جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ذیل آیۀ شریفۀ <وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّأَیٰ بُرْهَانَ رَبِّهِ> روایات نسبتاً پرحجمی در شماری از منابع تفسیری عامه گزارش شده که حاکی از آن است که حضرت یوسف؟ع؟ را به قصد ارتکاب گناه متهم می‌دارد، در حالی که آیات متعددی از سوره یوسف؟ع؟ با دلالت‌هایی روشن، حاکی از عدم ارتکاب هر نوع گناه توسط آن حضرت است. بر اساس این آیات، شش شاهد بر پاک بودن حضرت یوسف؟ع؟ گواهی می‌دهند: خدای متعال، خود آن حضرت، زلیخا، یکی از اقوامش، عزیز مصر و گروهی از زنان مصر. حتی خود آیۀ مورد بحث نیز بر اساس برخی تحلیل‌ها، حاکی از بی‌گناهی آن حضرت است. آیۀ 53 سورۀ یوسف نیز نه حاکی از اعتراف یوسف؟ع؟ به گناه، بلکه دلیل بر تواضع و اخلاص آن حضرت و ناشی از اندیشۀ توحیدی اوست.

با مطالعه تفسیر تسنیم و دقت در آراء تفسیری آیت‌ الله جوادی آملی به وجود اختلاف ‌نظرهایی بین دیدگاه ایشان و علامه طباطبائی پی می‌بریم، با توجه این‌که هر دو از مفسران معاصر و صاحب‌نظر در تفسیر قرآن کریم می‌باشند، متوجه این نکته می‌شویم که المیزان علامه با همه ارزش و اعتباری که برخوردار است، در برخی موارد توسط شاگرد ایشان مورد نقد قرار گرفته است. با بررسی آثار موجود در این زمینه چون رساله مستقلی در این موضوع در دست نبود از این جهت نگارنده بر آن شد که موضوع پایان‌نامه خویش را بررسی این اختلاف ‌نظرها در سوره های یونس، هود و یوسف قرار دهد تا ضمن آشنایی هرچه بیشتر با این اختلاف آراء، خواننده را برای دقت بیشتر و دریافت نظرات جدید در تفسیر کلام وحی به تأمل و تکاپوی علمی وا دارد و به نظرات جدید در تفسیر دست یابد که موجب گسترش مفاهیم قرآن در بین پژوهشگران گردد تا زمینه تحقیق بیشتر در این حوزه فراهم شود. روش کار در انجام این تحقیق به این صورت است که در هر موضوعی ابتدا نظر برخی از مفسران نقل‌شده و در ادامه دیدگاه تفسیری علامه و در نهایت نقد آیت‌الله جوادی آملی به ‌عنوان یکی از آراء مطرح و قابل‌قبول در تفسیر ارائه می‌شود. موارد اختلاف در سوره یونس و هود و سوره یوسف از جمله موضوعاتی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

این پایان نامه با روشی تُوصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریه وحدت موضوعی سوره های قرآن، به کشف غَرض سوره یوسف با بهره گیری از نقش «سیاق» از قرائن پیوسته لفظی، بعنوان یکی از ابزارهای پُرکاربرد و تأثیرگذار در تفسیر و همچنین توجه به عناصر درون متنی سوره یوسف که در قالب داستان یعقوب او و با محوریت یوسف بیان شده است، پرداخت و در این راستا به مفاهیم اصلی پژوهش مانند «سیاق» و «غرض» و نظرات دانشمندان علوم اسلامی و مفسرین در مورد آنان اشاره شد و سرانجام با بررسی و واکاوی محتوایی تک تک آیات سوره و تقسیم بندی عناصر درون متنی آن به عناصر شخصیتی و عناصر موضوعی، معلوم شد، مهمترین معیارهای کشف غرض این سوره، عناصر درون متنی آن بوده و اهمیت و نقش مهم «سیاق» برای کشف غرض سوره نیز مشخص و نمایان گردید. غرض اصلی این سوره، بیان ولایت خداوند بر بنده خود یوسف، با دو ویژگی «مخلَص» و «مُحسن» در تمامی فراز و نشیب های زندگی اش، چه آنجا که برادرانش از حسادت او را به چاه انداختند و چه آنجایی که به کاخ عزیز مصر رفت و پاکدامنی ورزید و به زندان افتاد و چه آنجایی که به مقام عزیزی مصر رسید و بزرگوارانه و در کمال قدرت، از خطای برادرانش درگذشت و پدر و مادرش را در جایگاه رفیع قرار داد، است و همچنین، موضوع هدایتگری خداوند بر سایر بندگانش و توصیه به پند و عبرت گرفتن از داستان یعقوب و آل او که به پیامبرش وحی نموده و دعوت همه انسانها به اخلاص در ایمان، پاکدامنی، صبر در مصائب، تقوی، تعقل و توجه به وجود نشانه های توحید در طبیعت، عبرت از عاقبت و فرجام حسادت و دشمنی، و رحمتش بر بندگان خاطی و گذشت و نادیده گرفتن خطا توسط بندگان خوب و مخلصش از اغراض فرعی این سوره به شمار می رود.

مسئله تربیت و شیوه‌های کارآمد آن در طول تاریخ حیات انسان به خصوص در عصر اطلاعات بسیار مورد توجه قرار گرفته و از مباحث مهم و سرنوشت ساز محسوب می‌شود. بی‌تردید این مسئله در رشد و زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی نقش اساسی دارد از این رو در آموزه-های وحیانی به آن عنایت ویژه شده است. پژوهش حاضر با موضوع اهداف تربیتی سوره یوسف با تاکید بر دو روش انذار و تبشیر بر آن است تا با بررسی اهداف تربیتی در سوره‌ی یوسف و نیز بررسی آیات انذار و تبشیر در این سوره و تاثیر این آیات و اهداف در زندگی فردی و اجتماعی انسان تلاشی داشته باشد. اهداف تربیتی به صورت‌ها مختلفی تقسیم بندی می‌شود. در این پژوهش در ابتدا دو قسم واسطه‌ای یا مرحله‌ای و اهداف نهایی یا غایی معنا شد. و در ادامه، داستان حضرت یوسف (علیه السلام) با سه هدف تربیتی: اهداف الهی ، شخصی و جمعی مورد بررسی قرار گرفته است. اهداف الهی و شخصی در سه سطح بینشی، گرایشی و رفتاری و اهداف جمعی در چند بعد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و طبیعی بررسی شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که این سوره‌ دارای نکات تربیتی بسیاری است و حضرت یوسف به عنوان مربی، همانند سایر انبیاء الهی و مربیان هدایت، با بهره گیری از دو شیوه‌ی انذار و تبشیر به هدایت و تربیت جامعه زمان خود و عصر حاضر پرداخته است. روش گردآوری این پژوهش توصیفی – تحلیلی می‌باشد.

قرآن که کتاب هدایت است قصه‌های آن برای سرگرمی و ‌بیهوده نیست بلکه در قصه‌های آن پند و عبرت‌های بسیاری نهفته است که مردم را در سیر کمال با الگو‌گیری از شخصیت‌های آن قصه‌ها بسیار راهنمایی می‌کند. یکی از قصه‌های قرآن قصه حضرت یوسف (علیه السلام) است که قرآن آن را احسن القصص معرفی کرده است. در این تحقیق آموزه‌های تربیتی سوره یوسف با تأکید بر تفسیر نور و أیسر التفاسیر در بخشهای فردی خانوادگی و اجتماعی آورده شده است. در تفسیر نور به بخشهای آموزه‌های تربیتی از قصه یوسف (علیه السلام) بیشتر پرداخته شده است و نکته های ظریف و قابل تامل زیادی در این تفسیر وجود دارد اما أیسر التفاسیر بیشتر به ظاهر آیات پرداخته و کمتر از آموزه‌های تربیتی استفاده نموده است. از جمله آموزه‌های تربیتی در بخش فردی این است که انسان باید زندگی خود را ابتدا بر اساس باور توحیدی و یاد خدا بنا کند و با شکر نعمت‌هایش کارها را با توکل و صبر بر او پیش ببرد. و آموزه‌های تربیتی در بخش خانوادگی با توجه به رابطه والدین با فرزندان این است که اگر پدر از جایگاه فرزندان شناخت داشته باشد می‌تواند فرزند را از شر دسیسه‌ها و توطئه‌های دشمنان داخلی مثل شیطان و خارجی مانند حسودان حفظ کند و فرزندان هم اگر به سفارش‌های والدین گوش دهند و احترام آنان را با صداقت و کمک کردن و ... به‌جا آورند و فرزندان بین یکدیگر صله رحم را به جا آورند و نگذارند حسد بین آنها جدایی بگذارد و مواظب یکدیگر باشند زیرا اخلاق خوب و بد در خانواده تأثیر بسیاری زیادی از خود بر‌جا می‌گذارد. آموزه‌های تربیتی این سوره در بخش اجتماعی این است که حاکم و یا مدیر یک جامعه باید ویژگیهایی مانند علم و عدل و تخصص و سعه صدر داشته باشد و از آنجایی که جامعه عبارت از فرهنگ و اقتصاد است، برای نظارت این ها لازم به امور قضایی است. آموزه‌های تربیتی بسیاری در این بخشها وجود دارد که رعایت آنها باعث ثبات و پیشرفت جامعه بشری می‌شود.

عصمت انبیاء از مبانی مشترک میان مسلمانان است اما در مورد گستره آن اختلاف نظرهایی وجود دارد و از دیرباز تا کنون محلی برای بیان آراء مفسران و متکلمان با رویکردهای گوناگون بوده است و آراء تفسیری گوناگونی را به خود اختصاص داده است. به طوری که در برخی از آیات، تعدادی از مفسران اعتقاد به خطای نبی الهی دارند، برخی دیگر به ترک اولی رای می‌دهند و مفسران دیگر نیز معتقدند پیامبر الهی با توجه به مقام عصمت، از هر خطایی مصون است. در سوره یوسف نیز آیاتی دیده می‌شود که محل سؤال و شبهه قرار گرفته است، شبهاتی در زمینه مسائل اعتقادی، رفتاری و گفتاری به انبیای الهی حضرت یعقوب و حضرت یوسف نسبت داده شده است و موهم عدم عصمت ایشان می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نظرات مفسران گاهی با یکدیگر بسیار متفاوت است و دیدگاهی جامع وجود ندارد و هم‌چنین به دلیل پرداخته نشدن به تمامی شبهات موجود در سوره یوسف، این موضوع به مسئله‌ای پژوهش محور تبدیل شده است و پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا آراء تفسیری را مورد ارزیابی قرار داده است و پس از بررسی دیدگاه‌های مطرح شده و نقد نظرات، دیدگاه برگزیده را در خصوص شبهه مورد نظر بیان کرده است. بررسی‌ها مشخص می‌کند که بخشی از شبهات، به دلیل کج فهمی و عدم درک درست از آیه و هم‌چنین توجه به روایات ضعیف و اسرائیلیات ایجاد شده است و نتیجه‌ای که از بررسی تمامی شبهات به دست آمده است حاکی از عصمت انبیاء و عدم ارتکاب گناه حضرت یعقوب و حضرت یوسف می‌باشد.

تاریخ یکی از دانش‌ های بشری ا‌ست و تاریخ نویسی یکی از ابزارهای مهم انتقال تجربیات و فهم زندگی بشر به شمار می ‌رود که از دیرباز بسیاری از افراد و متون، به ثبت و ضبط آن همت گمارده ‌اند. در این میان، کتب ادیان ابراهیمی به طور عام و قرآن‌ کریم، به طور خاص از جمله متونی‌ هستند که مفادی تاریخی را به همراه دارند. از سویی دیگر متون دینی نظیر قرآن، در پی انسان سازی و بیان آمده ‌اند و بیهود‌گی و زیاده ‌گویی در آنها راه ندارد. قرآن کتاب زندگانی و الگوی مسلمانان است و همه‌ علوم در آن نهفته است و برداشتن پرده ‌های ابهام از هر چیزی در لوای آن میسر است.این مقاله با بازخوانی دقیق ‌تر سوره‌ مبارکه یوسف (ع)، به عنوان سوره ‌ای تاریخی از قرآن، در تلاش است تا به ویژگی ‌های الگوی روایت تاریخی از منظر قرآن کریم دست یابد.مقاله‌ پیش رو، ابتدا با تبیین نسبت میان روایت داستانی قرآن و روایت تاریخی مرسوم، نگاه مخاطب را به قابلیت الگویابی روایت تاریخی از میان الگوی روایت داستانی قرآن معطوف می ‌دارد. سپس با تحلیل روایت داستانی سوره‌ یوسف (ع) به مثابه‌ الگویی برای روایت تاریخی، و دسته ‌بندی نتایج به دست آمده، به توصیه هایی مناسب بهره‌ گیری برای رسیدن به روایت مطلوب تاریخی دست می ‌یابد. روشن ‌گری، دارای پیام انسان ‌ساز بودن، توجه به بندگی خدا به عنوان نخ تسبیح روایت تاریخی، توجه به غیب و قدرت الهی، در نظر گرفتن نقش شیطان در تاریخ، پرداختن به شخصیت ‌های تاریخی و ارائه‌ الگوها، گذشتن از حواشی روایی، ارجاع مدام به سنن الهی، و روایت منزل به منزل با جانب داری حق با محوریت نقاط عطف روایت بر اساس سیر توحیدی تاریخ از جمله ویژگی ‌های روایات تاریخی قرآن کریم هستند که در این مقاله مورد توجه قرار دارند.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 2 در این جلد تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل می پردازد: اعراف انفال توبه یونس هود یوسف

قرآن کریم پیرامون درخواست پاداش رسالت پیامبران دو گونه سخن گفته است، برخی از آیات به نقل از پیامبران و پیامبر خاتم (ص)، مطالبه مزد رسالت را از جانب ایشان نفی کرده و آن را ویژه خداوند متعال به شمار آورده است و حال آنکه در برخی از آیات مانند: 57 فرقان، 47 سبا و 23 شوری، برای امر رسالت و پیامبری، از مردم درخواست مزد و پاداش شده است. این مقاله بر آن است تا با طرح دیدگاه مفسران قرآن در این خصوص و با تبیین این دو گروه از آیات، به رفع تعارض ظاهری آنها بپردازد و با مفهوم شناسی واژه مودت و قربی و بررسی پیرامون نوع استثنا در آیه «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» و نقد ادعای نسخ آیه، این موضوع را تحلیل و بررسی نماید. پژوهشگران در پایان باورمند گردیده اند که پاداش رسالت پیامبر خاتم (ص)، همان اظهار مودت به اهل بیت پاک و مطهر ایشان است.