جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طباق یکی از آرایه‌ها و فنون بدیعی است که در بلاغت قدیم و جدید مورد توجه پژوهشگران بوده است. این صنعت که در کتاب‌های نقد و بلاغت قدیم با نام‌های گوناگونی هم‌چون مطابقه، تطابق، تطبیق و تکافو شناخته شده است امروزه با نام طباق و تضاد شناخته می‌شود‌. می‌توان گفت در کنار این فن ادبی، متناقض‌نما نیز به عنوان یکی از جذاب‌ترین و پردامنه‌ترین مباحث زیبایی‌شناسیِ متن جایگاهی ویژه یافته است. بهره‌گیری از تعبیر متناقض‌نما از عالیترین شیوه‌های آشنایی‌زدایی هنری به ‌شمار می‌رود، که موجب دور شدن از حالت عادی و در نهایت برجسته سازی کلام و تأثیر گذاری چشمگیر بر مخاطب می‌گردد.از جمله متونی که شگرد متناقض‌نما و آرایه تضاد در آن بسامدی قابل توجه و اثر گذاری دارد کتاب نهج البلاغه است. این متن که صرف نظر از بعد دینی خود، اهل ذوق و بلاغت را شیفته بیان و اسلوب خود کرده، قابلیت آن را دارد که از این دیدگاه نیز مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. پژوهش حاضر با نگاهی گذرا به بلاغت نهج البلاغه و بررسی معنای لغوی و اصطلاحی طباق و پس از آن فن متناقض‌نما به پیشینه و کارکرد این دو فن می‌پردازد و سپس به ارائه و تحلیل نمونه‌های موجود از این دو صنعت در کتاب گران‌سنگ نهج البلاغه روی می‌آورد.با توجه به کارکرد طباق و متناقض‌نما در نهج البلاغه می‌توان این‌گونه بیان کرد که حضرت علی (ع) از این فنون به خوبی در کلام خویش استفاده نموده است. چنین استنباط می‌شود که هرگاه حضرت علی (ع) قصد روشنگری در مورد دنیا و یا ایجاد معرفت الهی در مردم را داشته، از این فنون بهره بیشتری برده‌ است. می‌توان یکی از علت‌های گزینش این گونه بیان، در موضوعات پیش‌گفته را دو بعدی بودن دنیا و عدم شناخت حضرت حق با حواس ظاهری دانست.

پس از سخن خدا که خود جاودانه وورای سخن مخلوقات است. از میان سخنان بشری آندسته جاویدان است که در ژرفای هستی مردم نفوذ کند و با سرشت فطرت آنها و واقعیتهای زندگیشانهما هنگ تر باشدهمانطور که قرآن عظیم کتاب آسمانی است وخدای عز وجل آن رابه زبان پیامبر اکرم (ص) بیان فرموده نهج البلاغه هم کتابی است که سخنان آن از منبع عظیم الهی تراوش کرده بر زبان باب مدینه علم امیرالمومنین (ع) جاری گشته است . ادیبان وسخنوران ایرانیپس از سده چهارم هجری که ادب فارسی به بلوغ رسیده وتاثیرات شگرف قرآن وحدیث در آن آشکار گشته وباعث بارور شدن ادب فارسی ورساندن ادیبان فارس به ستیغ بلند علم ودانش شده است همواره با اخذ مفاهیم متعالی در نظم ونثر خود از این کتاب شریف مددجسته اند.بر این اساس این پایان نامه بر آن است تا نفوذ سخن امیر فصاحت وبلاغت را در گلستان سعدی به نمایش بگذارد چه آنجا که این تاثیر با عاریت گرفتن عین لفظ از سخنان حضرت علی (ع) رخ نماید وچه زمانیکه مضمونی از کلام ایشان در کالبدی دیگر در قالب نظم ونثر به نمایش درآمده باشد.در این تحقیق200طبیق بین نهج البلاغه وگلستان سعدی صورت گرفته که حاکی از تاثیر وجاذبه سخنان امیر مومنان است که هر ادیب وارسته ای را سرمست نموده ودلهای عاشق را مجذوب جذبه بی کران خود نموده است . همه این نمونه ها ومثالهای دیگر در ادب فارسی بیانگر فوق کلام مخلوقبودن نهج البلاغه وتالی قرآن بودن آن است که به سبب این پیوستگی هرگز غبار کهنگی وگذشت زمان برآن نمی نشیند واخ القرآن بودن آن را به اثبات می رساند .سعدی نیز مثل هر نویسنده دیگر از نفوذ وتاثیر سنن ومواریث ادبی گذشته نمی توانسته بر کنار باشد و برای کسی که مثل او سفر دراز کرده واز هر خرمن خوشه ای چیده است امکان نداردآنچه را از افواه و السنه ی معاصران وی رایج است و از آنچه گذشتگان بر ای اخلاف باقی نهاده اند چشم بپوشند و از آن معانی هیچ به دل وجان خود راه ندهد پس ناچار اقوال وآثار او هم از مخزن تجارب معاصران ومسموعات ومشهودات خویش وهم از منابع آثار وافکار قدما وآنچه در مطاوی کتب ومتون دیگر خاصه قرآن ونهج البلاغه است ریشه می گیرد .لذا شیخ شیرازیا مستقیما مطالب را از قرآن واحادیث دریافت نموده ویا بواسطه متفکران واندیشمندان سلف خویش که آنهامتاثر از فرهنگ ناب اسلامی بوده اند ،از این منابع بهره برده است . کلید واژه : امام علی (ع) ، نهج البلاغه ، سعدی شیرازی ، گلستان سعدی ، ادبیات تطبیقی .