جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله تعدادی دیگر از جای‌نام‌های شاهنامه از کتاب داود منشی‌زاده دربارۀ جغرافیای شاهنامه به فارسی ترجمه شده است. جاینام‌هایی که در این مقاله دربارۀ آنها بحث شده، عبارت‌اند از: کوه سپند، کلات، چَرَم، لادن/ لاین، مَیَم، بیژن. نویسنده در ضمن بحث اطلاعات کتاب‌های پهلوی و اوستایی و نوشته‌های جغرافیایی و تاریخی فارسی و عربی را با آگاهی‌های مندرج در شاهنامه سنجیده تا جای دقیق یا تقریبی این مکان‌ها را به دست آورد.

در‌هم‌آمیختگیِ سروده‌های شاعران با یکدیگر، شاید عمری به درازای تاریخ ادبیّات داشته باشد. در این میان رباعی که کوچک‌ترین قالب شعری است، به دلایلی چند بیش از قوالب دیگر در معرض سرگردانی واقع شده است. ما در این مقاله، در باب یک رباعی که در میانۀ حکیم عمر خیّام و سدید‌الدّین اعور (شاعر و نویسندۀ سدۀ 7 ق) سرگردان است، کاوِشی کرده‌ایم و با ارائۀ دلایل و شواهد، تعلّق این رباعی به سدیدالدّین اعور را نزدیک به یقین دانسته‌ایم.

شیخ عبدالرزاق خائف قمی (م 1329 ش) ضمن آنکه «روضه‌خوان حرم حضرت معصومه» بود، شاعری نیرومند و با این وجود طناز است که هم‌زمان در همه صورت‌های ادبی شعر، از قصیده و غزل تا قطعه و رباعی و در حوزه ستایش معصومان و کربلا شعر سروده است. دیوان وی قبل از مشروطه، به صورت مختصر منتشر شده است؛ اما نسخه اصل آن در کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی برجای مانده که چند‌برابر متن چاپی است. در این مرور سعی کرده‌ام آنچه وی درباره مسائل اجتماعی و سیاسی ایران و به‌ویژه قم سروده است و نیز نمونه‌ای از اشعار وی را درباره خاندان تولیت با هدف شناخت بهتر فرهنگ این شهر بیاورم. خائف قمی از نزدیکان تولیت و سال‌ها در حرم به کار روضه‌خوانی مشغول بود؛ با این وجود در مدرسه باقریه، از مدارس جدید این شهر نیز معلمی می‌کرد.

عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبة الله حسینی، از عالمان و رجال شیعه در قرن پنجم و ششم هجری و از سادات بسیار خوشنام، متمکّن و دانشمند بوده، و منصب نقابت شیعیان را در منطقۀ بیهق بر عهده داشته است. منابع کهن او را عالم و شاعری زبردست در دو زبان فارسی و عربی دانسته‌اند و علاوه بر این وی را «صاحب القرآن» خوانده‌اند که نشان از انس و الفت او با قرآن کریم دارد. از سوی دیگر، جستجو در میان آثار وقفی کتابخانۀ آستان قدس رضوی نشان می‌دهد که یحیی بن هبة الله حسینی، و نوه‌اش ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبة الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سدۀ ششم هجری بر آستان امام رضا (ع) وقف کرده‌اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده‌اند. قرآن یحیی بن هبة الله حسینی نمونه‌ای از زیباترین کتابت‌های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که به دست عالمی شیعی از سادات حسینی در شهر بیهق کتابت شده و در سال 535 هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف بر حرم مولایش، امام رضا علیه السلام کتابت و به زیبایی تمام تزیین و تذهیب و تجلید کرده است. سایر ویژگی‌های متنی این اثر، از جمله اختلاف قرائات (و عدم تطابق با یک قرائت معیّن)، تبعیّت از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به‌کارگیری عدّ الآی بصْری، و مانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن‌نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد. دو ویژگی مهم و مختص در قرآن یحیی بن هبة الله حسینی هست: نخست آنکه وی از آغاز این 30 جزء را به نیت وقف بر حرم امام رضا علیه السلام کتابت کرده و لذا در آغاز و انتهای جزوات خود، به خطی زیبا به این امر اشاره کرده است. دوم استفادۀ وی از عناصر تزیینی و تذهیبی زیبا و چشمگیر در جای‌جای نسخه است.

مؤلف در این مقاله ضمن اشاره‌ای مقدماتی به سابقه کتابخانه‌های دوره قاجار، به معرفی کتابخانه دارالفنون به ‌عنوان اولین کتابخانه دانشگاهی و دولتی ایران در این دوران می‌پردازد. در این مقاله سعی شده است با بررسی مدارک و اسناد موجود چگونگی شکل‌گیری، اداره و ساختار اداری آن تشریح گردد.

تصحیح متون به هر شیوه‌ای که باشد، بر پایۀ نسخه یا نسخه‌های خطّی است و عدول مصحّح از ضبط نسخه‌های پایه تنها هنگامی جایز و پذیرفتنی است که ضبط مختار او خطای مسلّم متن را تصحیح کند، با شواهدی از متن تأیید شود و با زبان مؤلّف و موضوع متن سازگار باشد؛ امّا گاهی اعتماد به ضبط همسان نسخه‌ها، فریبندگی ضبط ناصواب، و در‌نتیجه پذیرفته‌شدن صورت محرّف و تغییر یافته، سبب شده است که نظر دقیق و نکته‌یاب محقّق از وصول به اصل منحرف شود و عبارتی یا بیتی با همان صورت مغلوط در متن جای گیرد. نویسنده در این مقاله چند نمونه آورده است از خطاهایی که به سببِ تحریف و تبدیل در نسخه‌ها پدید آمده و از نظر مصحّحان دور مانده است؛ نمونه‌هایی از کلیله و دمنه، دیوان ظهیر فاریابی، کلیات سعی و تاریخ جهانگشای جوینی.

این نوشتار ترجمه کتاب «رسائل توحیدی» تالیف محمد حسین علامه طباطبایی است. این مجموعه مشتمل است بر هفت رساله او در این رسائل توحید را در ذات، اسماء، افعال اثبات نموده و ظهور توحید در وسایط بین حق و موجودات و ظهور توحید در مرآت اتم که انسان است، تبیین می‌ نماید. عناوین این رسالات عبارتست از: رسالة فی التوحید؛ رسالة فی الاسماء؛ رسالة فی افعال الله؛ رسالة الوسائط؛ رسالة الانسان قبل الدنیا، الانسان فی الدنیا، الانسان بعد الدنیا.