جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توجه جامعه‌ی جهانی به آثار مخرب علم مدرن در کنار سلطه و نفوذ علم مدرن در نظام‌های آموزشی و حکومتی، موجب شده تا برخی اندیشمندان به فکر لزوم برون‌رفت از وضع موجود بیفتند. سیدحسین نصر و پاول فایرابند با وجود تفاوت حوزه‌ی پژوهشی‌شان متفقا علم مدرن را نقد کرده و تصویری از جامعه‌ علمی آرمانی رسم کرده‌اند. استراتژی نصر، احیای علوم رایج در دوران قبل از علم مدرن است. علومی که منافع مادی‌شان در هماهنگی با کل طبیعت بوده، نیازهای معنوی انسان را نیز برآورده می‌کردند. اما فایرابند معتقد است باید از آنچه مایه‌ی سرسپردگی به علم مدرن است، عبور کنیم و به سمت تشکیل جامعه‌ای برویم که در آن نه تنها علم، بلکه هیچ ایدئولوژی دیگری دارای جایگاه برتر نیست. در این مقاله با مروری بر آراء ایشان در باب جامعه‌ی علمی آرمانی، تفاوت‌های ایشان تحلیل شده و در نهایت آراءشان با رویکرد کاربردی ارزیابی شده ‌است.

سنت گرایی به مثابه مدلی فلسفی، برای گفت و گوی ادیان از داشتن ریشۀ واحد ادیان در مُثل اعلای دین «وحدت متعالیه ادیان» سخن می‌گوید و از سنت به مثابه اصول معنوی و قدسی مشترک میان، به عنوان زمینه مشترک برای طرح گفت‌وگوی ادیان استفاده می‌کند. در این مقاله سعی می‌شود که این مدل فلسفی گفت‌وگوی ادیان را بر اساس بایسته‌ها و نتایج مورد انتظار از گفت و گوی طراز دینی مطرح شده از سوی نحلۀ رئالیسم انتقادی مورد ارزیابی قرار دهیم. نتایج حاصل از این تحقیق این است که با توجه به منظومۀ هستی شناسی و معرفت شناسی سنت گرایی در تبیین تکثر ادیان، گفت و گوی ادیان معطوف به گذشته خواهد بود و نه معطوف به آینده؛ هرچند در تفسیری از دین که به ایجاد حس دیگرپذیری و هم‌پذیری کمک شایانی می‌کند موفق هستند ولی در نهایت، گفت و گوی ادیانی کاملاً نخبه گرایانه است و به فرهنگ توده مردم تبدیل نخواهد شد.

شناخت خدا از اهم مسائل معرفتی انسان و یکی از پرسش‏های بنیادین حوزه معرفت‎شناختی است، بدین معنا که شناخت خدا ‏امکان‏پذیر است یا امکان‌ناپذیر؟ به بیان دیگر «خدا» متعلق قوای ادراکی «انسان» قرار می‎گیرد یا نه؟ اگر آری با کدام قوه ادراکی و کدام ساحت وجودی حق قابل ادراک خواهد بود؟ شهود قلبی یا عقل شهودی یا قوه دیگری از قوای ادراکی؟ اگر پاسخ منفی است، مقصود کدام ساحت وجودی حق تعالی است که صید معرفتی انسان نخواهد شد؟ نوشتار حاضر اگرچه عرفانی و مبتنی بر شهود عرفانی نیست، بر مبنای حکمت متعالیه با قرائت دکتر نصر و شوان بر آن است نشان دهد آیا می‎توان با عقل شهودی به شناخت ذات حق تبارک و تعالی دست یافت؟ مقصود از عقل شهودی این است که بدون وساطت مفاهیم ذهنی به شهود حقایق کلی و فراگیر نایل می‌شود که به یک اعتبار در قبال عقل مفهومی و به اعتبار دیگر در قبال شهودهای حسی، دون عقلی و یا شهودهای عرفانی، فراعقلی است. شهودهای حسی حاصل مواجهه مستقیم و بی‌واسطه با اشیای جزئی و مادی است؛ حال آنکه شهودهای عقلی حاصل مواجهه مستقیم با حقایق فراگیر و کلی است و شهودهای فراعقلی که در بیان عارفان مسلمان آمده، شهود «وجه رب» و «اسما و صفات الهی» است. روش نوشتار عقلی- برهانی و رهاورد این است که نصر و شوان باور به عقل شهودی یا بصیرت عقلی دارند که بالاتر از عقل استدلالی بوده و نسبت به آن هم جنبه مبدأ و هم جنبه مقصدبودن دارد؛ زیرا تا بصیرت عقلی نباشد، مواد خام و کافی برای استدلال عقلی نیست تا به معلومات جدیدی دست یابد و معلومات جدید عقل استدلالی باید به مشهودات به کار آید؛ چه اینکه عقل شهودی نوعی درک بی‏واسطه است و دکتر نصر و شوان بر این عقیده‌اند ذات حق تنها با عقل شهودی حاصل‌شدنی است، البته مقام ذات ظهور نایافته و امر نامتناهی برای خداست که از حد و طور ادراک بالاتر است که به الهیات سلبی یا تنزیهی نسبت می‎دهند و نزدیک‌ترین وسیله معرفت به ذات خدا شهود عقلی است.

سید حسین نصر گفت: کتاب «هنر اسلام» بورکهارت به فارسی هم ترجمه شده و مهمترین اثر غربی‌ها به لحاظ عمقی درباره هنر اسلامی است. ده‌ها کتاب در این باره منتشر شده اما این کتاب شاهکار است.