جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله می‌خواهد با پژوهشی بنیادی ـ تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی، شماری از اصول تربیت اخلاقی را از منظر اسلام بررسی کند؛ ازاین‌رو، نخست هر اصل را از زبان شماری از مربیان بیان می‎کند تا زمینۀ فهم روشن‎تر اصل فراهم شود. آن‌گاه نظر اسلام را دربارۀ آن اصل می‎آورد. یکی از مهم‎ترین نتایج مقاله این است که گوهر اخلاقی اسلام اقتضا می‎کند که به اصول تربیت اخلاقی هم پرداخته باشد. همچنین این مقاله بی‎آنکه درپِی حصر اصول تربیت اخلاقی از نگاه اسلام در چند اصل خاص باشد، اثبات می‎کند که اسلام به چهار اصل توجه می‌کند: سازگاری وسایل با هدف‎ها؛ پایبندی کامل به رفتار اخلاقی؛ رعایت تفاوت‎های فردی؛ بازتاب عینی و ذهنی اخلاق. نتیجۀ دیگر تحقیق آن است که این اصول جهانی‌اند و با فطرت بشر سازگار.

کامل ترین مکتب تربیت در میان مکاتب مختلف، مکتبی است که سرچشمه و منبع آن وحی الهی باشد زیرا تنها خالق انسان است که آشنا با تمام ابعاد وجودی اوست و می تواند مربی هدایت گر و تربیت کننده وی باشد در حقیقت، تربیت چیزی جز تربیت دینی و مذهبی نیست و منظور از تربیت دینی نظام تربیتی مورد نظر دین اسلام می باشد. تزکیه نفس و تربیت علاوه بر این که در قرآن کریم تصریح شده است در کتاب های اخلاق و حدیث مکرر مورد توجه مربیان دین قرار گرفته است آنان با کوششی دامنه دار راه و روش تربیت را نشان بندگان خدا داده اند. وجه مشترک آیات و روایاتی که در این زمینه موجود است، آن است که همگی دنیا دوستی را مذموم دانسته و دستور به پرهیز ان داده اند و یگانه راه سعادتمندی بشر را اجرای فرامین الهی، اصلاح روابط بین خود و خدا، جامعه انسانی و جهان پیرامون او دانسته اند. این اصلاحات زمینه ای هستند برای رسیدن به قرب خداوند متعال که همانا هدف غایی تربیت و تزکیه نفس می باشد. در این میان، حتی با استفاده از نکات موجود در این آیات و با توجه به روایات، بسیاری از ویژگی ها و اصول تربیت دینی به دست می آید که این ویژگی ها خاص مکتب تربیتی اسلام به عنوان کامل ترین دین می باشد. برای رسیدن به نقطه مطلوب در تربیت دینی استفاده از ابزار مناسب و صحیح ضرورت دارد؛ این مهم در متون دینی ما مورد توجه قرار گرفته و به فراخور موقعیت زمانی و مکانی، شیوه هایی را ارائه داده اند تا آدمی در مسیر فلاح تربیت شود. البته تخلق به اخلاق پسندیده و تربیت دینی با توجه به شیوه های ارائه شده از سوی دین در گرو تلاش، تمرین، تکرار و پایداری فرد می باشد.

بررسی روش های انبیاء در تربیت افراد جامعه از دیدگاه قرآن کریم است. نویسنده در فصل نخست این رساله، به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی تربیت از دید لغت شناسان و مفسران و نیز بیان جایگاه تربیت در آموزه های دینی پرداخته و در فصل دوم اهداف تربیتی انبیاء را در قرآن بررسی نموده که عبارت اند از: تفکر و تعقل، تقوا، عدالت، حکمت، عبادت، تزکیه، اتحاد، و تقرّب به خدا. فصل سوم به ارزیابی ویژگی های مربّی اختصاص دارد از جمله: خودساختگی، انگیزه الهی، دلسوزی، صبر و استقامت، مخاطب شناسی، و صداقت و صراحت. در فصل چهارم بایستگی ها و شایستگی های تربیت را مطرح نموده و در فصل آخر روش های تربیتی انبیاء را مورد بحث قرار داده که عبارت اند از: اسوه سازی، عبرت از گذشتگان، دعوت به تعقل، انذار و تبشیر، یادآوری نعمت ها، تعظیم شخصیت متربّی، تقویت محبت، پاداش و تنبیه، توجه دادن به معاد، تربیت عملی، تذکّر، تحریک ایمان، آزمایش و ابتلا، توبه، و استفاده از قالب های مؤثر همچون تمثیل و تشبیه.

بهارستان جامی یکی از مهم ترین آثار تربیتی قرن نهم است که به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده است. موضوع این مقاله به «تحلیل درون مایه های تربیتی در بهارستان» اختصاص دارد که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی و تحلیل متن انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مباحث تربیتی در بهارستان ظاهرا براساس دیدگاه امام محمّد غزالی مطرح شده و در سه محور تربیت در خانواده، مدرسه و اجتماع با اندیشه های وی مطابقت دارد و درون مایه های تربیتی آن بیشتر بر پایه عدالت، توجه به زیردستان، علم آموزی، رازداری و حسن معاشرت استوار است. جامی در بیان مبحث تربیتی، همانند امام محمّد غزالی هدف نهایی و غایی تربیت را تزکیه نفس و دوری از فساد برای نیل به کمالات عالی انسانی و سرانجام تقرّب به خدای یکتا می داند.

از دیدگاه اسلام، تشکیل خانواده و تربیت صحیح فرزند، جایگاه ویژه داشته و نردبان صعود شمرده شده است. موفقیت در تربیت عبادی معنوی فرزند، به نبود عوامل آسیب زا در امر ازدواج و گزینش همسر بستگی دارد. ازاین رو، شناخت زمینه ها و عوامل آسیب زای این عرصه، هنگام ازدواج و پیش از آن، امری سرنوشت ساز می باشد. این پژوهش بر آن است که عوامل آسیب زا در تربیت معنوی عبادی فرزندان آینده خانواده را، هنگام ازدواج و پیش از آن، از دیدگاه منابع دینی و از منظر کارشناسان امر، بازکاوی کند تا برای کسانی که در مسئله ازدواج، نسبت به همسر و تربیت فرزندان آینده شان دغدغه دارند راهگشا باشد. این تحقیق با رویکرد توصیفی تحلیلی، عوامل آسیب زای تربیت معنوی عبادی را مورد ارزیابی قرار می دهد. مواردی همچون: عدم تدین همسر، نابرابری اعتقادی و فرهنگی داوطلبان ازدواج، بداخلاقی، شراب خواری، نابرابری فکری زوجین، و نیز برخی بیماری های ارثی، ازدواج های تحمیلی و... از یافته های این تحقیق و از عوامل آسیب زا به شمار می آیند.