جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تنوع و تکثر ادیان و مذاهب در جهان ما به گونه‌ای است که نمی‌توان یک دین را مرکز توجه قرار داد و سایر ادیان را نادیده گرفت. امروزه ارتباطات به گونه‌ای است که پیروان ادیان را وا داشته است تا به یکدیگر توجه کنند.با ظهور تجددگرایی در الهیات پژوهشی و پیشرفت فناوری و مسئله جهانی‌شدن، تکثرگرایی دینی به صورت یکی از عرصه‌های مهم فلسفه دین درآمده است.مسئله‌ای که ابتدا از جانب فیلسوفان غرب و در نهایت نماینده‌ی برجسته آن‌ها جان هیک مطرح شد.این دیدگاه‌ها در چهارچوب تعریف‌های گوناگونی در میان نواندیشان مسلمان مطرح شده است. از جمله‌ی آن‌ها دکتر سروش به عنوان نظریه پرداز ومتفکری نوگرا، بر این باور است که کثرتی که در عالم با آن مواجهیم حادثه‌ای طبیعی و نا زدودنی است و با هدایت‌گری خداوند و سعادت جویی آدمیان ملائمت دارد.از جانب دیگر دکتر نصر به عنوان نظریه‌پرداز سنت‌گرا در موضعی مقابل اما در عین حال شبیه، بر این باور است که سر چشمه‌ی ادیان، یک مبدأ الهی است و همه تجلّی یک حقیقت‌اند و تنها در ظاهر با هم تفاوت هایی دارند و در نتیجه ادیان دارای وحدت متعالی هستند.سنت‌گرایی یکی از جریان‌های فکری قرن بیستم است، رهیافتی انتقادآمیز نسبت به مدرنیسم که بر بنیادهای سنت‌ ازلی و فلسفه جاوید بنا نهاده شده است. سنت مدعای این تفکر،ازلی و به قدمت خود هستی است. سنت نوعی درون‌مایه‌ی مستمر در سراسر تاریخ بشری است.فلسفه اسلامی یکی از مهم‌ترین منابع و خاستگاه‌های نصر در طرح دیدگاه‌های خود است.دلیل کلی این مساله ویژگی‌هایی است که در این فلسفه وجود دارد و آن را در نسبتی عمیق با اندیشه‌های سنت‌گرایانه نصر قرار می‌دهد.فلسفه‌ی اسلامی به طور کلی و حکمت متعالیه به طور خاص، از عرصه‌هایی است که در آن اسلام سنتی با مدرنیسم تعارض و برخورد دارد و می‌توان این نحوه‌ی تعارض را بررسی کرد. از نظر نصر، فلسفه‌ی اسلامی یکی از انواع فلسفه‌ی سنتی برجسته‌ای است که تقابل ویژه‌ای با فلسفه‌های جدید اروپایی دارد. سرشت تفکر عقلی این است که بر مبدأ یا سرچشمه‌ای غیر از خودش مبتنی است. در فلسفه‌ی جدید اروپایی این سرچشمه در بیشتر موارد تجربه‌ی حسی زندگی روزمره یا احساسات و عواطف مرتبط با حیات و حواس بوده است، اما وضعیت فلسفه‌ی اسلامی کاملاً متفاوت است و در این فلسفه مبدأ یا سرچشمه، چیزی بیرون از خود عقل، مانند وحی در نظر گرفته می‌شود که عقل بر آن تکیه می‌زند. فلسفه‌ی اسلامی ویژگی‌هایی دارد که برای سنت‌گرایان دارای اهمیت فراوانی است. اهمیت این فلسفه در درجه‌ی اول به ارتباط آن با وحی مربوط می‌شود. فلسفه‌ی اسلامی فلسفه‌ی مبتنی بر وحی است؛ چراکه اسلام دینی مبتنی بر وحی و توجه به عالم اعلی و مبدأ فوقانی است و وحی در جامعه‌ی اسلامی همواره مرکزیت داشته است. چهارچوب فکری دکتر نصر در ابتدا با الهام از ای.کی. کواماراسوامی، بورکهارت و خصوصاً فریتهوف شوان بر مبنای فلسفه جاویدان شکل می‌گیرد و سپس تحت تاثیر عرفان نظری و تصوف اسلامی به ویژه عرفان ابن‌عربی و مولوی قرار گرفته، با بهره‌گیری از فیلسوفان اسلامی چون شیخ اشراق و ملاصدرا مبانی نظریه‌ی خود را پایه‌ریزی می‌کند.با توجه به توضیحاتی که ارائه شد در این پژوهش به بررسی ایمان گرایی از دیدگاه سید حسین نصر،مبانی و مباحث پیرامون نظریات وی خواهیم پرداخت.

رساله حاضر در جستجوی دلالت های سیاسی آرای سید حسین نصر است. پرسش اصلی پژوهش این است که تضمنات سیاسی اندیشه سبد حسین نصر چیست؟ ضرورت و اهمیت پرداختن به چنین پرسشی از آن روست که گفتمان سنتگرایانه در کنار دو گفتمان بنیاد گرایانه و متجدد از اسلام متفکران و ناقدان چشمگیری دارد و واقعا این مساله جدی مطرح است که تجلی سیاسی دیدگاه سنتگرایانه از اسلام حداقل در ساحت هنجاری چه می تواند باشد. برای یافتن پاسخ به پرسش فوق در فرضیه زیر را به آزمون گذاشته ایم: 1-اندیشه سید حسین نصر متضمن نفی مرجعیت فرد مدرن و جایگزینی آن با انسان سنتی است. انسان سنتی مورد نظر نصر عبد خلیفه خدا بوده و فقط در پناه معنویت تعالی و کمال می یابد. 2-آرای سید حسین نصر از یکسو متضمن انکار مشروعیت نظام ها و رژیم های سیاسی مدرن بوده و از سوی دیگر موید حقانیت رژیم سنتی و مشروعیت نظام سیاسی مبتنی بر ولایت حکیم می باشد. فرضیه رقیب پژوهش بر امکان پذیری مرجعیت فرد مدرن در آرای نصر دلالت دارد. این فرضیه به خاطر توجه و تمرکز نصر بر سلوک و استکمال شخصی و و حدت متعالی ادیان امکان تایید پذیری دارد و کاملا به عکس فرضیات اصلی پژوهش بر سازگاری بین گفتمان سنتی از اسلام و اصالت فرد در رهیافت لیبرال دموکراسی متمرکز است. به منظور آزمون فرضیات فوق پس از تبیین شئون ساحات و ارتباطات انسان در نگاه نصر به مقایسه استعدادها و حدود دانایی و توانایی انسان سنتی با فرد مدرن پرداخته و با جستجوی تضمین سیاسی فرد در آرای نصر بدین نتیجه دست یافتیم که: 1-انسان سنتی بر خلاف فرد مدرن در جستجوی کمال و وحدت وجود است تا اتونومی. 2-انسان سنتی موجودی صرفا زمینی نیست حجم مسولیت های او بسیار بیشتر از تمتع ها و آزادی های او در دنیاست. 3-انسان سنتی سوژه قانونگذار نیست. لوح قانون الاهی در قالب کتب و سخن مقدس منشور عمل انسان است. تنها لازمه فهم این لوح الاهی تهذیب و تبدل درونی است نه تقلا و وقادی صرفا ذهنی.

چکیدهچکیده :هدف از پژوهش حاضر بررسی و تبیین اندیشه های فلسفی نصر و استنتاج دلالت های آن در تعلیم وتربیت است .این پژوهش از نوع بنیادی و شیوه انجام پژوهش از نوع توصیفی (کیفی)و روش آن تحلیل مفهومی و تحلیل اسنادی است. در راستای پژوهش دو سوال مطرح گردید:1) مبانی هستی شناختی ،معرفت شناختی ،انسان شناختی وارزش شناختی نصر کدامند؟ 2) دلالت های تعلیم وتربیت با توجه به مبانی هستی شناختی ،معرفت شناختی ،انسان شناختی وارزش شناختی نصر چیست؟ از مهم ترین یافته های پژوهش در پاسخ به سوال اول می توان به عناصر فلسفه ایشان که شامل ؛ حکمت خالده ، اعتقاد به علم قدسی ،گرایش به عرفان وتصوف ، نظریه وحدت متعالی ادیان ،انتقاد از غرب و مدرنیته اشاره کرد و در ادامه به مبانی فلسفه ایشان از نظر هستی شناختی ،معرفت شناختی ،انسان شناختی وارزش شناختی پرداخته می شود.و در پاسخ به سوال دوم ابتدا به نقد آموزش و پرورش جدید از دیدگاه نصر پرداخته می شود ودر ادامه به بررسی دیدگاه ایشان در رابطه با معلم و شاگرد پرداخته شد .سپس دلالت های تعلیم و تربیت استنتاج شده است که در این پژوهش به بررسی اهداف و اصول تعلیم وتربیت از دیدگاه ایشان پرداخته شده است .که شامل هدف کلی و غایی که قرب الی الله است و از اهداف واسطه ای می توان به عبد خدا بودن و پیروی از حکمت خالده ،احیای علم قدسی و ....اشاره کرد و در پی آن اهداف ،اصول تعلیم وتربیت که شامل اصل توحید ،اصل آخرت گرایی ،اصل حضور ،اصل وحدت و... نیز تبیین گردید. کلید واژه ها : سید حسین نصر ،اندیشه های فلسفی نصر،تعلیم و تربیت اسلامی ،دلالت های تعلیم وتربیت

سنّت‌گرایی مکتبی است، که در اواخر قرن گذشته و در واکنش به مدرنیته پا به عرصه‌ی وجود نهاده و با نگاهی دیندارانه، مدرنیته و مبانی آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و تنها راه رهایی بشر از معضلات و مشکلات دنیای متجدد را بازگشت به سنّت می‌داند. البته سنّت در سنّت‌گرایی، نه به معنای رسوم و عادات و منسوخ یا احیاناً خرافی بلکه مقصود، سنّت الهی و ازلی و ابدی است، که در تمامی مراتب وجود ساری و جاری است و تبلور، کاربرد و تجلّیات خاص خود را در چارچوب هر تمدن داراست. اهمیت این گفتمان، امروزه تا به بدان حد است، که در بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌های عرصه‌ی علوم انسانی از جمله سیاست، اقتصاد و زندگی اجتماعی، رویکردها و دیدگاه‌های آن مورد توجه و استناد قرار می‌گیرد. دکتر سید حسین نصر یکی از نمایندگان برجسته‌ی این گفتمان و تقریباً دنباله‌روی پایه‌گذاران آن می‌باشد. ایشان با تألیفات، مقالات و سخنرانی‌های متعدد، نقش مهمی در بسط و گسترش تفکر سنّت‌گرایی ایفاء کرده و همچنین در معرفی سنّت، تفکر و مکتب اسلام (و شیعه) به جهان غرب نقش بسزائی داشته و در مقابل هجمه‌ها، حملات و اتهامات جهان غرب و متجدد به اسلام دفاع سرسختانه داشته، بطوریکه از نظر بسیاری، ایشان در خط مقدم دفاع از اسلام در دنیای غرب قرار دارد. این پژوهش در نظر دارد، ضمن معرفی دکتر نصر و آثارشان، با اشاره به معنا و کارائی سنّت و علم قدسیِ مد نظر دکتر نصر، به آراء و نظرات ایشان در خصوص پدیده‌های اجتماعی و همچنین راهکارهای‌شان برای درمان معضلات و بحران‌های اجتماعی و جبران آسیب‌های ناشی از آن بپردازد. در این راستا بعد از فصل ابتدائی که به کلیات کار شامل؛ مقدمه، ضرورت تحقیق، پیشینه تحقیق و ... مربوط است، در فصل دوم به زندگی نامه و معرفی آثار ایشان می پردازد و در فصل سوم دیدگاه‌های ایشان در خصوص سنّت و مدرنیته و همچنین علم قدسی مورد بررسی قرار گرفته و در فصل چهارم به نظرات و آراء ایشان در مورد جامعه و نهاد‌های اجتماعی پرداخته و در نهایت در فصل پنجم به نتیجه‌گیری و تا حدودی به بررسی و نقد آراء ایشان بپردازد.

سخن گفتن از «معرفت قدسی»، در واقع سخن گفتن از آن معرفت مابعدالطّبیعه اصیلی است که شناخت حقیقی را به دنبال دارد و موجب تمایز امر حقّ از امر موهوم است. در طول تاریخ عریض تفکّر بشری، همواره راه‌ها و ابزارهای گوناگونی برای شناخت خدا و عالَم و انسان و رسیدن به حقیقت عصب‌شناسی و نورولوژی بوده است. یکی از راه‌های شناخت حقیقت، که مورد اعتنای حکیمان و عالِمان سنّت‌های گوناگون بشری در طول تاریخ بوده است، مسأله «معرفت قدسی» یا «متافیزیک مقدّس» است که توسّط دکتر سیّد حسین نصر صورت‌بندی و عرضه شده است. وی مسأله شناخت حقیقت و جایگاه علم را در نظام معرفتی انسان از دو منظر آنتولوژیکی و اپیستمولوژیکی مورد تحلیل قرار داده است. ایشان بین علم (Science) و معرفت (Knowledge)، که به ترتیب محصول عقل جزئی و عقل کلّی است، قائل به تفاوت شده‌اند و معرفت را ناشی از عقل شهودی کلّی و نیز وحی دانسته‌اند که در طول تاریخ، در بستر سنّت‌های اصیل مختلف در جریان بوده است. به باور ایشان، معرفتِ حاصل از شهود عقلانی، به دلیل ارتباط با امر قدسی همواره از تجرّد و عدم تغیّر و سیلان برخوردار بوده و به همین دلیل، دارای قداست مابعدالطّبیعی و ازلیّت است. نصر پس از برشمردن اصول مابعدالطّبیعی چنین معرفتی، به بازخوانی ارکان و مؤلّفه‌های این معرفت می‌پردازد و با نشان دادن ردّپای این نوع معرفت اصیل در تمامی مکاتب و سنّت‌های حکِمی جهان، به دلایلی که موجب شد تا این نوع معرفت قدسی در تاریخ عقلانی مغرب زمین به مَحاق افتد، اشاره می‌کند. وی مابعدالطّبیعه اصیل را چیزی جز همین معرفت قدسی و تحقّق وجودی آن در نفس حکیم نمی‌داند و حکمت اسلامی، خصوصاً حکمت متعالیه ملّاصدرا، را یکی از تجلیّات «حکمت خالده» و بهترین بیان آن به شمار می‌آورد. از همین منظر، وی از چشم‌انداز مابعدالطّبیعی، به نقد علم جدید، که از زمان رنسانس به این سو در تاریخ تفکّر مغرب زمین گسترش چشمگیر یافته و اثر خود را در همه زمینه‌های مطالعات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی بر جای نهاده، پرداخته و نارسایی و خطرات این علم را به دلیل دوری از مابعدالطّبیعه اصیل برمی‌شمارد. بحث از معرفت قدسی، جوهره و بنیان تمامی دیدگاه‌های سیّد حسین نصر در موضوعات مختلف اندیشه بشری است.

فنّاوری، یکی از مهترین بخش‌های زندگی انسان در زمان حاضر است. می‌توان گفت، هیچ بخشی از زندگی انسان نیست که متاثر از فناوری نباشد، یعنی مهمترین جنبه‌های زندگی انسان یعنی مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مستقل از فناوری‌ها و مصنوعات فناورانه موجودیت نمی‌یابند. فناوری نیز مستقل از نظام‌های اجتماعی که در آنها شکل می‌گیرد نیست. در چنین وضعیتی، می‌توان از اسلام به عنوان دینی که ادعای هدایت انسان را در مهمترین جنبه‌های زندگی دارد، می‌توان انتظار داشت که نسبت به فناوری و جایگاه آن در زندگی انسان، بی‌نظر نبوده و بتواند راهی برای تعامل انسان و فناوری و توسعه فناوری در جامعه ترسیم کند. در این دیدگاه سه متفکر اسلامی که دیدگاه اسلام نسبت به علم و فناوری را از سه منظر مختلف بررسی کرده‌اند، تبیین شده و سپس این سه دیدگاه با یکدیگر مقایسه و در نهایت یک دیدگاه به عنوان نظر نگارنده در خصوص فناوری از منظر اسلام ارائه شده است.

موضوع پژوهش حاضر، بررسی ابعاد معنای زندگی در رویکرد سنت گرایانه سید حسین نصر می باشد .یکی از مهم ترین موضوعات فلسفی، روان شناختی و دینی انسان در دوران جدید و عصر صنعتی شدن » معنای زندگی «جوامع و پیشرفت همه جانبه علم و فنآوری است. درک و کشف معنای زندگی از نگاه هر کسی، متوقف بر درک نگاه او بهمفاهیمی همچون، خدا، انسان، هدف زندگی، باور به جهان آخرت، ارزش های اخلاقی و مسئله شر خواهد بود.جریان سنت گرایی، یک جریان فکری نیرومند در قرن حاضر است که سابقه آن به یک اعتبار به سابقه تاریخ بشریاست. این جریان فکری توسط رنه گنون در قرن نوزدهم زمانی که مظاهر مدرنیته سرتاسر اروپا را فرا گرفته بود، به منصهظهور رسید. دکتر سید حسین نصر یکی از برجسته ترین نمایندگان مکتب سنت گرایی در دنیای معاصر به شمار می آید کهدر آثار و سخنان خود به این مسائل پرداخته است و در پی نقد مدرنیته و بازیابی امر قدسی سعی در معنا بخشی به زندگیانسان دارد و مولفه های اصلی معنای زندگی را می توان در آثار وی یافت. نصر با نگاهی تاریخی به سرنوشت انسان به رازبی معنایی زندگی انسان معاصر پرداخته و مولفه هایی را که به بی معنایی زندگی منجر شده، مورد کاوش قرار داده و به پیامدهایی که این مولفه ها در پی داشته، اشاره کرده است. جستجو برای کشف هویت قدسی و رهایی از زنجیر های پیچیده ایکه مدرنیته بر وجود آدمی زده، کوششی است که از سوی بسیاری از متفکران از جمله نصر دنبال می شود. هویت قدسی بهخاستگاه الهی، آسمانی، ازلی و سرمدی انسان اطلاق می شود.در نوشتار حاضر کوشش شده است تا با غور در آثار این فیلسوف سنت گرا، تبیین نوینی از معنای زندگی بر اساس آرا ونگرش سنت گرایانه وی ارائه گردد.

معنویت یک گمشده انسانی درپهنه ءگیتی است که زمان و مکان نمی شناسد (مصباح، 1389:23). معنوی و معنویت معرب مینوی پارسی به هر آنچه که شامل یا مربوط به معنی روح باشد گفته میشود و مقابل ظاهری و مادی است (ویکی پدیا : منابع اینترنتی ). با آغاز عصر مدرن و شروع شدن پیشرفتهای مادی و تکنولوژی ، زندگی انسانها نیز دچار دگرگونی شد و اعتقادات و معنویتی که زمانی مهمترین دست آویز بشر ودلیل آرامش او بحساب می آمد به تدریج کمرنگ شد و تجملات و دنیا پرستی جای آن را گرفت و اعتقاد به قدرت متعالی رنگ باخت. حرص انسان نسبت به تجملات و ظواهر زندگی مدرن به تدریج فاصله ای عمیق میان انسان با گذشته اش ، هم نوعانش وحتی با خودش ایجاد کرد. انسان محبوس شده در ساخته های دست خود، انسانی که با قدرت علم و عقل خود توانسته حتی بر طبیعت و جهان تسلط پیدا کند، با بی هویتی و بی معنایی خویش دست به گریبان است و ناگذیر به دنبال راهیست که او را به ریشه های اصیل خود برساند. با وجود نظریه پردازی های جامعه شناسان مشهوری چون ماکس وبر، که مدرنیته را گشایندهء همه رازها میدانستند و معنویت را یکجا به فراموشی میسپاردند و جامعه مدرن را قفسی آهنین مینامیدند که از معنا و آزادی تهی گشته است ، متفکران اجتماعی در دهه های اخیر به نتیجه ای عکس رسیده اند (مصباح ، 138 :24). در طول سه چهار دهه ی اخیر شاهد بازگشتی به مفاهیم معناباور ، ارزشمدارانه و نوعی بیداری معنوی هستیم . به اعتقاد بسیاری این بازتاب وازدگی اجتماعی ، ذره باوری و اعتقاد به جهان مادی است .این بازگشت در جنبشهای اجتماعی معناباور ، الهیاتی ، فلسفی و انتقادی نمود یافته است . در آراء نسلی از متفکران معاصر و ایرانی رگه هایی از معناباوری ، ضرورت رجوع به معنویت و جایگاه معنویت در جهان مدرن دیده میشود از جمله این متفکران میتوان به سید حسین نصر و مصطفی ملکیان اشاره کرد . سید حسین نصر متفکر سنتگرای منتقد وضع موجود از دیدگاه انسان شناسانه به مقابله با بحران هویت و معنا پرداخته است. از دیدگاه ایشان تکنولوژی و مدرنیته میان انسان و ریشه های اصیل و معنوی او فاصله انداخته است . علوم جدید و دانشهای اسلامی، بر جهان بینی های متفاوتی استوار شده است، این دو تضاد بنیادی و اساسی دارند . البته کسانی هستند که میکوشند این تضاد و تفاوت را ناچیز جلوه دهند وشکافها یا فواصلی را که میان علم غربی و اسلامی وجود دارد نادیده بگیرد با این کار، صورت مسئله را بزک میکنند ، اما اصل مسئله بر جای خود باقی می ماند (نصر ، 1390 : 4 ). او با شناخت غرب و مدرنیته ، آن را در ضدیت با انسان و هدف متعالیش دانسته و بازگشت به تمدن و سنتهای اصیل را راهی برای مقابله با مدرنیته میداند . مصطفی ملکیان از جمله متفکرانی است که ریشه ی مشکلات انسان را فقدان معنویت میداند و معتقد است که معنویت به همراه عقلانیت قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن است ، وی معنویت را نتیجه ی عقلانیت میداند که هیچ تباینی با یکدیگر ندارند. معنویت مورد نظر ملکیان با معنویت سنتی نهادینه متفاوت است، از نظر ایشان معنویت سنتی قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن نیست، و انسان مدرن برای رهایی از مشکلات دنیای جدید نیازمند معنویتی متفاوت است که توانایی پاسخ گویی به نیازهایش را داشته باشد. ایشان میان تدیّن و معنویت تفاوت میگذارد و معتقد است که زندگی معنوی لزوماً به معنای تعلق به یکی از ادیان نهادینه و تاریخی نیست بلکه به معنای داشتن نگرشی به عالم و آدم است که به انسان آرامش، شادی و امید بدهد (ملکیان ، 1380 : 376).