جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر به بررسی موضوع خودشناسی از بعد عرفانی و فلسفی از دیدگاه شیخ شهاب‌الدین سهروردی و سورن کی‌یرکگارد با نگاهی مقایسه‌ای پرداخته می‌شود .کی‌یرکگارد معتقد است پرداختن به امور کلی و ماهیت اشیاء موجب شده که انسان از خویشتن را خویش غافل شود. شیخ اشراق نیز در آثار متعدد به خصوص در داستان‌های رمزی‌اش همواره به عوامل غفلت انسان از ذات خویش پرداخته است.آنچه کی‌یرکگارد به عنوان سیر اگزیستانس برای دست یافتن به «خودشناسی» در مراحل مختلف بیان می‌کند، او را بیش از همه به تعالیم عرفانی سهروردی نزدیک می‌کند؛ زیرا او دل سپردن به خداوند و کوشش توأم با ایمان و جدیت برای تحول در باطن را از مهم‌ترین ابزارهای خودشناسی معرفی می‌کند . البته در این خصوص تفاوت هایی با سهروردی دارد؛ زیرا در تفکر وی هیچ اعتقادی به استفاده از گزاره‌ها و تحلیل‌های عقلی البته از نوع عقل گرایی روشنگری ، در ارتباط با مسئله «خودشناسی» وجود ندارد؛ این درحالی است که سهروردی شیوۀ درست سیر به سوی حقیقت خود را استفاده از هر دو روش عقلی و عرفانی می‌داند که مکمل یکدیگرند.ضمن اینکه کی یرکگارد ایمان را فوق عقل می داند که البته این به معنای ایمان در مقابل و علیه عقل نیست .

محسن آزموده: هانا آرنت در جستاري پيرامون آشنايي آلماني‌ها با سورن كي‌يركگور، فيلسوف دانماركي از بي‌توجهي ايشان به اين شور بي‌پايان نوشته و او را چنين توصيف كرده است «در 43 سالگي در بيمارستاني در كپنهاك تنها و بي‌كس در گذشت. او در دوران زندگاني‌اش به شهرتي رسيد كه كم از انگشت‌نمايي نبود. رفتارهاي عجيب و غريب و شيوه زندگي‌اش به چشم عموم مردم دستاويزهايي براي رسوايي بود و تنها مدت‌ها بعد از درگذشت او بود كه تاثير انديشه‌هاي او رفته‌رفته احساس شد.» بايد اذعان كنيم كه غفلت فارسي‌زبانان از اين «نخستين فيلسوف اگزيستانسياليست» بارها بيش از آن چيزي است كه آرنت گفته است و تا سال‌ها ما تنها يك ترجمه قابل اعتنا از كتاب مهم او ترس و لرز (به همت عبدالكريم رشيديان) را داشتيم. به همين دليل است كه ترجمه قابل توجه كتاب ديگري از او، مفهوم آيروني، توسط صالح نجفي را بايد ارج نهاد. در نشستي كه هفته پيش در شهر كتاب مركزي به سبب انتشار اين كتاب با حضور مترجم، محسن ملكي ويراستار و علي معظمي پژوهشگر فلسفه از نشر مركز برگزار شد، درباره كتاب، انديشه‌هاي كي‌يركگور و معنايي كه كي‌يركگور از آيروني مراد مي‌كند و تصويري كه از سقراط عرضه مي‌دارد، مباحث بسيار ارزشمندي ارايه شد كه روايتي از آنها از نظر مي‌گذرد. در ابتداي نشست علي‌اصغر محمدخاني، معاون فرهنگي شهر كتاب گزارشي مختصر از آثار و انديشه‌هاي كي‌يركگور بيان كرد و برخي از مهم‌ترين آثار او را نام برد كه از آن ميان مي‌توان به اين عناوين اشاره كرد: يا اين يا آن، يادداشت‌هاي روزانه يك اغواگر، مراحلي در راه زندگي، مفهوم اضطراب، مكتب مسيحيت، ديدگاه‌هاي تبيين اثر من، براي محاسبه نفس عصر كنوني، ترس و لرز، تكرار، خطابه‌هاي مسيحي، زندگي و حكومت عشق و زنبق‌هاي صحرا و پرندگان آسمان به ما چه مي‌آموزند؟

این مقاله به بررسی رابطه عقل و ایمان در اندیشه اگزیستانسیالیستی کی یرکگور می پردازد. کی یرکگور ایمان را با واژه هایی همچون «شور»، «جهش»، و «رابطه با خدا» توصیف می کند و آن را برتر از عقل و گاهی در تضاد کامل با آن می پندارد. به نظر کی یرکگور ایمان را می تواند ما را نجات دهد، اما نمیتوان ایمان را با عقل شناخت. وی در تعارض میان عقل و ایمان جانب ایمان را می گیرد و از این رو «ایمان گرا » خوانده شده است. این مقاله می کوشد نشان دهد که کی یرکگور در تشریح ماهیت ایمان گریزی از نوعی عقل گرایی روشنگری ندارد. برای نشان دادن این امر به آراء برخی مفسران اندیشه کی یرکگور نیز استناد شده است. رابطه عقل و ایمان از دیر باز هم در سنت مسیحی وهم در سنت اسلامی ما از جمله موضوعات جنجال برانگیز فلسفی و کلامی بوده، هست و احنمالا خواهد بود. علت بحث برانگیزی این موضوع به ماهیت های کاملا متفاوت عقل و ایمان باز میگردد.فیلسوفان و متکمان در طول تاریخ فلسفه گاهی این دو را مکمل هم دانسته اند، گاهی مقابل هم و گاهی نیز کاملا متفاوت از هم تفسیر کرده اند.

"ترس و لرز کتاب ایمان کیرکگور است و نیز مهم‌ترین کتاب وی. خود او این کتاب را بهترین اثر خود دانسته و چنین گفته: این کتاب برای جاودانه‌کردن نام من کافی است گر چه به گفته هیرش این دشوار‌ترین اثر کیرکگور است که در آن بیش از هر اثر دیگر به هر وسیله‌ای در سرگردان‌کردن خواننده کوشیده است. نویسنده، در این کتاب به طرح دو مسئله مرتبط به هم که وابستگی ویژه‌ای به زندگی خود وی دارد، می‌پردازد: 1. رابطه فرد با امر واقع چه باید باشد؟ 2. رابطه او با زمان چه باید باشد؟ از نظر وی «ایمان» آخرین مرحله از مراحل سه‌گانه حیات و وجود (اگزیستانس) آدمی است. وی دو مرحله قبلی را پیش از تألیف کتاب ترس و لرز در کتاب «یا این یا آن» آورده است. مرحله اول زندگی «استحسانی یا زیبایی‌شناختی» است. داعی شخص در این مرحله «لذت» است. او از این زندگی کولی وار، بی‌سر و سامان، دم‌غنیمتی و تنعمات آن، لذت می‌برد و از این لذت‌بردن خویش نیز لذت می‌برد. مرحله دوم زندگی «اخلاقی» در این نحوه از زندگی، شخص اصول کلی اخلاقی را رعایت می‌کند. نماد این مرحله ازدواج و تعهد به خانواده است و زندگی در کنار خانواده و همراه با خوشبختی سر و سامان می‌یابد سومین مرحله، مرحل«دینی» است مرحله به اجمال در کتاب «یا این یا آن»، وصف شده و در کتاب ترس و لرز» مبسوط مورد بحث قرار گرفته است. او داستان ابراهیم یا در کتاب من دستمایه تأملات دینی ـ فلسفی و یا به تعبیر دقیق‌تر، هستی یا (اگزیستانس) خود قرار می‌دهد. این تأملات با حیات و احوال شخه به ویژه فراز و فرود رابطه وی با معشوقش رگینا، ربطی کاملاً مشخص دارد آنچه در کتاب مقدس در سفر تکوین در باب ابراهیمی و جریان قربانی‌شدن اسحاق (بنا به تلقی مسیحیان) آمده است، این است که ابراهیم پس از سال‌ها انتظار و دعا به درگاه خداوند صاحب فرزندی می‌شود. کودک در برابر نگاه پدر، بزرگ می‌شود و مهرش در دل پدر تثبیت می‌شود. پس از آنکه فرزند رشد نمود و جوان برومندی شد، ناگهان آزمون الاهي فرا می‌رسد «خداوند ابراهیم را امتحان کرد و به او گفت: اسحاق یگانه فرزندت را که دوستش می‌داری برگیر و به وادی موریه برو، در آنجا او را بر فراز کوهی که به تو نشان خواهم داد به قربان بسوزان» و این‌گونه حرکت دیالکتیکی ایمان آغاز می‌شود. حرکتی میان عشق و طلب پدرانه از یک‌سو و عشق و تسلیم پیامبرانه از سوی دیگر. نتیجه این دو کشش و گرایش متغایر، ایمان است. خدا قربانی‌شدن اسحاق را می‌خواست و نمی‌خواست. به همین سبب ایمان تمنای محال است اما آنچه برای انسان محال است برای خداوند محال نیست. از نظر کیرکگور ایمان طور ماورای عقل و نه ضد‌عقل است. عقل در برابر ایمان حیران و مات می‌شود و به همان میزان که اخلاق در عقل و اعتدال ریشه دارد از ساحت ایمان به دور است. قتل فرزندان به هیچ‌رو فعلی اخلاقی نیست. فعل اخلاقی یک امر و الگوی کلی همگانی است، اما ایمان به مقوله «شخص و فرد» تعلق دارد. ایمان از فراسوی نیکی و بدی می‌آید و به همین دلیل اخلاق شهر در مقابل آن حیران می‌شود. کیرکگور معتقد است با امر مطلق باید به نحو مطلق معامله کرد و این معامله‌ای است که در آن وظیفه را امر مطلق (خدا) مشخص می‌کند نه اصول عقلانی یا اخلاقی کلی و از پیش تعیین‌یافته کیرکگور پارادوکس ایمان را اینگونه بیان می‌کند (یا وکینه ملی در برابر خدا وجود دارد و طبق آن فرد به عنوان فرد از کلی برتر است و به عنوان فرد در رابطه‌ای مطلق با مطلق قرار دارد و یا در غیر این صورت ایران هرگز حادث نمی‌شود (به وجود نمی‌آید) زیرا همیشه وجود داشته است (قدیم است) و به تعبیر دیگر ابراهیم خاسر است. ترس و لرز دیالکتیک کیرکگور است که در آن مفاهیمی مهم در مرکز توجه نویسنده قرار دارد. مفاهیمی همچون شک، عشق، ایثار و ایمان که به تعمیر وی، «عالی‌ترین شور» و «آن عنصر اصالتاً انسانی» است.. هر اندازه نیز نسلی از نسل دیگر بیامود، باز هم نمی‌تواند عنصر اصالتاً انسانی را از نسل پیشین فراگیرد. از این حیث هر نسلی از ابتدا آغاز می‌کند. این «عنصر اصالتاً انسانی» همان شور است اما عالی‌ترین شور در انسان، همان ایمن است و در اینجا هیچ نسلی جز از همان جایی که نسل پیش آغاز کرده، شروت نمی‌کند. "