جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بسیاری از ابیات حافظ، بدون آنکه به لحاظ واژگان و ترکیبات دشواریی داشته باشد محل شبهه و نزاع است. این شبهه انگیزی جزء ذات غزلیات حافظ است و مربوط به رندانه سخن گفتن اوست، این روش درحقیقت بخشی از رندی حافظ است ما برای فهم رندی حافظ، ناگزیریم روشی به کار ببریم که آن شبهات را برطرف کند.با توجه به تبحر حافظ در حوزه بلاغت اسلامی بویژه دانش معانی، شاید یکی از ابزارهای کارآمد در فهم رندی حافظ و حل اختلاف نظرها در متشابهات دیوان حافظ به کار بردن دانش معانی است. بدین لحاظ، نگارنده چند بیت شبهه انگیز را باتوجه به معنی ثانوی جملات که جزء مباحث اصلی دانش معانی است بررسی کرده است تا میزان کارآیی «معانی» را در فهم رندی حافظ نشان دهد.

شناخت و بررسی دقیق هر نوشته ای، مستلزم نوع شناسی آن اثر و قرار دادن آن در رده یک نوع ادبی است. در واقع بررسی یک متن، بدون نوع شناسی و رده بندی آن، امکان پذیر نیست، چراکه هر نوع ادبی، بر اساس ویژگی ها و قواعد خاص خود شناخته می شود.این نوشته، تلاشی است در جهت نوع شناسی چهار داستان «سندبادنامه»، «بختیارنامه»، «حسین کرد شبستری» و «ملک جمشید، طلسم آصف و طلسم حمام بلور». به این منظور به نظریه های روایت شناسان ساختارگرا و به ویژه نظریه روایتی تودوروف و آرا وی درباره «روایت های اسطوره ای» توجه شده است.بر اساس نظریه «تودوروف» مهمترین ویژگی های این نوع روایت ها عبارت اند از: اصل علیت بی واسطه، تاکید بر کنش شخصیت های داستان، بی زمانی و فقدان روان شناسی، این نوشته، با ذکر شواهدی از داستان های مورد بررسی و تطبیق آنها با ویژگی های روایت های اسطوره ای، نشان می دهد که علی رغم تفاوت هایی که از لحاظ مضمون، ساختار کلی و ویژگی های زبانی میان داستان ها دیده می شود و با وجود این که هر یک از داستان ها به دوره های متفاوت تاریخی تعلق دارند، می توان هر چهار داستان را در رده روایتهای اسطوره ای جای داد. نوع شناسی این روایت ها و قرار دادن آنها در رده یک نوع ادبی، می تواند مقدمه ای برای بررسی های بعدی این آثار و داستان های شبیه به آنها باشد.

در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنتی و با توجه به تلقی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی به خصوص دیوان او رفته ایم. ابتدا در مبحثی کلی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کرده ایم. مبحث اصلی، شگردهای طنزآفرینی خاقانی است؛ زیرا او برای ایجاد طنز، با توجه به فضایی که پیش رو دارد و نیز به منظور استواری سخن، از شیوه ها و شگردهای ویژه ای استفاده می کند؛ این نکته در نمونه های بررسی شده، کاملا آشکار است. ما هر کدام از این شگردها را نشان داده ایم و با توجه به میزان اهمیت و میزان کاربردشان به آنها پرداخته ایم. ازآنجاکه امکان بررسی جداگانه و مفصل نمونه های مختلف وجود ندارد، در بیشتر اشعار مورد نظر، به ذکر یک یا چند بیت، بسنده شده است.

بخش زیادی از آیات قرآن کریم به ذکر مسائل زنان از جمله حقوق و وظایف و احکام شرعی و فقهی آنان اختصاص دارد. علاوه بر آن، در برخی سوره ها از زنانی نام برده یا به زنانی اشاره شده است که در ماجراهای تاریخی و پدید آوردن قصه های قرآنی، نقش آفرین بوده اند. در تحقیق حاضر، آن دسته از آیات قرآنی مرتبط با زن که در نوبت سوم کشف الاسرار مطرح شده از جهت نوع تاویل و دیدگاه های صوفیانه، با استفاده از منابع کتابخانه ای، به شیوه توصیفی تحلیلی بررسی و نقد شده است. مجموع بررسی ها نشان می دهد بیشتر تاویل های میبدی در این گونه آیات، از نوع تطبیقی است و او تلاش می کند از رهگذر آیات، بدون توجه به جنسیت زن، مبانی و اصول عرفان و تصوف را واکاوی کند و اندیشه های صوفیانه خود را بگوید. در این میان، نحوه نگرش میبدی به منزلت و جنس زن مشخص است؛ چراکه صرف نظر از برخی موارد، نگرش وی اکثرا با نگاهی مهرآمیز و گاهی با ترحم همراه است.

مقاله حاضر به بررسی پارادوکس و حس آمیزی به عنوان دو شیوه از شیوه های آشنایی زدایی و دو اسلوب از اسلوب های بیان هنری، به ویژه در ساحت زبان عارفانه مولانا در مثنوی پرداخته است. باید به این نکته مهم توجه داشت که خاستگاه این دو صورت از صورخیال که در ادب عرفانی مورد استفاده واقع می شوند، به یکی از اصول اساسی تفکر در کلام اشعری بازمی گردد. یعنی همان انکار علیت و اعتقاد به سلطه مطلق اراده خداوند بر علل طبیعی و قدرت فراگیرش در ایجاد تغییرات در همه چیز جهان هستی. علاوه بر تعریف این دو شیوه بیان، انواع پارادوکس و حس آمیزی با چندین مثال از مثنوی مورد بررسی قرار گرفته اند.همچنین هریک از انواع پارادوکس و حس آمیزی در دو دفتر اول و دوم، با یکدیگر مقایسه شده و بسامد کاربرد هرنوع مشخص شده است.

امیر ابومحمد عمادی غزنوی از شاعران سرشناس قرن ششم هجری قمری است که در زمان حیات از شهرت بسزایی برخوردار بوده است. با این حال از زندگی او آگاهی زیادی نداریم و دیوان اشعارش نیز تاکنون به دست ما نرسیده است. در این مقاله، نویسنده کوشیده است با شناسایی منابع متعدد و گاه جدید و با اتکا بر اشعار چاپ شده و چاپ نشده عمادی، پرتو تازه ای بر زندگی این شاعر بزرگ عهد سلجوقی بیفکند. در پایان، از خلال کتاب های چاپی و جنگ ها و مجموعه های خطی، مآخذ اشعار عمادی- که برای جمع آوری و تدوین دیوان وی باید از آنان استفاده شود- معرفی شده است.

کتاب راحه الصدور و آیه السرور فی تاریخ آل سلجوقی، تالیف نجم الدین راوندی یکی از کتب معتبر در زمینه تاریخ سلجوقیان عراق است. شیوه نگارش کتاب و ابیات منقول فراوان در آن، باعث شده است که این اثر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران ادبیات فارسی نیز قرار گیرد.در این مقاله، کوشش شده است تا با بررسی برخی جوانب تاریخی و ادبی راحه الصدور، تعدادی از انتحالات راوندی در بخش های منظوم کتاب، نمایانده و اثبات شود.

بخش عظیمی از معارف و علوم اسلامی، جویبارهایی از بحر بیکران قرآن مجیدند. عرفان اسلامی هم که هدفش فهم باطن قرآن است، یکی از این جویبارهاست که در سایه آیات این کتاب آسمانی بالیده است. مثنوی مولانا، شاهکار پیوند عرفان نظری و عملی، نیز هم از جهت صوری و ساختاری و هم از نظر محتوا، از این تاثیر بر کنار نمانده است. مثنوی چون قرآن برای بیان معانی بلند، تمثیل را برگزیده و علاوه بر آن، مولوی از نظر حجم هم به قرآن اقتدا کرده است. وی گاه قصه ای را به شیوه اطناب بیان کرده همچون قصه موسی، و گاه قصه و تمثیلی را فقط یک بار و گاه مکرر آورده که در تمام موارد، از الگوی قرآن پیروی کرده است. علاوه بر این، مولوی نوعی تاثیرپذیری نامرئی نیز از قرآن دارد که ظاهرا رد پایی از خود به جا نمی گذارد، ولی با تامل بیشتر می توان به آنها هم پی برد. در این مقاله، به موارد مختلف این گونه تاثیر پذیری اعم از ساختار و محتوا و... اشاره می شود.

دقایق الشعر یکی از اهم متون بلاغی است که در سده هشتم هجری قمری به رشته تالیف درآمده-است. این اثر بواسطه تصحیح غیر قابل اعتمادی که از آن به چاپ رسیده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در نوشتهء حاضر بر اساس ویرایش جدیدی که بر پایه چند دست نویس معتبر از این کتاب انجام یافته اطلاعات نو یافته ای دربارهء مولف اثر تاج الحلوانی و محل تالیف کتاب و نیز زندگانی و آثار و اشعار رجال مهم مذکور در آن چون بهاءالدین زنگانی، شمس سجاسی، قاضی سجاس، رفیع الدین ابهری و رکن الدین ابهری عرضه شده است. و برخی اشتباهات و سهوهای راه یافته در نسخه های متاخر مشخص شده و اصلاح گردیده است.

وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینه این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز- که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تاثیرپذیری بر کنار نبوده است، در این مقاله سی و پنج واژه ترکی آن معرفی و کاویده و با استناد به منابع، ریشه شناسی شده است. امیدست که این مقاله بتواند با تحلیلی درست برای حافظ دوستان و حافظ پژوهان باشد.

در این مقاله، ابتدا مختصری درباره پیشینه روایت شناسی بلاغی مطرح و اصطلاحات مهم نویسنده ضمنی، انواع مخاطبان، راوی نامعتبر، تنش، ناپایداری و... از دیدگاه سه نسل از نظریه پردازان بلاغی تعریف شده است. سپس داستان کوتاه «درخت» اثر گلی ترقی از مجموعه من هم چه گوارا هستم بازخوانی و تفسیر شده است. موضوع اصلی داستان، چرخه سوءاستفاده است که هر یک از شخصیت ها به نوعی در آن دخیل هستند. هر یک از گروه های مختلف مخاطبان، دیدگاه های ویژه ای درباره این شخصیت ها دارند و با برخی از آنها همدلی می کنند. هدف اصلی، بررسی تفاوت های خوانش و چگونگی گسترش پی رنگ از دیدگاه مخاطبان مختلف است. مضمون «درخت: جاودانگی و پوسیدگی»، بنیاد داستان را شکل می دهد و با قرار گرفتن شخصیت ها در جای گشت های متنوع، خوانش های متفاوتی ممکن می شود.