جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫‫ف‍ارس‍ی‌ - ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌ ای‍ن‌ پ‍ای‍ان‌ ن‍ام‍ه‌ ب‍ررس‍ی‌ م‍ک‍ان‍ی‍زم‌ ت‍ح‍ولات‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ در دوره‌ م‍ش‍روطی‍ت‌ ای‍ران‌ اس‍ت‌. ی‍ک‌ ب‍رداش‍ت‌ ک‍ل‍ی‌ ن‍ش‍ان‌ م‍ی‍ده‍د ک‍ه‌ در طول‌ س‍ال‍ه‍ای‌ (۱۲۵۰ - ۱۲۹۹ ه‍.ش‌) در ای‍ران‌ م‍ردم‌ ب‍ا دخ‍ال‍ت‌ دول‍ت‍ه‍ای‌ خ‍ارج‍ی‌ در ای‍ن‌ ک‍ش‍ور م‍خ‍ال‍ف‍ت‌ ک‍رده‌ و ای‍ن‌ م‍ب‍ارزه‌ در ن‍ه‍ای‍ت‌ ب‍ه‌ م‍ش‍روطه‌ خ‍واه‍ی‌ ان‍ج‍ام‍ی‍ده‌ اس‍ت‌. م‍س‍ال‍ه‌ ای‍ن‌ ب‍ررس‍ی‌ آن‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ چ‍را م‍ج‍ل‍س‌ ش‍ورا پ‍س‌ از ب‍رق‍راری‌ ب‍ه‌ ان‍ح‍راف‌ ک‍ش‍ی‍ده‌ ش‍ده‌ و م‍ن‍ج‍ر ب‍ه‌ ک‍ودت‍ای‌ رض‍اخ‍ان‌ ش‍د. ب‍رای‌ رس‍ی‍دن‌ ب‍ه‌ پ‍اس‍خ‌ ای‍ن‌ پ‍رس‍ش‌ از ن‍ظری‍ه‌ه‍ای‌ ح‍وزه‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ ش‍ن‍اس‍ی‌ ت‍ف‍س‍ی‍ر گ‍را خ‍ص‍وص‍ا ن‍ظری‍ات‌ اس‍ت‍اد ه‍رب‍رت‌ ب‍ل‍وم‍ر و اس‍ت‍اد ژرژ گ‍وروی‍چ‌ ب‍ه‍ره‌ گ‍رف‍ت‍ه‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ ب‍ه‌ ب‍ررس‍ی‌ ک‍ل‍ی‍ت‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ و ب‍راس‍اس‌ لای‍ه‌ه‍ای‌ ژرف‍ن‍ای‌ آن‌ ی‍ع‍ن‍ی‌ روح‍ی‍ات‌ و ن‍ف‍س‍ان‍ی‍ات‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ م‍ی‌پ‍ردازد. پ‍رس‍ش‍ه‍ای‌ ای‍ن‌ ب‍ررس‍ی‌ ب‍راس‍اس‌ م‍راح‍ل‌ پ‍ن‍ج‌ گ‍ان‍ه‌ ج‍ن‍ب‍ش‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ از ن‍ظر ب‍ل‍وم‍ر طرح‌ ش‍ده‌ان‍د. وج‍ود خ‍ودآگ‍اه‍ی‌ در ه‍ر م‍رح‍ل‍ه‌ ن‍ش‍ان‌ ده‍ن‍ده‌ ک‍ن‍ش‌ ن‍م‍ادی‍ن‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ و ت‍ح‍ول‌ آن‌ ب‍ه‌ دوره‌ ج‍دی‍د ت‍اری‍خ‍ی‌ اس‍ت‌ روش‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ م‍ح‍ت‍وا اس‍ت‌. ب‍ررس‍ی‌ م‍ت‍ون‌ م‍طال‍ع‍ات‍ی‌ در ای‍ن‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ پ‍ژوه‍ش‌ ح‍اض‍ر را ک‍لا ب‍ه‌ ای‍ن‌ م‍س‍ی‍ر ه‍دای‍ت‌ م‍ی‌ ک‍ن‍د ک‍ه‌ م‍ن‍ش‌ آب‍روداری‌ در ای‍ران‌ پ‍اس‍خ‌ م‍ردم‌ ب‍ه‌ ش‍رای‍ط ن‍اام‍ن‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ ب‍وده‌ اس‍ت‌ و در طول‌ م‍ب‍ارزات‌ م‍ش‍روطه‌ خ‍واه‍ی‌ م‍ن‍ش‌ م‍ذک‍ور ت‍غ‍ی‍ی‍ری‌ ن‍ک‍رده‌ اس‍ت‌ و ن‍ی‍ز ن‍م‍ی‌ت‍وان‌ ن‍ت‍ی‍ج‍ه‌ گ‍رف‍ت‌ ک‍ه‌ در ای‍ن‌ دوره‌، ت‍ح‍ول‍ی‌ در ای‍ران‌ رخ‌ داده‌ اس‍ت‌. ب‍ا ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ داده‌ه‍ای‌ م‍ورد ب‍ررس‍ی‌ در پ‍ژوه‍ش‌ ح‍اض‍ر ای‍ن‌ ن‍ت‍ی‍ج‍ه‌ م‍ورد ت‍ای‍ی‍د ق‍رار گ‍رف‍ت‌.

محمّد تقی نظام الدّینی معروف به بهلول گنابادی (1384ه. ش- 1279ه. ش)، فرزند شیخ نظام الدّین، یکی از نوادر زمان و شگفتی های روزگار ما بود.شیخ بهلول، قریب یک قرن از عمر پر برکتش را در راه اسلام و قرآن و نهی از منکر و امر به معروف صرف کرد و یادگاری از تاریخ پر حادثه مبارزات ملّت ایران و پرچمدار قیام مسجد گوهرشاد و مجاهدت در راه اسلام است. این عالم دینی در کنار فعّالیّت های علمی و تبلیغی و سیاسی خود، به سرودن اشعاری در حدّ غیر حرفه ای نیز مبادرت کرده است. دیوان اشعار بهلول شامل قالب های متنوعی مانند: مثنوی، قصیده، مستزاد، غزل، مسمّط، قطعه و ترکیب بند است؛ و از نظر اوزان عروضی نیز از اغلب وزن های متداول استفاده کرده است. او بیشتر اشعار خود را در زندان های افغانستان بدون قلم و کاغذ سرود و در حافظه خود ثبت کرد سپس در ایران به روی کاغذ آورد. کثرت محفوظات او که بخشی از آنِ سروده های شاعران بزرگ بوده و از سویی رنج ها و تنهایی ها و خلوت های طولانی او می توانسته روحی چنین مستعد و بار گرفته از گنجینه های غنیّ ادبی را در شعر و سخن سرایی شکوفا کند.در این پژوهش که به نقد و شرح بخش آیینی دیوان اشعار شیخ بهلول گنابادی اختصاص دارد، پس از معرّفی این شخصیّت تاریخی معاصر و ابعاد آثار او و مروری بر شعر آیینی، به تحلیل اشعار شیخ بهلول از دیدگاه های مختلف پرداخته شده و دشواری های متن ابیات وی نیز با تفکیک مدخل ها شرح شده است. در سخن بهلول نشانه ای از تلاشِ تعمّدی برای آفرینش تعبیرهای بی سابقه و غور در مناسبات لفظی و معنوی و ابداع معانی نو و بدیع دیده نمی شود، حتّی تصرّف شاعرانه در معانی و مضامین آثار فاخر گذشته نیز در کار او وجهی ندارد. زبانش شفّاف و ساده است امّا برای انعکاس طبیعی فضای توصیفی، تأثیرگذاری افزون تر کلام و انتقال کامل بار معنایی زبان، گاه ملاحظه را فرو می نهد و زشتی ها را ناپوشیده باز می نماید. در نقد رویکردهای جوامع اسلامی و نحوه تعامل و برخورد آن ها با غرب مثل یک روشنفکر دینی نظریه پردازی می کند و از ذکر پیشرفت ها و محاسن فرهنگی و علمی جوامع متمدّن خودداری نمی کند امّا در حوزه عقاید مذهبی بسیار سختگیرانه برخورد می کند.کاملاً واضح و مشخص است که اندیشه ها، باورها، احساسات، عواطف و بعضی فرعیّات و حاشیه های زندگی بهلول از زبان خودش در آیینه شعرش نمایان شده است.از نظر صنایع ادبی، آنچه در اشعار بهلول چهره ای مشخّص و آشکار دارد، انواع جناس و سجع در محلّ قافیه و استفاده بسیار چشمگیر از آیات و احادیث و لغات و تعبیرات عربی است.در دیوان اشعار شیخ بهلول گنابادی، وجود لغات و اصطلاحات علومی چون موسیقی و نجوم نشان از حداقل شناخت سطحی او دارد، امّا وجود ترکیبات و اصطلاحات فلسفی، عرفانی و مذهبی، نشان از عمق آگاهی بهلول از این علوم والا دارد.