جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از واژگانی که در حوزه معنایی کتابت در قرآن قرار می‌گیرد، لوح محفوظ است. واژه «لوح محفوظ» یک مفهوم بنیادین بوده و به این شکل تنها یک ‌بار در قرآن آمده و همین امر سبب به‌وجودآمدن اختلاف‌نظرها درباره ماهیت این واژه از دیرباز میان قرآن‌پژوهان بوده است. واژه‌شناسان در بررسی معنای لوح از تورات، قرآن و منابع عصر نزول استفاده کرده و معانی الواح موسی، تخته ­های کشتی و هر چیزی را که بتوان بر روی آن نوشت، بیان کرده­ اند. پژوهش حاضر با روش معناشناسی هم‌زمانی، میدان معنایی لوح محفوظ را تبیین کرده است. واژگان ام‌الکتاب، کتاب مکنون، کتاب مبین، فی‌کتاب، کتاب حفیظ و علم‌الکتاب با آیه لوح محفوظ بافت و سیاق مشترک دارد و در میدان معنایی لوح محفوظ قرار می‌گیرند. تحلیل همنشین­ها و بافتِ آیات این واژگان، نشان‌دهنده علم خداوند است که با الفاظ گوناگونی آمده است. اگر از علم خداوند به لوح محفوظ، کتاب و... تعبیر شده است، به دلیل زبان عرفی قرآن و کاربرد مجاز در آن است که علم خداوند از نوع مجاز محل و حال تعبیر شده است. همچنین وضعیت علم در جاهلیت و وجه اصلی اعجاز قرآن نیز نشان می­دهد مراد از لوح محفوظ همان علم خداوند است.

معناشناسی به عنوان یکی از شاخه‌های زبان‌شناسی که به پیدایش معنا و سیر پیشرفت و تحولات آن می‌پردازد، روابط معنایی بین مفاهیم مختلف را شناسایی می‌کند و شبکه‌ای از معانی مرتبط را استخراج می‌کند، نقش بسزایی بویژه در حوزهمطالعاتقرآنی وتفسیری داشته است.در این پژوهش با بررسی و نقد مکاتب مختلف معناشناسی قابل استفاده در مسیر فهم قرآن کریم، دیدگاه مکتب قوم زبان‌شناسی به عنوان برجسته‌ترین مکتب در این میان، مورد تدقیق بیشتری قرار گرفته است که توشیهیکو ایزوتسو چهره برجسته این مکتببه شمار می‌رود.او یک زبان‌شناس، فیلسوف، اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه ژاپنی (1914-1993 م.)بود که علاوه بر ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی دارای دو اثر قرآنی به نام‌های خدا و انسان در قرآن و نیز مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن است که در آن‌ها با رویکردی معناشناسانه به تبیین ساختار اساسی آموزه‌های قرآن، پرداخته است. وی با برخورداری از پیشینه‌‌ای علمی در زبان‌شناسی و فلسفه، به بررسی معنا‌شناسانه واژه‌های کلیدی قرآن پرداخته و سعی کرده با کشف ارتباط معنایی واژگان در یک شبکه معنایی گسترده، به نظام هماهنگ قرآنی دست یابد.وی در روش خود از معناشناسی هم زمانی و درزمانی استفاده می‌کند که در معناشناسی هم زمانی نیز از اصول هفتگانه‌ای پیروی می‌کند که در پژوهش حاضر از جهات مختلف مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. وی طرح عملیاتی خود را در قرآن با توجه به موارد زیر متناسب سازی کرد: الف-فهم ابتدایی کلمه؛ ب - پیدا کردن کلمات کلیدی در متن و یا شناخت کلمه کانونی؛ ج - پیدا کردن شبکه تصویری یا مجموعه کلی با کمک چینشی معنادار؛ د-شناخت فرآیند انتقالی معنا از جهان بینی قدیم به جدید؛ ه- تفکیک معنای نسبیاز معنای اساسی؛ و - یافتن ساحت‌های فرازبانی.کاربست روش معناشناختی ایزوتسو که در آن، اصولی را فراروی مفسر قرار می دهد تا در تفسیر خود از آن‌ها بهره‌مند شود باعث می‌شود که مفسر علاوه بر روش‌های سنتی مراجعه به لغت و... در صورت استفاده از این اصول هفت‌گانه به فهمی دقیق‌تر از معانی واژگان دست یابد که این فهم دقیق واژگانی، زمینه‌ساز تفسیری کارآمد و به روز از قرآن کریم خواهد بود.این تحقیق، به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است و در کنار نقدهایی که بر روش، منابع و محتوای آثار ایزوتسو شده است بر این نکته تصریح شده است که در مسیر فهم قرآن، گریزی از معناشناسی نیست و چنین به نظر می‌رسد که ایزوتسو در به کارگیری رویکرد معناشناختی در تحلیل خود از مفاهیم قرآنی موفق بوده است.

مسئله فرزندآوری و اهتمام به نسل یکی از مهم‌ترین زوایای زندگی بشر بوده است و از همین رو خداوند میل و حب به فرزند را در ذات او نهادینه کرده و در همه ادیان الهی، انسان را به تبع فطرت او به داشتن فرزند ترغیب نموده است. دین اسلام نیز، در قالب آیات قرآن و روایات معصومین(ع) امر به فرزندآوری داشته و بر محاسن بسیار آن صحه گذاشته و علاوه بر تحسین نفس عمل فرزندآوری، تعدد و تکثر آن را که پایه کمی جامعه را تشکیل می‌دهد؛ مورد توجه قرار داده و در صورت تحقق شرایط خاص آن که ناظر به فرد، خانواده و جامعه است، دستور به ازدیاد نسل و تکثیر جمعیت داده و آن را یکی از مزایای مهم جوامع اسلامی و از عوامل قدرت و اقتدار تلقی نموده است. همچنین در خلال اهتمام به ازدیاد نسل، از ارتقاء کیفی آن فروگذار نکرده و با سلسله اوامری که در منابع دینی ذکر شده است، خواستار اعتلای کمال و مطلوبیت روحی و جسمی فرزند شده است. به این ترتیب فرزندآوری و اهتمام به تعدد و تکثر آن در سایه توجه به آداب تربیتی و رشد کیفی آن، از اصلی‎ترین عوامل پیشرفت و اقتدار جامعه اسلامی محسوب شده و بی‌توجهی به آن علاوه بر عدم تأمین نیازهای ذاتی انسان، مضرات بی‌شمار اجتماعی نیز به دنبال دارد. همچنین در صورتی که شرایط تکثیر نسل فراهم نباشد، تحدید نسل از مطلوبیت نسبی برخوردار خواهد بود. این بحث در طول تاریخ همواره محل مناقشه و اختلاف نظر در بین اندیشمندان بوده و موافقان و مخالفان تکثیر نسل با برشمردن مضرات و مزایای جمعیت زیاد، بر ابطال نظر یکدیگر مصر بوده‌اند. از سوی دیگر نحوه دستیابی و حصول فرزند و به بیان دیگر روش‌های متعدد و متنوع فرزندآوری از دیگر مباحث مهم در این زمینه بوده و دین اسلام در جهت ارزیابی کیفی این روش‌ها به بیان دیدگاه‌های خود پرداخته و در صورت اتخاذ هر روش، توصیه‌هایی در جهت چگونگی آن به صورت مستقیم در روایات و یا انتزاع احکام از روایات در مسائل مستحدثه پرداخته است. یافته‌های تحقیق حاضر که به روش گردآوری و تحلیل آیات و روایات سامان یافته است، دستیابی و حصول مبانی نظری متکی به منابع اسلامی است که مبانی عملی بر اساس آن پی ریزی شدهاست و در صورت عمل به آن یکی از معیارهای جامعه اسلامی محقق خواهد شد.

زینت متعالی و آراستگی مادی و معنوی از نیازهای روحی انسان و امیال فطری است و انسان به طور طبیعی از زیبائی و آراستگی خود و دیگران لذت برده و بدان تمایل دارد و از زشتی و پلیدی بیزاری می‌جوید، خداوند میل به زیبائی و زینت را در فطرت انسان نهاد و از آن بهره‌مند نموده تا به درک زیبائی معنوی و جمال نامتناهی برسد و خود را از زشتی و پلیدی دورگرداند و در سایه آن به تعالی روحی و حیات طیبه دست‌یابد و هم‌چنین ارتباط و موانست با دیگران که لازمه زندگی بشر است بوجود آید، بنابراین زینت متعالی نقش مهمی در شکل‌دهی به شخصیت انسان و حیات فردی و اجتماعی داشته و اثرات مطلوبی بر ابعاد مختلف اجتماع از جمله ایجاد و تقویت ارتباطات، ارتقاء فرهنگ، سلامت روانی تحکیم بنیان خانواده و اعتلای عزت و اقتدار سیاسی دارد، لذا لازم است با تربیت صحیح و توجه متعادل به زینت‌های مادی و معنوی، عاملی برای رشد و تعالی فرد و جامعه شود، باتوجه به ضرورت و اهمیت آن در این پژوهش به روش توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای سعی شده است به‌وسیله آیات قرآن کریم و احادیث و سیره پیشوایان معصوم علیهم السلام، مفهوم زینت اصیل که تعالی دهنده بشر است تبیین و ضرورت و آثار مطلوب آن در ابعاد مختلف اجتماعی بررسی گردیده و اعتدال و هماهنگی در توجه به زینت ظاهری و باطنی و هم‌چنین حدود و شرایط و آفات مهم آن از قبیل اسراف در زینت و تجمل و رهبانیت ارزیابی شده تا از افراط و تفریط در این زمینه جلوگیری شود و در ضمن بوسیله آموزه‌های دینی الگوی صحیح آراستگی به جامعه ارائه شود تا زمینه رشد و کمال فردی و اجتماعی فراهم شود.

پروفسور توشیهیکو‌ ایزوتسو، زبان‌شناس، فیلسوف، اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه ژاپنی (1914-1993)، علاوه بر این‌که قرآن کریم را به ژاپنی ترجمه کرده است دارای دو اثر قرآنی به نام‌های خدا و انسان در قرآن و نیز مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن است که در آن‌ها با رویکردی معناشناسانه به تبیین ساختار اساسی آموزه‌های قرآن پرداخته است. وی متأثر از مکتب قوم ـ زبان‌شناسی یا مکتب بن است، که طبق آن هر زبانی جهان‌بینی ویژه خود را دارد، و با برخورداری از پیشینه‌‌ای علمی در زبان‌شناسی و فلسفه، به بررسی معنا‌شناسانه واژه‌های کلیدی قرآن می‌پردازد و سعی می‌کند با کشف ارتباط معنایی واژگان در یک شبکه معنایی گسترده، به نظام هماهنگ قرآنی دست یابد. وی در روش خود از معناشناسی هم‌زمانی و درزمانی استفاده می‌کند که در معناشناسی هم‌زمانی نیز از اصول هفتگانه‌ای پیروی می‌کند که در پژوهش حاضر از جهات متفاوت مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. بی‌توجهی به معناشناسی جمله‌ای و سیاق‌مندی معنا، ناآشنایی با مکاتب مختلف معناشناسی و تک‌بعدی‌بودن‌، بی‌توجهی به تفاوت فهم افراد در دوران پس از نزول قرآن کریم، عدم وجود معیار در تعیین کلمات محوری، دید فلسفی‌ منبعث از منابع غیر اسلامی و آشنایی ضعیف با علوم بلاغی، از جمله محورهای نقد روش‌شناسی ایزوتسو در این مقاله است.

ابن‌سينا، شيخ اشراق و صدرالمتألهين در باب نفس و نحوة تحقق آن دو بيان متفاوت دارند؛ در بيان نخست نفس را حادث و حدوث آن را همراه با بدن يا به عين حدوث بدن مي‌دانند؛ اما بيان ديگري نيز دارند که صراحتاً يا تلويحاً وجود نفس را قبل از بدن مي‌شمارند و به گونه‌اي سخن مي‌گويند که قِدم نفس از آن برداشت مي‌شود. عدم نگاه جامع به مجموعة آموزه‌هاي آنها سبب خواهد شد که آنها را به تناقض‌گويي متهم کنيم؛ اما نگاه جامع به آموزه‌هاي آنها ما را به درکي عميق‌تر از مسئلة نفس و نحوة تحقق آن در عالم ماده مي‌رساند. بر‌اين‌اساس عوالمي عقلي، مثالي و مادي براي نفس در نظر مي‌گيريم و وجود نفس قبل از بدن را ناظر به عوالم مثال و عقل، و وجود مادي نفس را مختص عالم ماده خواهيم دانست.

‫از آن‌جايي که حقيقت و هويت انسان از آن روح است، انسان موجودي جاويدان تلقي مي‌شود، و حقيقت مرگ هم، دريافت و بازگشت حقيقت انسان از عالم ماده به عالم مافوق آن خواهد بود. در مورد حقيقت مرگ، دو ديدگاه اساسي وجود دارد: نخست ديدگاه مادي‌گرايان، که مرگ را فنا و نابودي مي‌پندارند، و دوم ديدگاه الهيون که مرگ را نوعي انتقال از نشئه‌اي به نشئه ديگر مي‌دانند. ولي به‌طور کلي با بررسي باورهاي موجود در ميان ملل و اقوام جهان در طول تاريخ، اين حقيقت روشن مي‌شود که يکي از مبنايي‌ترين و راسخ‌ترين عقايد بشري، عقيده به حيات و بقاي انسان پس از مرگ مي‌باشد. در قرآن کريم هم انواع شش‌گانه‌اي براي مرگ مطرح شده است که عبارت است از: مرگ جمادات، مرگ نباتات، مرگ حيواني، مرگ روحاني و عقلاني، مرگ جباران، و خواب هم که گونه‌اي از مرگ معرفي شده است. در لسان روايات هم براي مرگ با تعابير مختلفي روبرو هستيم. در مورد حقيقت روح مي‌توان گفت که روح جوهري است مجرد و مستقل، و چنين موجودي قائم به ذات خود مي‌باشد، و هرگز قابل اشاره حسي نيست. درباره ريشه ترس از مرگ، نظريه‌ها و نيز راه‌کارهاي گوناگون مطرح شده است، اما اساسي‌ترين ريشه ترس از مرگ، عدم آگاهي از حقيقت مرگ و انسان مي‌باشد؛ بهترين راه مقابله با آن هم توجه به "خود" و تفسير درست از حقيقت مرگ خواهد بود؛ ولي از يک لحاظ ترس از مرگ يکي از حکمت‌هاي بالغه الهي بوده، و موجب نجات جان انسان از انواع امراض مي‌گردد. از سوي ديگر، ياد مرگ، بهترين عامل تعديل‌کننده خواسته‌ها و تمايلات انساني است، که در صورت به‌کار بستن اين امر، فرد و جامعه از انواع انحراف و سقوط اخلاقي و انساني در امان مي‌ماند.

از نگاه قرآن کریم، زیبایی از جایگاه و ارزش والایی برخوردار است. به همین سبب، در آیات بسیاری به جلوه های گوناگونی از زیبایی، عوامل و نشانه های آن و نیز حوزه های زیبایی اشاره شده است. قرآن کریم مفهوم زیبایی را فراتر از زیبایی های محسوس می داند و آن را به زیبایی های متافیزیکی، اخلاقی و معنوی گسترش داده است. در این پژوهش توصیفی، ابتدا مفهوم زیبایی در قرآن و گسترة آن در محسوسات و امور معنوی و اخلاقی، تبیین، و آنگاه مفردات دالّ بر زیبایی شناسی قرآنی در منظومه ای مشتمل بر «جمال»، «حُسن»، «زینت»، «حلیه»، «بهجت» و واژگان بیانگر عناصر زیبایی مانند اندازه و رنگ بررسی شده است. از بررسی واژگان و مفاهیم زیبایی شناختی قرآنی، چنین به دست می آید که منظومه ای از مفاهیم مادّی، معنوی، اخلاقی و ماورای طبیعی در پرتو درک واژگان دالّ بر زیبایی شناسی در قرآن، با یکدیگر پیوستگی دارند و طرحی جامع و منسجم از زیبایی ارائه می کنند.

عنوان این پایان نامه، نقد و بررسی شبهات جدید وهابیت بر غدیر است که شامل دو بخش می باشد که هر بخش شامل چهار فصل است.بخش اول، فصل نخست آن شامل کلیات تحقیق است و فصل دوم به واژه شناسی می پردازد، فصل سوم، اهمیت بحث از غدیر نزد شیعه را مورد بررسی قرار داده و فصل چهارم دیدگاه بزرگان اهل سنت پیرامون غدیر را نقد و بررسی کرده و علاوه بر اثبات صحت حدیث غدیر به بررسی معنایی کلمه ی مولی نیز می پردازد. بخش دوم این پژوهش نامه نیز شامل چهار فصل است. فصل نخست به عنوان بررسی شأن نزول حدیث غدیر، پس از اثبات سوره ی مائده به عنوان آخرین سوره ی نازله پیامبر اکرم (ص)، به نقد و بررسی دیدگاه اهل سنت درباره ی شأن نزول آیات تبلیغ و اکمال دین می پردازد.فصل دوم نیز به فهم صحابه از حدیث غدیر اشاره نموده و علاوه بر بررسی دیدگاه صحابه درباره ی خلافت علی ابن ابیطالب (ع) به شبهات مطرح شده در این زمینه پاسخ می دهد.در فصل سوم جایگاه امام علی (ع) در یمن و موافقت ها و مخالفت ها با آن حضرت را بررسی نموده و بعد از پرداختن به علل موافقت ها و مخالفت ها، شبهات ذکر شده در این باره را پاسخ گفته و حضور امام علی (ع) در حجة الوداع نیز اثبات می گردد. در فصل چهارم نیز، بیعت امام علی (ع) و اجماع یا عدم اجماع آن را مورد وارسی قرار داده و پس از نقل و نقد دیدگاه اهل سنت درباره ی خلافت و برتری ابوبکر، چهار شبهه ی مطرح شده در این زمینه را جواب داده، عدم اجماع بیعت امام علی (ع) را به اثبات می رساند.منابع استفاده شده در این رساله از کتب دست اول و مهم اهل سنت به شمار می آید.

اهداف این پایان نامه آشنایی با روش تحقیق شرق شناسان در موضوعات قرآن شناسی و اسلام شناسی است و شناخت دیدگاه های جدید درباره نسخ در کتب مقدس به ویژه قرآن مجید و نقد و بررسی دیدگاهای شرق شناسان و پاسخ به شبهات مطروحه از جانب آنان است لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون زمینه های ایجاد اندیشه ناسخ و منسوخ در قرآن کریم از دیدگاه شرق شناسان چیست ؟ دیدگاه شرق شناسان درباره ناسخ و منسوخ در قرآن و دیگر مسائل اسلامی در سده اخیر دستخوش چه تحولاتی شده و این تحولات ناشی از چیست ؟ را دارد براساس فرضیه های تحقیق از دیدگاه شرق شناسان توجیه نتاقض های موجود میان آیات قرآن به اختلاف میان قرآن و سنت اختلاف میان احکام قرآن و فقه و اختلاف فتاوی فقها زمینه های ایجاد اندیشه ناسخ و منسوخ در بین مسلمانان بوده است . در نیمه اول قرن بیستم عموما شرق شناسان و حیاتی بودن قرآن را پذیرفته بودند و در نتیجه ناسخ و منسوخ را تصرف بشری در این کلام دانستند در حالی که با گذشت زمان و در نیمه دوم قرن بیستم ، با مفروض دانستن ئحیانیت قرآن ، دیدگاه قبلی متعادل شده است . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر چهار فصل است در فصل اول کلیات و تعاریفی از مسئله ذکر شده است در فل دوم نسخ در قرآن از دیدگاه شرق شناسان مورد بحث قرار گرفته است که شامل بحث از زمینه های پیدایش و گسترش اندیشه نسخ در قرآن از دیدگاه شرق شناسان ، بررسی معنای نسخ از دیدگاه شرق شناسان ، نظر برخی از شرق شناسان درباره وقوع نسخ در قرآن با تطبیق بر انواع نسخ و پیامدهای نسخ در قرآن از دیدگاه برخی شرق شناسان است فصل سوم به نقد و بررسی دیدگاه های مشهور شرق شناسان در مورد نسخ می پردازد که شامل نسخ در قرآن و حدیث ، بررسی دیدگاه علمای شیعه درباره نسخ ، حکمت و انگیزه نسخ در قرآن از دیدگاه مسلمانان و تفاوت مبنایی آن با دیدگاه شرق شناسان ، نقد دیدگاه شرق شناسان در مورد زمینه های پیدایش و گسترش اندیشه نسخ در قرآن ، نقد و بررسی تعاریف شرق شناسان از نسخ و نقد و بررسی دیدگاه شرق شناسان درباره انواع نسخ است و فصل چهارم نیز بررسی روش شناسی شرق شناسان در پژوهش های اسلامی و روند کلی تغییرات آن را شامل می شود براساس نتایج حاصل از تحقیق شرق شناسان توجیه تناقض ها در قرآن ، اختلاف میان قرآن و سنت و اختلاف فتاوی فقها را زمینه های موجد اندیشه ناسخ و منسوخ در میان مسلمانان می دانند محوریت تحقیقات برخی از شرق شناسان درباره پیامدهای نسخ ، تشکیک در اتقان و استحکام متن قرآن ، زیر سوال بردن جنبه الهی و جاودانگی و نیز جهان شمول بودن آن بوده است در بررسی روش شناسی شرق شناسان تا نیمه اول قرن بیستم عموما وحیانی بودن قرآن زا نپذیرفته اند و در نتیجه ناسخ و منسوخ را تصرف بشری در کلام الهی دانسته اند در حالیکه با گذشت زمان از نیمه دوم قرن بیستم به بعد ، با مفروض دانستن وحیانیت قرآن دیدگاه قبلی متعادل شده است .