جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:در جای خود ثابت است که مدح و مرثیه در حقّپیامبر و خاندان رسالت^و آنچه مورد تحسین عقلاست؛ از حیث عقل و شرع مطّهر مورد تشویق و ترغیب بوده،حتّی می‌توان برای تأیید چنین عملی از قرآن کریم نیز شاهد آورد؛مانند:سلامٌ عَلی نُوح، سَلامٌ عَلی إبرَاهِیم، سَلامُ عَلی آلِ طَه وَ یاسِین و ... ولیکن در مدح و مرثیه متداول در لسان عامّه، حدودی باید رعایت و مورد مداقّه واقع شود. تا مدح و مرثیه دچار ابتذال نشود، واز حدود شرعی خود خارج نگردد؛ چراکه به موجب آیات کریمه :﴿لا تَغلوا فِی دِینِکم﴾ ، ﴿تِلکَ حُدودَ الله﴾ و آیات متعدد دیگر و روایات مسلّمه مثل فقره ی زیارت جامعه کبیره و یا صلوات شعبانیه: المُتَقدَّمُ لَهم مارِق،وَ المُتَأخِّرُ عَنهُم زاهِقٌ وَ اللازِمُ لَهُم لاحِق....یعنی هرکس بر آنها تقدّم جوید،از دین خارج می‌شود.و هرکس از آنان عقب ماند، نابود شود.و هرکس همراه آنان باشد،ملحق به آنها خواهدشد. مدح و مرثیه باید مرضیّ پروردگار متعال و منطبق بر قواعدی باشد،که از طرف شارع مقدّس بیان شده است.و لذا در این رساله حتیّ المقدور سعی شده،تا مرزها و حدودی که خروج از آن مورد رضایت اهل بیت عصمت و طهارت^نیست، بیان شود و به اصطلاح خطوط قرمز مدح و مرثیّه مشخص گردد. چرا که مدح و مرثیه اثر به سزایی در إحیا و گسترش فرهنگ اصیل اسلامی در جامعه ایجاد می کند و لذا آسیب هایی همچون:غلوّ، لغویات، أکاذیب،أباطیل،کفریّات،هجویّات،لهویّات و... باعث سست شدن و تخریب اعتقادات جامعه شده و یا حدّاقل اثر سازندگی آنها را کاهش می دهد.از یک سو این هنر به عنوان زبان گویای مبلغّان معارف دینی جهت بیان وقایع، اهداف و انگیزه های قیام و یا تبیین شرائط سیاسی اجتماعی حاکم بر معصومین عظام^در قالب شعر بوده و از این رو باید با علمو آگاهی بیشتر تصویر صحیحی از مقام،افکار، مکارم و محامد و کرامات معصومین ^ رامتناسب با شأن این بزرگواران به ارادتمندان و پیروان آنها ارائه کرد،تا شور مجامع اهل بیت^توأم با شعور روز افزونتری شود،واینامر محقّق نمی شود؛مگر آنکه نغمه سرا یان و شعرا و مضمون پردازان ما عالم به فقه پویای شیعی باشند. تا هم بتوانند با بیان حقایقاز مقام امامت و ولایت دفاع کنند.و هم جامعه را از انحرافات ، آفات و خرافات به دور نگه دارند.ازسوی دیگر سرودن شعر و إنشا ی آن به خودی خود و به دور از هر عارض ثانوی، عملی مباح محسوب می‌شود؛ امّا عروض عناوین ثانوی بر آن می تواند، آن را از حدّ مباح خارج نموده. و در زیر مجموعه حرام یا مستحب وارد سازد . به عنوان نمونه در صورتی که شاعر شعری را در مدح امامان معصوم^ بسراید و یا در قالب شعر بخواهد ،حقّانیت آنان را اثبات نماید‍، این نمونه شعر مستحب و در پاره ای موارد واجب می‌‌گردد. امّا اگر شاعر در قالب شعر بخواهد، مومنی را هجو نماید، یا باطلی را ترویج نموده، و از آن دفاع کند. یامضامین به کار رفته در آن باطل و بعضا ًلهو و غیر اخلاقی باشد‍، می تواند عنوان حرام و حتیّ مجرمانه به خود گیرد. از این رو در این رساله تلاش شده،با تبیین شاخصه های مطلوب و اسلامی در سُرایش شعر و بیان آثار و آسیب های آن در فروض مختلف،با بررسی منابع آن را قانون مند و منضبط ساخت.

دیدرو نویسنده ی بزرگ قرن هجدهم به دنبال انتقاد از جامعه ی خویش از خلال نثری طنز آمیز است . بیشتر آثار وی به انتقاد از محیط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی می پردازد. او حتیبه هجو نویسندگان رمان های روز می پردازد وشیوه های داستان نویسی را که تخیل محض است و از واقعیت فاصله ی زیادی دارد را زیر سوال می برد. به عنوان عضوی از جامعه ی منسوب به روشنگران ایده های مشترکی چون آزادی اندیشه و مبارزه با خرافات اخلاقی و مذهبی را دنبال می کند. بیشتر آثار وی به صورت گفتگو میان اشخاص است که در قالب نامه ، رٶیا ، مکالمه گنجانیده شده که بدین ترتیب شکلی نزدیک به واقعیت به داستان ها بخشد و افکارش را برای نجات ازسانسورتوسط مخالفان در قالب استعاره و ایده های ضد و نقیض گنجانیده است.یکی از مهمترین آثار وی داستان ژاک قضا و قدری و اربابش است که سفری را از جای نامشخصی به مقصد نامشخص آغاز می کند. در واقع او با بر هم زدن شاخص های زمانی مکانی به نقد بارزی از رمان های قرن می پردازد. در این رمان ها شخصیت قهرمان داستان پیشینه و خانواده ی مشخصی دارد و سرنوشت مشخصی را دنبال می کند. عناصر زمانی و مکانی در آن تعریف شده است. دیدرو قهرمان پروری نمی کند و تا جایی که ممکن است متن را به واقعیت نزدیک می گرداند. ژاک نوکر پرحرفی است که بواسطه ی تسلط بر سخنوری در حد ارباب خودوگاهی بالاتر قرار می گیرد. او توانایی نوآوری دارد در حالی که مدام تکرار می کند که هرآنچه ما در این دنیا مرتکب می شویم همان است که از قبل برایمان رقم خورده است. در واقع تناقضاتی که در رفتار و گفتار او دیده می شود جامعه و تفکرات خرافه پرست را به نقد می کشد.این کتاب ارزشمند در واقع نوعی ضد رمان است که می توان گفت الهام بخش نویسندگان مدرن و پست مدرن می باشد. میلان کوندرا نویسنده ی چک، کمدی با عنوان ژاک واربابش به تقلید از دیدرو نوشته است. در این کمدی شخصیت های مختلف در یک صحنه قرار می گیرند و به ترتیب به گفتگو می پردازند. کوندرا اثر خود را اقتباسی از اثر دیدرو می نامد و نه تقلید از آن. بدین ترتیب که موضوع از نویسنده ی پیشین گرفته شده و نویسنده ی جدید بنابر سبک ونگرش خود به بازنویسی آن می پردازد. در واقع وی معتقد است که اکثر آثار ادبی در وااقع اقتباسی از اثر پیشین است. علاوه بر این موضوع از آنجا که انتخاب کوندرا بدلیل اوضاع سیاسی کشورش بوده که تحت حمله ی روسی ها ی بوده است که اعتقاد دارند برای کمک به مردمان چک دست به جنگ با آنها زده اند. کوندرا این احساس گراییبی اندیشه و تعقل را رد می کند و به ستایش از عقل گرایان قرن هجده فرانسه می پردازد.

مضامین تقلیدی هجو از عصر جاهلی تا دوره سامانی و غزنوی با محوریت هجو شخصی، سیاسی و دینی ادامه داشت و شاعران زیادی از قبیل: حطیئه، فرزدق، اعشی، جریر، ابن رومی و دیگران در این موضوعات به هجویه سرایی اقدام کرده اند، هجو در شعر فارسی نیز با همان مضامین از دوره های اولیه دیده می شود.هرچند از دوره های اسلامی، اموی و عباسی، قصایدی در وصف و رثای شهرها به جا مانده، ولی هجو شهرها برای اولین بار به صورت مستقل، در قطعاتی خاص توسط شاعران دوره سامانی و غزنوی سروده شده است، و شاعران ایرانی شهرهای زیادی را به زبان عربی و فارسی هجو کرده اند و برخی از اشعار هجو در شعر فارسی برای شاعران مشکلاتی را به دنبال داشته که به نام «شهر آشوب» مشهور شده است.

در پژوهش حاضر، با رویکرد طنز سنتی و با توجه به تلقی قدما از مفهوم طنز، به سراغ آثار خاقانی به خصوص دیوان او رفته ایم. ابتدا در مبحثی کلی، نظر وی و چگونگی برخوردش را با این مقوله مطرح کرده ایم. مبحث اصلی، شگردهای طنزآفرینی خاقانی است؛ زیرا او برای ایجاد طنز، با توجه به فضایی که پیش رو دارد و نیز به منظور استواری سخن، از شیوه ها و شگردهای ویژه ای استفاده می کند؛ این نکته در نمونه های بررسی شده، کاملا آشکار است. ما هر کدام از این شگردها را نشان داده ایم و با توجه به میزان اهمیت و میزان کاربردشان به آنها پرداخته ایم. ازآنجاکه امکان بررسی جداگانه و مفصل نمونه های مختلف وجود ندارد، در بیشتر اشعار مورد نظر، به ذکر یک یا چند بیت، بسنده شده است.

مطایبه جهان طرفه ای از واقعیت های معکوس است که همزمان به واقعیت و ضد آن می پردازد. بنابراین برای بررسی دقیق متن مطایبه آمیز باید به اشکال، انواع و شگردهای مطایبه توجه کرد. مطایبه می تواند به شکل هزل، هجو و یا طنز ظاهر شود و شوخی های مبتنی بر هر یک از این اشکال را می توان در قالب های لطیفه، حکایت، قصه و... بیان کرد.در این مقاله ضمن تعریف انواع و اشکال مطایبه و ذکر نمونه هایی از قصه های مطایبه آمیز هزار و یک شب، ابتدا این حکایت ها از لحاظ عنوان به سه دسته طبقه بندی گردیده، سپس از منظر صفات نوعی تیپ- قهرمان قصه ها مطالعه شده و در نهایت شگردهای خنده آور این قصه ها، از جمله واژگونگی موقعیت، عدم تجانس، تضاد و اغراق و تصادف، پایان غیرمنتظره، اعمال غیرعادی اشخاص و ... مورد واکاوی قرار گرفته است.

اخلاق الاشراف عبید زاکانی با سایر آثار او هم در روش طنزپردازی و هم در زمینه ها و مضامین طنز متفاوت است. در این رساله، عبید با استفاده از نقیضه سازی از سخن شاعران و نویسندگان پیشین، به توصیف وضعیت طبقات مختلف اجتماع خصوصا طبقات فرادست جامعه می پردازد و با توجه به انحطاط اخلاق و مرگ فضیلت ها، به طریق کنایه و تهکم، اخلاق را مایه تباهی و بی اخلاقی را مایه سعادت می داند. باژگونگی مفاهیم و مسلمات دینی و اخلاقی و نیز اصرار عبید بر فضاسازی های هزل آمیز از اجتماع عصر خود، نشان از موقعیت سیاسی-اجتماعی ایران در عصر او دارد. انحطاط اخلاق در قرن هفتم و هشتم، علی رغم نگارش کتاب های اخلاقی، از زمینه های فساد اجتماع و سیاست ایلخانان بوده است. نگاه هجوآمیز عبید به آثار بزرگانی چون فردوسی، نظامی و سعدی، طنز تلخ اخلاق الاشراف را به مجموعه ای از ارجاعات به متون گذشته تبدیل کرده است. این ارجاعات نه تنها در اثبات پیام ها و حکمت های مندرج در شعر و نثر پیشینیان، بلکه با کنایه های تلخ به اهل روزگار، بی اعتنایی آنان را به حکمت و دین و اخلاق باز می نمایاند. در این تحقیق برای نشان دادن شگردهای طنز عبید در اخلاق الاشراف به تحلیل سبکی و بررسی این متن با رویکردی توصیفی و ساختاری می پردازیم.