جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنا بر شیوه مرسوم، تصحیح هر متنی باید براساس دست نوشته یا دست نوشته هایی از آن متن انجام گیرد، اما گاهی به دلایل گوناگون همچون ناآشنایی کاتبان تبدیل و تحریف هایی در متون کهن راه می یابد که آنها را از اصل خود دور می کند و رسیدن به اصل را به کمک نسخه ها دشوار می سازد، به خصوص وقتی که دست نوشته متنی منحصربه فرد و یا با نسخه های دیگر متفاوت باشد. در اینجاست که مصحح از مراجعه به منابع موضوع متن یا مآخذ مولف ناگزیر است. ما در تصحیح بستان العارفین و تحفهالمریدین، از آثار قرن پنجم که نسخه های شناخته شده آن با هم متفاوت اند و مشکلات و مبهمات کهن ترین نسخه آن با مقابله حل نمی شود در مواردی از همین شیوه بهره برده ایم و بسیاری از خطاهای آن را اصلاح کرده ایم. عرضه نمونه هایی از آن و چند متن کهن دیگر، میزان اهمیت و نقش منابع و ماخذ را در تصحیح متون تایید می کند.

راحه الصدور یکی از آثار برجسته تاریخی- ادبی زبان فارسی است که از شاهنامه بسیار اقتباس کرده است. نقل پانصد و نود و چهار بیت از شاهنامه در موضوعات حکمی و اخلاقی در این کتاب، از یک طرف نشان دهنده عظمت شاهکار فردوسی و از طرف دیگر نشان دهنده علاقه و دلبستگی راوندی به شاهنامه است. راوندی در سراسر کتاب خود از اندرزهای حکیمانه فردوسی سود برده و با این کار، به اثر خود ارزش و اعتبار بخشیده و به دلیل علاقه به شاهنامه و ذوق شاعری اش بر وزن و سبک آن ابیات بسیار ساخته که هر چند صلابت و استواری کلام فردوسی را ندارد، لیکن در پاره ای از موارد جستجوگر را در بازشناسی آن ها به زحمت می اندازد.ابیات منقول شاهنامه در راحه الصدور آن هم به تصحیح «با نهایت دقت» دکتر محمد اقبال به گفته مجتبی مینوی، به دلیل تقارن زمانی این دو اثر می تواند در تصحیح شاهنامه راهنمای خوبی برای مصححان و شاهنامه شناسان باشد. در این مقاله از این رهگذر که راحه الصدور تا چه میزان می تواند در تصحیح شاهنامه موثر باشد، بحث و گفتگو شده و موارد رجحان ابیات متن راحه الصدور در نمونه هایی که آورده ایم با دلایل علمی بیان شده است.

از مهم ترین ویژگی های شعر مهدی اخوان ثالث (1307-1369) روایی بودن آنهاست؛ اما آنچه به شعرهای روایی او برجستگی ویژه ای می بخشد و آن را از آثار شاعران معاصرش متمایز می سازد، شیوه ها و شگردهای او در روایت است. وی در شعر از عنصر روایت به گونه ای خاص استفاده کرده است که با وجود نقش برجسته بسیاری از شگرد (تکنیک) ها، ساختار روایی شعر هرگز لطمه ای به جوهر شعر نمی زند. به عبارت دیگر، در آثار او بیش از آنکه شعر در خدمت روایت داستانی قرار گرفته باشد، عناصر داستانی و روایی به خدمت شعر درآمده اند. این مقاله به بررسی و تحلیل شگردهای روایت شامل: شخصیت پردازی، گفت وگو، توصیف، فضاسازی، شیوه آغاز روایت ها، شیوه های بیان نمایشی، نقطه اوج و فرود، مرحله گذار در منظومه های روایی اخوان ثالث می پردازد و کارکرد ویژه هر یک را در شعر او نشان می دهد.

در بیشتر کتاب های بدیع فارسی و عربی، در بحث حسن تخلص، به برخی از آنچه گریز به ستایش را می آراید و آنچه موجب زشتی آن می شود، اشاره هایی شده و نمونه هایی از گریز نیک آورده شده است. اما توجه به اصول فصاحت و بلاغت، همچنین مجموعه شرایط ستایش نامه ها و نمونه های گریز استادان ستایش سرایی در ادب فارسی، نکات بیشتری را در این باره روشن می سازد.نوشته پیش روی، پس از بررسی ستایش نامه های فارسی و آرای بدیعیان و ناقدان عرب و ایرانی، به اصول گریز نیک می پردازد و برای نخستین بار، بیش از سی نمونه زشتی گریز را تا آغاز سده هفتم، همراه با تبیین هفت عیب لفظی آنها.

چگونگی شکل گیری پدیده خواب باوجود تکرار بسیار، همچنان امری پیچیده و شگفت است. به جز محتوای خواب ها فضایی که خواب ها در آن نقل می شوند هم از جهاتی قابل توجه هستند. خواب دیدن و دیده شدن در خواب به عنوان یک سنت در متون صوفیه به دفعات تکرار می شود. در این بررسی سعی کرده ایم با معرفی ویژگی های مکتب های فرمالیسم و ساختار گرایی، روایات خواب را به عنوان داستان هایی کوتاه مورد ارزیابی ریخت شناختی قرار دهیم. خواب های صوفیه بن مایه های داستانی قابل توجهی دارند که به ویژه در تذکره ها و زندگی نامه ها و همچنین در بیان تعالیم صوفیه، نقش مهمی ایفا می کنند. سعی ما بر آن بوده است که نشان دهیم حکایت های خواب از نظر شیوه روایت، دارای یک الگوی معین و تکرارشونده هستند.

دقایق الشعر یکی از اهم متون بلاغی است که در سده هشتم هجری قمری به رشته تالیف درآمده-است. این اثر بواسطه تصحیح غیر قابل اعتمادی که از آن به چاپ رسیده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در نوشتهء حاضر بر اساس ویرایش جدیدی که بر پایه چند دست نویس معتبر از این کتاب انجام یافته اطلاعات نو یافته ای دربارهء مولف اثر تاج الحلوانی و محل تالیف کتاب و نیز زندگانی و آثار و اشعار رجال مهم مذکور در آن چون بهاءالدین زنگانی، شمس سجاسی، قاضی سجاس، رفیع الدین ابهری و رکن الدین ابهری عرضه شده است. و برخی اشتباهات و سهوهای راه یافته در نسخه های متاخر مشخص شده و اصلاح گردیده است.

وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینه این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز- که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تاثیرپذیری بر کنار نبوده است، در این مقاله سی و پنج واژه ترکی آن معرفی و کاویده و با استناد به منابع، ریشه شناسی شده است. امیدست که این مقاله بتواند با تحلیلی درست برای حافظ دوستان و حافظ پژوهان باشد.

این مقاله یکی از مباحث مهم در سیر و سلوک، یعنی سفر آفاقی را در متون عرفانی تا قرن هفتم هجری بررسی و تحلیل می کند. نگارنده پس از ذکر مقدمه ای درباره سیر و سفر به تعریف سفر و سیر و سلوک پرداخته و پیشینه سفر در قرآن و حدیث را به اجمال تبیین کرده است. نویسنده انواع، سفر و سیر و سلوک را نیز از متون عرفانی استخراج و عرضه کرده و سپس به تبیین اهداف صوفیان از سفر و لوازم لازم در سفر پرداخته و پس از تشریح آداب سفر و آداب ورود به خانقاه، رابطه مشایخ تصوف با سیر و سفر را تحلیل نموده است. در پایان تاثیرات و فواید سفر صوفیان را بیان کرده است.

شعر در جوهر جاری و جهانی اش حاصل بی خویشی و برخاسته از ناخودآگاه شاعران دانسته شده است. این مساله را نظامی نیز در ضمن ابیاتش به تصریح و تلویح بیان کرده است. هدف مقاله حاضر ، بررسی موضوع جوهره الهامی بودن یا صناعی بودن شعر از دیدگاه نظامی است. به اعتقاد وی، فرایند آفرینش هنری-و از جمله شعر-در بین این دو حالت قرار دارد. او بر آن است که شعر الهامی خالص و یا صناعی خالص وجود ندارد. ترتیب قرار گرفتن اشعاری که در بر گیرنده این مضمون هاست، نشان می دهد که خاستگاه شعر از نظر وی، الهام است، اما کمال شعر در گرو ویرایش و پرداخت آن است. همچنین تغییرات جهان شناختی و آیینی و به تبع آن دگرگونی های فرهنگی و اجتماعی، موجب شده است تا اختلافاتی در منبع الهام نظامی با دیگر شاعران دیده شود که در این مقاله نقد و تحلیل کرده ایم.

«عرایس البیان فی حقایق القرآن» از مهم ترین مصنفات روزبهان بقلی از عارفان پر آوازه قرن ششم است که علی رغم جایگاه حائز اهمیتی که در تاریخ تفاسیر عرفانی و شناخت عرفان عاشقانه دارد در پرده گمنامی مانده و در پژوهشهای گذشته و اخیر جز اشاره ای فهرست وار، از آن نشانی دیده نمی شود.تجربه صوفیانه روزبهان، مهمترین پیش فرض وی در برخورد با متن قرآنی و مبنای تاویلات عرفانی او از آیات الهی است. تبیین مفاهیم و معانی آیات قرآن که در نتیجه چنین تجربه ای برای روزبهان حاصل شده، جز به واسطه شگردهای خاص بیانی که سرشار از نقش و تصویر و عاطفه است امکان پذیر نبوده که این امر موجب آمیختگی تاملات روزبهان با تصاویر خیالی و زبان مجازی شده است. از این نثر روزبهان در تفسیر عرایس البیان، همچون نثرهای شاعرانه، سرشار از صور خیال است. بررسی کاربرد و استخدام صور خیال و تبیین مبنا و علت کاربرد آنها در تفسیر عرایس موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.