جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به مطالعه‌ای تطبیقی روش‌های قصه پردازی و محتوای قصص کتاب مقدس و قرآن کریم می‌پردازد، با تأکید بر دیدگاه‌های مستشرقان معاصر. این تحقیق با بررسی منابع دینی اولیه و آثار ثانوی مستشرقان، به شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌ها در بازنمایی قصص مشترک انبیا پرداخته و دیدگاه‌های ایشان را درباره روش‌های قصه پردازی و محتوای قصص پنج پیامبر (آدم، نوح، ابراهیم، موسی و عیسی) که در کتاب مقدس و قرآن ذکر شده‌اند، تحلیل می‌کند. روش این پژوهش کیفی و تطبیقی بوده و با بهره‌گیری از تحلیل محتوا، دیدگاه‌های مستشرقان معاصر در باب روش‌های قصه پردازی و محتوای قصص کتاب مقدس و قرآن بررسی شده است. از رهگذر مواجهه انتقادی با متون اصلی و آثار علمی مستشرقان برجسته، این پژوهش به تحلیل تفسیرهای موضوعی، ساختارهای روایی و رویکردهای هرمنوتیکی پرداخته و به ارزیابی اعتبار و پیامدهای مدعیات آنان می‌پردازد. یافته‌ها بیانگر تفاوت‌های روش‌شناختی چشمگیر است؛ بدین معنا که قصص قرآنی بر هدایت اخلاقی و انسجام موضوعی تأکید دارند، در حالی که قصه های کتاب مقدس غالباً بر ترتیب تاریخی و تبارنامه‌های تفصیلی متمرکز هستند. همچنین پژوهش به ارزیابی انتقادات و تفسیرهای مستشرقان معاصر درباره روش‌های قصه‌پردازی و دلالت‌های کلامی هر دو متن پرداخته است. نتیجه‌گیری بر ویژگی‌های ادبی و تعلیمی منحصر به فرد هر یک از دو کتاب آسمانی تأکید کرده و شیوه‌های متمایز آن‌ها در روایت دینی را نشان می‌دهد. این پژوهش به گسترش گفتمان مطالعات تطبیقی ادیان و دیدگاه‌های مستشرقان در خصوص سنت‌های اسلامی و کتاب مقدس یاری می‌رساند.

پس از شهادت امام جعفر صادق (ع)، جامعه شیعه با انشعابات مختلفی مانند زیدیه، غلات، اسماعیلیه، مواجه بود که اینگونه انشعاب ها می توانست آسیب های مهمی به جامعه شیعی وارد نماید. امام کاظم (ع) در این دوران حساس، تلاش کردند با روش های منطقی و عقلانی و گاه نیز با برخورد های قاطع، این فرقه ها و انحرافات ناشی از آنها را مهار کرده و وحدت و اصالت تشیع را حفظ کنند. این نوشتار به بررسی روش های امام کاظم (ع) در مقابله با فرقه های انحرافی درون شیعه پرداخته و نقش ایشان در حفظ وحدت و اصالت تشیع را روشن می کند. روش های جمع آوری اطلاعات در این نوشتار شامل استفاده از منابع کتابخانه ای، بررسی و تحلیل متون تاریخی و دینی، و ارجاع به روایات و احادیث امامان معصوم (ع)، برای استخراج رویکردهای امام کاظم (ع) است. امام کاظم (ع) با رویکردهای منطقی، عقلانی و قاطعانه توانست با فرقه های انحرافی مانند زیدیه، غلات و اسماعیلیه مقابله کند و این اقدامات به حفظ وحدت وجلوگیری از پراکندگی در میان شیعیان انجامید. همچنین امام کاظم (ع) با ترویج دانش و فرهنگ، اصالت و اصول تشیع را تقویت کرد و از تضعیف مذهب جلوگیری نمود.

در مطالعات ادیان تطبیقی و تاریخ اندی شه های دینی، برر سی خا ستگاه فرقه های من شعب شده از ادیان و مذاهب و یا نحله های خود ساخته جدید همواره از پیچیدگی های روش شناختی برخوردار بوده است . این پژوهش از حیث روش شنا سی مبتنی بر تحلیل محتوای انتقادی متون ا صلی و برر سی تطبیقی آراء متکلمان و فرقه شناسان اسلامی است. با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با اتکا به منابع دست اول متون کلامی ، فرقه شناسی و تاریخی ، این مطالعه در پی پاسخگویی به این پر سش ا سا سی ا ست که: نظریات درباب من شأ پیدایش اهل حق چی ست وچه نقدهایی به آن وارد اساات؟ برای نیل به این هدف، پژوهش حاضاار با رویکردی انتقادی به بررساای و نقد نظریات مختلف در باب منشا و خاستگاه اهل حق پرداخته است و نتایج آن از این قرار می باشد: -1اهل حق منشا و خاستگاه پیش از اسلامی ندارد و برای مدعیان این دیدگاه اشکالات متعددی وارد شده ا ست. -2درباره من شا ت صوفی اهل حق، ا ستدلال های طرفداران این نظریه ا شکالات فروانی دارد -3در بحث خاستگاه کیسانی اهل حق نیز اثبات گردید که ادله طرفداران این نظریه به صورت عام می باشد که ممکن است در سایر فرق نیز پیدا شود پس نمی توان بر اساس این ادله اثبات نمود که اهل حق من شا کی سانی دارد -4و در نهایت در ف صل آخر اثبات گردید که تحلیل شکلگیری فرقه اهل حق نشان میدهد که سلطان اسحاق برزنجی در قرون هفتم و هشتم هجری، با تلفیق نظام مند عقاید مختلف، این م سلک را پایهگذاری کرده ا ست سلطان ا سحاق برزنجی با استفاده از ترکیب عقاید و افکار ادیان و مذاهب مختلف ازجمله آیین هندوئیسم، ادیان ایران با ستان (زرت شتی، مانوی و مزدکی ) و م سیحیت و یهودیت و ا سلام ، همچنین افکار فرقه های غالی موجود در منطقه جغرافیایی کردستان بزرگ که از زمان های سابق در این ناحیه وجود دا شته ا ست به مرور زمان با گ سترش تدریجی، عقاید غلات و آیین ها و کیش های دیگر را در بع ضی موارد با تغییر اندکی و در برخی موارد نیز به عینه در این فرقه داخل و به آن رنگ و بوی مسلکی جدید داده است و فرقه اهل حق را به وجود آورده است .

بیش از 150 سال است که مستشرقان به تحقیق و پژوهش و اعلام دیدگاه در موضوعات مختلف از جمله سلفیه پرداخته اند. این تحقیقات که با گذر زمان با فراز و فرود و ویژگی های خاص هر دوره همراه بوده است، تا زمان معاصر ادامه دارد. سلفیه به جریان فکری-کلامی در اسلام اشاره دارد که بر پیروی از سلف صالح (نسل اولیه مسلمانان شامل صحابه، تابعین و تابعین تابعین) تأکید دارد. سلفیه به صورت کلی رویکردی نص گرا و ظاهرگرایانه به متون دینی (قرآن و حدیث) دارد. باورهای کلامی سلفیان عمدتاً حول محور توحید، صفات الهی، بدعت، ایمان و کفر، و نفی تأویل در متون دینی شکل گرفته است. مستشرقان به محققان غربی گفته می شود که در مورد شرق و اسلام مطالعه می کنند. هر چند از قرن بیستم به بعد واژه استشراق دچار تحول شد ولی به خاطر متداول بودنش در این پژوهش از این واژه استفاده شده است. مسأله «باورهای کلامی سلفیان از نگاه مستشرقان» را در چند محور کلی می توان تحلیل کرد که در ذیل به صورت اختصار به آنها اشاره می شود: دسته بندی باورهای کلامی سلفیان از نگاه مستشرقان، وجوه اشتراک و افتراق باورهای کلامی سلفیان با دیگر مذاهب اسلامی، میزان تطابق قرائت مستشرقان از باورهای کلامی سلفیان با خود سلفیان و پیامدهای عملی باورهای کلامی سلفیان در جهان اسلام و جهان غرب از نگاه مستشرقان این تحقیق کمک خواهد کرد تا دسته بندی سلفیان از نگاه مستشرقان ] سلفیان غیر سیاسی(Pietist or Quietest Salafi)، سلفیان عملگرا یا سیاسی (Activist Salafi)، سلفیان بنیادگرا یا علمی (Fundamentalist Salafi)، سلفیان جهادی یا رادیکال (Jihadist Salafi)[ شناسایی شوند و اینکه کدام دیدگاه به شیعه نزدیکتر است. سلفیه های پیتیست یا غیر سیاسی که معمولاً از درگیری در مسائل سیاسی پرهیز می‌کنند و معتقدند که اصلاح جامعه باید از طریق تربیت دینی افراد انجام شود. سلفیان عملگرا یا سیاسی تلاش می کنند تا تأثیرگذاری بر حکومت‌ها و جوامع از طریق مشارکت سیاسی، اعتراضات مسالمت‌آمیز یا فشار اجتماعی داشته باشند و معمولا از خشونت نظامی پرهیز می کنند مانند حزب نور مصر. انواع دیگر سلفیه رادکالیسم و فوندمنتالیسم است؛ در رادیکالیسم (مثل القاعده و داعش) که به گرایش های افراطی و انقلابی اطلاق می شود، پیروان آن خواستار تغییر سریع و بنیادین در نظام های سیاسی، اجتماعی و بنیادین هستند که جهاد به عنوان یک ابزار سیاسی مورد تأکید آنهاست و در فوندمنتالیسم که خواهان بازگشت به اصول اولیه و نص گرایی در دین هستند، در مقابل مدرنیته و تفسیرهای جدید مقاومت می کنند مانند اخوان المسلمین. در واقع می توان گفت این چهار جریان فکری و عملی در عین حال که اشتراکاتی دارند ولی تفاوت های اساسی نیز در میان آنها وجود دارد. از جهت وجوه افتراق و اشتراک سلفیه با سایر مذاهب اسلامی از دیدگاه مستشرقان، سلفیه در نص‌گرایی افراطی، انکار تأویل صفات الهی، مخالفت با توسل و فلسفه و نفی هر گونه توسعه در مفاهیم دینی از دیگر مذاهب فاصله می‌گیرد، اما در مباحثی مانند جبرگرایی و ایمان به اشاعره نزدیک است. این پژوهش همچنین به دنبال کشف میزان دقت و انصاف مستشرقان در تحلیل باورهای سلفیه است و می کوشد تصویری روشن از تعاملات فکری میان اسلام شناسی غربی و جریان های کلامی سنتی اسلام ارائه دهد. چنین مطالعه ای برای محققان اسلامی و شرق شناسان معاصر حائز اهمیت است، زیرا به شناخت بهتر سلفیه کمک می کند. مستشرقان معمولا با روشهای تاریخی-انتقادی، سیاسی- اجتماعی و پدیدار شناختی به بررسی این باورها پرداخته اند و دیدگاههای متفاوتی را ارائه کرده اند. برخی از آنها سلفیه را به عنوان بازگشت به اسلام اصیل تلقی کرده اند، در حالی که برخی دیگر آن را جریانی متحجر و مخالف عقلگرایی دانسته اند. هر چند برخی مستشرقان با مطالعه‌ی دقیق متون سلفی (مانند آثار ابن تیمیه، ابن قیم، و محمد بن عبدالوهاب) توانسته‌اند تصویر نسبتاً دقیقی از باورهای کلامی سلفیان ارائه دهند، اما برخی دیگر، تحت تأثیر پیش‌فرض‌های غربی یا محدودیت در دسترسی به منابع اصلی، تحلیل‌های نادرستی ارائه کرده‌اند و همه سلفیان را یکسان تحلیل کرده اند. مفاهیم کلامی سلفیان (مانند توحید، شرک، بدعت، و تکفیر) گاهی در ترجمه‌های غربی به درستی منتقل نشده‌اند. مثلا دیدگاه سلفیان در موضوع توحید مبتنی بر نص و فهم سلف صالح است در حالی که دیدگاه مستشرقان در این موضوع مبتنی بر شرایط تاریخی است که تحت تأثیر عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شکل گرفته است. چون دیدگاه مستشرقان در مورد اسلام از جمله سلفیه در دانشگاهها و رسانه ها بسیار تأثیر گذار بوده است و ممکن است این تصویر سازی غرب از اسلام از جمله سلفیه بر سیاستگذاری بین المللی نیز تأثیر بگذارد؛ بنابراین، پیامدهای عملی باورهای کلامی سلفیان چه به لحاظ خطرات امنیتی و چه به لحاظ نفوذ و گسترش باورهای کلامی سلفیان در جهان اسلام و غرب در این پزوهش به آن پرداخته خواهد شد. به عنوان نمونه، تأکید بر نص گرایی انعطاف پذیری فقهی و کلامی را کاهش داده و به شکل گیری برداشت های سختگیرانه ای در مورد علوم جدید و حقوق بشر منجر شده است و به تحرکات سیاسی خشونت آمیز دامن زده است. همچنین می توان گفت مستشرقان به منابعی دسترسی دارند که در جهان اسلام کمتر مورد بررسی قرار گرفته اند؛ بنابراین، در واقع راه حل مسأله شناخت، بازخوانی و تحلیل و ارزیابی نگاه مستشرقان نسبت به باورهای کلامی سلفیان در موارد ذیل است: • تبیین مبانی کلامی سلفیه (مانند تکفیر، ظاهرگرایی در صفات الهی، بدعت، نفی تأویل و توسل) • بررسی تطبیقی نگاه مستشرقان به این باورها و مقایسه آن با منابع سلفی. • تحلیل انگیزه ها و پیش فرض های فکری مستشرقان در مطالعه سلفیه (مانند تأثیرپذیری از گفتمان های استعماری یا اسلام هراسانه)

گناه در قرآن به عنوان عملی تعریف می‌شود که بر خلاف فرمان و دستورات الهی انجام پذیرد، که موجب دوری انسان از رحمت خداوند، و عذاب‌وی در دنیا و آخرت می‌گردد،گناه در قرآن، با واژه های متعدد بیان شده که این واژه ها نشان دهنده طیفی از اعمال ناشایست هستند که از خطا های کوچک تا جرائم بزرگ را شامل می‌شوند، از منظر قرآن، گناه نه تنها یک عمل ظاهری، بلکه شامل اعمال باطنی نیز می‌گردد، قرآن کریم عوامل متعددی را در شکل گیری گناه مؤثر می‌داند؛ از جمله:وسوسه های شیطانی، پیروی هوای نفس، عجب و تکبر، و تاثیر محیط، اجتماع و دوستان ناباب. هم‌چنین قرآن‌کریم راهکار های متعددی را برای مقابله با گناه ارئه داده است از قبیل: توبه و استغفار، تقوا و پزهیرگاری،دعا و تضرع، ندامت و پشیمانی از عمل گناه، در مجموع تفاسیر فریقین (تسنن و تشیع) بر این نکته تاکید دارند که گناه به عنوان یک پدیده چند بّعدی، نیازمند تحلیل دقیق از جنبه های مختلف است. در این تحقیق، ابتداء مفهوم گناه از دیدگاه قرآن بررسی می‌شود و سپس گونه های مختلف گناه(از جمله گناهان کبیره و صغیره،گناهان سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فردی،گناهان جوارحی و جوانحی، اعتقادی و اخلاقی، گناهان مربوط به نقض حقوق الله، حقوق الناس و حقوق النفس و اقسام گناه از حیث اوصاف آن از منظر قرآن) تحلیل می‌شود. این پایان‌نامه به: «گونه شناسی پدیده گناه از منظر قرآن با تاکید بر تفاسیر فریقین»، پرداخته و با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مطالعات تطبیقی، به استخراج دیدگاه مفسرین از منابع دست اول و چنیش منطقی مباحث با معیارهای روز پژوهش، توجه نموده است که در نهایت قرآن، گناه را نه به عنوان یک پایان، بلکه به عنوان فرصتی برای بازگشت و توبه معرفی نموده است. این نگاه امید بخش، انسان را به اصلاح خود و جامعه، و جبران خطا های گذشته تشویق می‌کند.

هایدگر هنر (هنر بزرگ) را آن اثری می‌داند که می‌تواند عالمی را برای مخاطب خودش برگشاید. در فلسفه هایدگر و نگاه هرمنوتیکی او، هستی انسان در گروی عالمی است که بر او گشوده می‌شود و او در آن واقع می‌شود. نگاه نوینی به اثر هنری که ما را از دایره زیبایی‌شناسی (Aesthetics) خارج کرده و وارد هستی‌شناسی (Ontology) می‌کند. نکته قابل تاملی که کمتر به آن پرداخته شده است، افق جدیدی است که این نگاه متمایز برای فهم دین و خصوصاً اسلام فراهم می‌کند. با نگاهی به برخی امور عبادی موجود در اسلام و علی الخصوص اسلام شیعی مانند نماز، حج، زیارت، تلاوت قرآن، آئین عزاداری و ... می‌توان آنها را نیز به نوعی برگشاینده عالمی قدسی و الهی بر روی مومنان دانست. موضوعی که دریچه‌ای نوین برای بازخوانی آنها این بار با نگاهی هنری فراهم می‌آورد. اثر حاضر در صدد بررسی این فرضیه است که آیا با توجه به تعریف هایدگر از هنر، می‌توان ساحتی هنری برای اسلام شیعی در نظر گرفت؟

پیدایش هر دانشی وابسته به قواعدی در قالب گزاره‌های کلیِ مناسب آن دانش است و هر گزاره کلی نیازمندِ به کارگیری مفاهیم کلی است. ادراک مفاهیم و گزاره‌های کلی کار قوه عاقله است؛ به همین مناسبت ادراک مفاهیم کلی به «ادراک عقلی تصوری» و ادراک گزاره‌های کلی به « ادراک عقلی تصدیقی» تعبیر می‌شود. مفاهیم کلی شامل مفاهیم ماهوی، منطقی و فلسفی است و هر سه گونه مفهوم کلی می‌تواند متعلق ادراک عقلی تصوری باشد اما این پژوهش ناظر به ادراک «مفاهیم ماهوی» است. با توجه به آنچه گفته شد، اهمیت بررسی چیستی ادراک مفاهیم ماهوی و ضرورت پرداختن به این پرسش روشن می‌شود که ماهیت ادراک عقلی (مفاهیم ماهوی) چیست و فرایند شکل‌گیری آن به چه صورت است. پژوهش حاضر تلاش می‌کند به روش عقلی-تحلیلی، با مطالعه آثار ملاصدرا و تحلیل دیدگاه‌های او، به این پرسشِ مهم درباره هستی‌شناسیِ این قسم از ادراکات پاسخ دهد. ملاصدرا برخلاف فیلسوفان پیشین، علم را امری وجودی و نحوه وجود امری مجرد از ماده می‌داند. او بر این باور است که ادراک عقلی (نه حاصل تجرید تام ماهیت از عوارض مادی، بلکه) نتیجه ارتقاء وجودی مدرِک و اتحاد با مرتبه عقلی مدرَک است. از نتایج دیدگاه وجودی ملاصدرا درباره علم و ادراک عقلی آن است که قابلیت صدق بر کثیرین در ادراک عقلی را با سعه وجودیِ مرتبه وجود عقلانیِ یک ماهیت نسبت به افراد شخصیِ آن تبیین می‌کند. ملاصدرا تاثیر عقل فعال در خروج نفس از قوه به فعلیتِ عقلی را ضروری می‌داند و درباره فرایند شکل‌گیری ادراک عقلی چهار تبیین ارائه می‌دهد: 1) نفس در آغاز سیر عقلانی، مُثل عقلی را از دور مشاهده می‌کند و حاصل شهود عقلی ضعیف، دریافت مفهوم کلی است. 2) در ادامـه، حرکت جوهریِ نفس منجر بـه اتحاد بـا برخی یـا همه صور عقلی در عقل فعـال می‌شود. 3) اشتداد وجودی نفس تا فناء فی‌الله پیش می‌رود و در نتیجه با ادراک «حقایق» همه اشیاء به همه «رقـایق» آنها آگاه می-شود. 4) نفس می‌تواند بـه مرتبه‌ای برسد که علاوه بر صورت‌های حسی و خیالی، صورت‌های عقلی را نیز انشاء کند. چهار تبیین مذکور با یکدیگر ناسازگار نیستند بلکه سه تبیین نخست ملاصدرا حاصل تطوّر سلوک عقلانیِ مدرِک است و تبیین چهارم در جایگاه «متمّمِ» دیدگاه ملاصدرا در ادراک حسی، خیالی و سه مرتبه ادراک عقلی عمل کند. با اینکه ملاصدرا ادراک مفاهیم ماهوی از سوی عموم انسانها را مصداق «ادراک عقلی» نمی‌داند، نمی‌توانـد برای این گونه ادراکات تبیینی ارائه دهد که آنها را از ادراکات عقلی و نیز ادراکات جزئی متمایز نماید. نقد دیگر اینکه، دیدگاه ملاصدرا در نظریه نخست، فاقد توضیح روشن برای کلیتِ ادراک عقلی است. همچنین تبیین فلسفیِ نظریه ابداع صور عقلی و نیز ابداع مطلق صور ادراکی با اشکالاتی مواجه است. از آنجا که نظریه ابداع در جایگاه متمّمِ نظریه ادراک ملاصدرا است، عدم پاسخ به این اشکالات یا برخی از آنها، اساس نظریه ادراک ملاصدرا را به چالش می‌کشد.

یکی از انواع اجماع که در کتب اصول فقه اهل‌سنت مورد بررسی قرار گرفته، اجماع عترت یا اهل‌بیت پیامبر, است و منظور از عترت در این موضوع حضرت علی بن ابی‌طالب، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین, است. جمهور اندیشمندان اهل‌سنت برخلاف شیعیان امامیه و زیدیه این اجماع را حجت نمی‌دانند و در اعتبار و دلالت مستندات قرآنی و روایی آن به مناقشه پرداخته‌اند. این پژوهش با روش تحلیلی - توصیفی، به بازخوانی مفهوم این اجماع و دیدگاه عالمان شیعه و اهل‌سنت پیرامون آن پرداخته و با جستجو در میراث علمی اهل‌سنت، مصادیق فقهی این اجماع را شناسایی کرده و آن را با فقه امامیه تطبیق می‌دهد؛ تا به هدف بازشناسی مفهوم معادل آن در ادبیات فقهی شیعه دست یابد. پس از بررسی چهارده مصداق فقهی اجماع عترت و تطبیق آن با فقه شیعه، به نظر می‌آید که عنوان اجماع عترت یا اهل‌بیت، عنوانی جدید بوده و با عناوینی چون ضروریات یا مُسَلَّمات یا اجماعیات فقه انطباق کامل ندارد. این اجماع اغلب در آن دسته از مسائل فقهی ادعا شده که وجه ممیّز و شاخصه تفکیک دو مذهب تشیع و تسنن است.

این رساله با عنوان «عقل نظری و کاربست آن در استنباط مسائل کلامی» به تبیین جایگاه عقل نظری در علم کلام و بررسی ابزارها و شیوه‌های آن در تحلیل و اثبات باورهای اعتقادی اختصاص دارد. عقل نظری در سنت کلام اسلامی، علاوه بر کارکردهای هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، نقشی اساسی در بنیان‌گذاری مبادی تصوری و تصدیقی آموزه‌های دینی ایفا می‌کند. در این پژوهش، ضمن بررسی معنای عقل و کارکردهای آن و تبیین دیدگاه‌های متکلمان، چگونگی استنباط و تحلیل مسائل کلامی با استفاده از اصول فلسفی، قواعد عقلی و انواع براهین توضیح داده می‌شود. ابزارها و روش‌های عقل نظری شامل کشف استلزامات منطقی، قیاس تمثیلی، اصول فلسفی و عقلی و براهین گوناگون مانند برهان خلف، برهان تمانع، برهان ذو حدین و نیز براهین لمّ و إنّ است. هر یک از این شیوه‌ها در موضوعاتی همچون توحید، صفات و افعال خداوند، عصمت امامان و مسئله نسبت افعال انسان به خدا به کار گرفته شده‌اند. افزون بر این، عقل نظری امکان بررسی و ارزیابی روش‌های جدلی و اقناعی در مناظرات کلامی را فراهم می‌سازد و چارچوبی هماهنگ برای سنجش استدلال‌ها ارائه می‌دهد. در پایان، پژوهشگر در رساله نشان می‌دهد که عقل نظری توانایی پاسخ‌گویی به محدودیت‌های ادراک حسی و چالش‌های معرفت‌شناختی همچون شکاکیت و نسبی‌گرایی را دارد و در پرتو پیوند با مبانی کلامی، راه را برای دستیابی به معرفتی موجه، قابل اعتماد و مطابق با واقع در عرصه ایمان هموار می‌سازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس مطالعه کتابخانه‌ای و تحلیل انتقادی متون کلامی و فلسفی سامان گرفته است.

روح دین اخلاق است و روح دین اسلام نیز اخلاق است همانطور که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «من مبعوث شدم تا اخلاق حسنه را کامل کنم مرجع اخلاق اسلامی، قرآن کریم است. ما می دانیم که قرآن کریم به زبان عربی نازل شده است. و باید واژگان آن را درک کنیم و منظور از آن را تبیین کنید. بنابراین شناخت معانی واژگان اولین قدم در فهم متن است. از سوی دیگر، مسئله اخلاق یکی از ابزارهای مهمی است که مردم در تمام شئون تمدن بشری به آن نیاز دارند و یکی از ارکان مهم جامعه بشری و در عرصه های فردی و اجتماعی است که همان هدف پیام اخلاقی اسلام است و از این رو اهمیت این موضوع برای هر محققی روشن به نظر می رسد. در این پژوهش قصد نداریم به بحث اخلاق در قرآن بپردازیم، بلکه می خواهیم واژگان اخلاقی را که در سه سوره قرآن از جمله مؤمنون و الفرقان، الحجرات وجود دارد، جستجو و بررسی کنیم. به عبارت دیگر، ما می خواهیم این واژگان را از منظر معناشناسی بررسی و مطالعه کنیم، زیرا با این شناخت می توانیم معنای این کلمات را روشن کنیم در این سوره ها علم معناشناسی و اهمیت آن در این موضوع نهفته است، علاقه اندیشمندان از دیرباز به آن بر هیچ کس پوشیده نبوده اسن و بیشتر آن چه در ذهنشان بوده، پژوهش های زبانی بوده است... زیرا مدار زندگی همگان در فهم زبان و معانی آن و حتی مبنای ، فهم متون مقدس و متون دینی، درک ماهیت واژگان و جملات، زبان و دلالت های آن اساساً با رابطه کلمه با معنا پیوند خورده است از سوی دیگر، علاقه به بررسی های معنایی در طول تاریخ افزایش می یابد و متفکران از هیچ کوششی در جهت ارائه توضیحات کافی برای مسائل این علم دریغ نکرده اند در قرن نوزدهم مطالعات زبان‌شناسی گسترش پیدا کرد ، نظریه‌های زبان‌شناختی پدید آمد و رویکردها چند برابر شد و از جمله این نظریه‌ها درباره زبان، نظریه معناشناسی است. هدف این علم، شناخت قوانین تنظیم کننده توسعه معانی است. مشاهده، تحلیل و استنتاج علیرغم تفاوت‌های دیدگاه‌های علمی برای درک ماهیت فرآیند معنایی، مسیرهای جدیدی را طی کرد و تأکید کرد که زبان نظامی است که در آن با ساختار نحوی تعامل دارند.

پژوهش حاضر با هدف گونه شناسی اعجاز سوره‌ی مبارکه‌ی واقعه انجام شد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بود. از آنجایی که قرآن معجزه‌ی جاوید پیامبر اسلام به همه دوران‌ها و انسان‌ها اختصاص دارد و کتاب هدایت و رستگاری است، بررسی دلایل و وجوه اعجاز قرآن، به عنوان روشن‌ترین و محکم‌ترین دلیل رسالت رسول گرامی اسلام ضروری است و پاسخی محکم در برابر شبهات مخالفین خواهد بود. بنابر آنچه اندیشمندان علوم قرآنی معتقدند وجوه اعجاز قرآن، چهار وجه اعجاز بیانی، اعجاز علمی، اعجاز تشریعی و اعجاز غیبی است که از این گونه‌ها، اعجاز تشریعی در این سوره قابل مشاهده نیست زیرا محتوای سوره‌ی واقعه به قیامت و نشانه‌های آن و دسته‌بندی مردم در آن روز اختصاص دارد. اعجاز بیانی یا ادبی به عنوان مشهورترین وجه از وجوه اعجاز قرآنی در سوره ی واقعه نیز نمودی پررنگ دارد و نشانگر اوج فصاحت و بلاغت در این سوره است. جلوه‌ی این نوع از اعجاز را در گزینش واژگان این سوره مانند کلمه‌ی واقعه و ...، سبک و شیوه‌ی بیان بی نظیر این سوره و به کارگیری صنایع ادبی گوناگون، نظم آهنگ گوش نواز آن با تناسب آوایی و محتوای کلمات و آیات و نیز وحدت موضوعی پیرامون موضوع معاد می‌توان مشاهده نمود. خداوند متعال در این سوره با بیان موضوع آفرینش انسان از خاک که امروزه به اثبات علمی رسیده و بیان مراحل آفرینش انسان و گیاهان و نیز اسرار آفرینش آب و ابرها و نیز بیان موضوع مدار سیر ستارگان پرده از برخی اسرار علمی که تا پیش از نزول قرآن کسی از آن آگاه نبود برداشته است. برخی اندیشمندان قرآنی اخبار غیبی قرآن را زیرمجموعه ی اعجاز علمی می‌دانند و برخی آن را گونه‌ای مستقل می‌شمارند . بنابر استقلال آن از اعجاز علمی، در سوره‌ی واقعه با توجه به محتوای این سوره دو نوع اخبار غیبی درباره نشانه‌های قیامت و وضعیت و احوال انسان در این روز قابل مشاهده است. به طور کلی وجود گونه‌های مختلف اعجاز در این سوره‌ی مبارکه مهر تأیید دیگری بر وحیانی بودن قرآن و اثبات نزول آن از سوی خداوند قادر متعال بر پیامبر گرامی اسلام است.