰ تفسیر بیرون آمده است.

«تفسیر معاصرانه قرآن کریم»، یکی از جدیدترین تحقیقات قرآنی در غرب است که با عنوان «The study Quran» در سال 2015 در سان‌فرانسیسکو، با سرویراستاری دکتر سید حسین نصر به چاپ رسید. با توجه به اینکه این تفسیر در جهان غرب نگارش یافته است، ضرورت نقد و بررسی آن و توجه به روش تفسیری مورداستفاده در این تفسیر حائز اهمیت است. با اینکه عنوان ترجمه این تفسیر، «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» است؛ اما نمی‌توان این تفسیر را تفسیری عصری و روزآمد از قرآن کریم دانست. این تحقیق با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی درصدد بررسی روش‌شناسانه این تفسیر است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: این تفسیر با استفاده از روش سنت‌گرایانه به نقل‌قول‌های مفسران متقدم فریقین پرداخته است. مهمترین شاخصه‌های تفسیر اجتماعی قرآن که عبارت‌اند از: توجه به آیات قرآن درصدد حل مسائل اجتماعی، تطبیق آموزه‌های قرآنی و پاسخ درخور برای رفع شبهات اجتماعی، توجه به آموزه‌های تربیتی قرآن، استفاده از بیانی رسا و همه‌فهم، توجه به عقل‌گرایی، توجه به علوم قطعی در تفسیر آیات قرآن، پرهیز از پرداختن به تفسیر مبهمات قرآن، پرهیز از طرح گسترده بحث‌های کلامی، ادبی، فقهی و اختلاف قرائات، پرهیز از ورود روایات جعلی و اسرائیلیات؛ این تفسیر فقط به سه شاخصه: استفاده از بیانی رسا و همه‌فهم، پرهیز از پرداختن به تفسیر مبهمات قرآن و پرهیز از طرح گسترده بحث‌های کلامی، ادبی، فقهی و اختلاف قرائات پایبند بوده است. ازاین‌رو، چنین تفسیری با رویکرد سنت‌گرایانه برخلاف عنوان معاصرانه، باعث مهجوریت قرآن در جهان غرب شده و مانع از رسیدن آموزه‌های تربیتی، هدایتی و اجتماعی قرآن به گوش شیفتگان قرآن در جهان غرب می‌شود.