جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. اهمّ مطالب "جلد چهارم" به قرار زير است: امام وارث همۀ علوم قرآن، علوم همۀ انبياء و بالاخره وارث جنبه‌هاى روحى و علمى پيامبران است،ذكر برخى از معجزات و مناقب اميرالمؤمنين (علیه السلام) و اينكه اميرالمؤمنين (علیه السلام) وارث همه كمالات پيامبر صلی الله علیه و اله و سلم جز نبوّت بوده است، مراد از آيۀ "و من عنده علم الكتاب" اميرالمؤمنين (علیه السلام) مى‌باشد، مراد از شاهد در آيۀ 17 سورۀ هود و مراد از هادى در آيۀ "و لكلّ قوم هاد" امير المومنين علیه السلام است،ضرورت وجود امام و بيان اينكه زمين هيچگاه از حجّت خدا خالى نيست.

رساله حاضر که بخشی از کتاب شیخ مفید ره می باشد درباره امامت و ذکر کج روی هایی است که برخی از عامه درباره امامت رفته اند و در ضمن توضیح مسائل امامت به شبهات هم پاسخ داده می شود.

امام در لغت کسی است که عده ای به او اقتدا کرده و او را پیشوای خود قرار دهند و چون مفهوم مقتدا بودن در معنای امامت منظور شده است؛ پس امامت در صورتی تحقق می یابد که گروهی از فردی فرمان برند و در مقابل او تسلیم باشند. این کتاب به صورت درسی در شانزده درس با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام تدوین گردیده است. در هر درس به موضوعات مختلفی پرداخته است. در درس اول و دوم به بحث از معنای امامت و ولایت از نظر لغت و قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام و حقیقت ولایت تکوینی و تشریعی و حدود ولایت تکوینی و تشریعی امام پرداخته شده است. در درس سوم به ضرورت وجود امام و فلسفه ولایت پرداخته شده و درس چهارم به حکمت های نصب امام از سوی خدای تعالی و به تعبیر دیگر جهات نیاز خلق به امام و آثار وجود امام در میان آن ها پرداخته شده است و اثبات گردیده است که با وجود امام دین صیانت میشود و اختلافات اساسی فکری و عقیدتی رفع می گردد و توجه به خدا در میان بندگان پدید می آید و فیض الهی تداوم یافته و لطف خدا شامل حال خلق می شود. در ادامه وظایف مردم در برابر امام شامل معرفت و اعتقاد به امامت امامان و محبت و مودت اهل بیت آمده است. ویژگی های امام در این کتاب به طور مفصل مورد کنکاش قرار گرفته و به هر کدام چون عصمت، علم، و ... به طور جداگانه پرداخته شده است. اما درس سیزدهم راه های تعیین امام را بررسی کرده و از نظر اهل سنت و مکتب اهل بیت بیان کرده. درس چهاردهم نصوص امامت و درس پانزدهم امامت حضرت امام عصر عج است. در درس شانزدهم نیز رجعت و امامت ایشان بررسی شده است.

تمام جوامع انسانی از دیرباز تا امروز تدبیری برای ادارۀ امور جامعۀ خویش اندیشیده اند، این گونه که شخص یا اشخاصی به شیوه های مختلف این مهم را به عهده گرفته اند. در جامعۀ اسلامی که شکل گیری آن به وجود حضرت محمّد (ص) صورت گرفته و حیات سیاسی و اجتماعی آن نیز تحت الشعاع آموزه های اسلامی است، ادارۀ جامعه اسلامی تا زمان حیات پیامبر اکرم (ص) به عهدۀ ایشان بود، اما این موضوع یعنی رهبری جامعۀ اسلامی پس از فقدان ایشان به مسئله ای اختلافی بین مسلمانان مبدل گشت، هر چند اصل نزاع آنها بر سر مصداق امام شکل گرفت، اما بعدها اصل مسئلۀ امامت به عنوان موضوعی کلامی مطرح شد. اما بحث در مورد امامت صرفاً یک بحث تاریخی نیست تا در شرح و تبیین یک رخداد مهم در تاریخ اسلام خلاصه شود؛ امامت، ابعاد و زوایای مهم دیگری نیز دارد؛ این مسئله، با حیات فکری، اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی امت اسلامی رابطه ای استوار و تعیین کننده دارد. جایگاه مهم و برجسته بحث امامت در تفکر و تعالیم اسلامی نیز از همین ابعاد اساسی و سرنوشت ساز آن، ناشی می شود. موضوع این نوشتار چنانچه گفته شد بررسى تطبیقی ادلۀ عقلی و نقلی امامت عامه در کتاب المغنی از قاضی عبدالجبار و الشافی، اثر سید مرتضی است. مقصود از ادلۀ عقلی و نقلی امامت عامه، صرفاً تمام دلایلی از این دو جنس برای اثبات امامت عامه نیست بلکه تمام ادلۀ عقلی و نقلی ای است که ضمن مباحث امامت عامه، از سوی این دو متکلم عنوان شده است، و هدف نویسنده نیز بیان گزارش توصیفی و تحلیلی مباحث امامت عامه از کتاب الشافی فی الامامة سید مرتضی است که چون المغنی را هر چند در قالب عباراتی کوتاه در بطن و متن خود دارد، همزمان المغنى نیز گزارش می شود، گاهی در کنار این روایت گری به نقد عبارات نیز پرداخته شده است. این کتاب اثری است تخصصی در زمینه امامت عامه که شیوه تالیف کتاب ترجمه، تحقیق، بررسی، تطبیق و تحلیل است. در این اثر در کتاب الشافی فی الامامه نوشته سید مرتضی علم الهدی و المغنی فی ابواب التوحید و العدل اثر قاضی عبدالجبار معتزلی را که هر دو به زبان عربی هستند مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. الشافی فی الاماه در پاسخ به شبهات قاضی عبدالجبار در جلد بیستم کتاب المغنی به نگارش درآمده است و مباحث مربوط به امامت اعم از امامت عامه و خاصه را در بر دارد.اما شکل و ساختار کتاب به گونه ای نیست که بتوان مباحث آن را به صورت منظم و دسته بندی شده مانند دیگر کتب کلامی یافت. این مسئله و همچنین قلم دشواریاب سید مرتضی سبب شده بود این کتاب علیرغم اینکه توسط شیخ طوسی شاگرد سید مرتضی نیز تلخیص شود، همچنان در مجامع علمی مهجور باشد. این دو متکلم شیعی و معتزلی، معاصر با یکدیگرند و هر دو از بزرگان نحله فکری خور به شمار می آیند و این اهمت بررسی اثر ایشان را دو چندان می ساخت. در این اثر تقریبا دو جلد از چهار جلد الشافی فی الامامه که به مبحث امامت عامه پرداخته بود، ترجمه شده و برای تحقیق و تکمیل آن از ۷۴ منبع عربی و ۱۲ منبع فارسی استفاده شده است. این کتاب در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول در وجوب عقلی امامت، فصل دوم در وجوب نقلی و شرعی امامت، فصل سوم و چهارم نیز به صفات امام و تحقق امامت اختصاص یافته است. در ابتدای هر موضوع در هر فصل پیشینه بحث از جانب متکلمان شیعه و معتزله به سیر تاریخی قرن دوم تا هشتم ذکر شده است.

اين تحقيق در پى تبيين ديدگاه محدثان متقدم شيعى درباره الهى بودن مقام امامت و انتصاب الهى ائمه از اهل‏ بيت عليهم‏ السلام مى‏ باشد. هر چند گزينش الهى امام از عقايد مبنايى در مكتب تشيع است، برخى در انتقاد به ديدگاه تشيع در اين موضوع، آن را حاصل نگاه عقلى‏ اى دانسته‏ اند كه متكلمان مكتب بغداد به مسائل اعتقادى داشته‏ اند و معتقدند محدثان متقدم تا اوايل قرن پنجم، امامت را امرى زمينى تلقى مى‏ كردند و باور به نصب الهى امام را باورى غاليانه مى‏ شمردند. اين تحقيق با روش توصيفى ـ تحليلى، بر آن است كه انديشه اغلب محدثان متقدم همانند متكلمان و بزرگان مدرسه بغداد چنين بوده كه امامت را منصبى الهى و ائمه اطهار عليهم‏ السلام را افرادى منصوب از سوى خدا در مقام امامت (سياسى و دينى) مى‏ دانستند.

«کتاب النور فی الامام المستور» اثر محمدباقر بهاری همدانی (۱۲۷۰- ۱۳۳۳ ق) می‌ باشد. اثر، در صدد بیان ادله اثبات وجود حضرت مهدی علیه‌السّلام است. مولف در مقدمه، اشاره‌ ای به نیاز وجود شخصی که جاپای نبی اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ وسلّم گذاشته، وظایف او را در خصوص هدایت و تبلیغ دین بین مردم انجام دهد، می‌ پردازد. و در ادامه در باب اول به وجود امام و وجوب آن، بحث از اطاعت نمودن از اوامر امام و بعضی از ویژگی‌ ها و صفات امام از طریق روایات اشاره می‌کند. نویسنده در ابواب هشت گانه، افزون بر اثبات وجود حضرت مهدی علیه‌ السّلام درباره امامت عامه و خاصه، امامان دوازده گانه، جایگاه و فضیلت اهل بیت در قرآن و حدیث پرداخته و با استناد به روایات از متون قدیم شیعه و اهل سنت، ضمن بیان مشترکات شیعه و اهل سنت در این زمینه، تمایزات هر یک را یادآور می‌ شود. همچنین مولف با تکیه به کتاب‌ هایی درباره حضرت مهدی علیه‌ السّلام ، داستان‌ هایی از ملاقات عالمان و شخصیت‌ ها با آن حضرت را نقل کرده است. وی در بخش خاتمه، برخی از مدارک و منابعی که در نگارش اثر از آنها سود جسته است را، معرفی می‌ کند.

این کتاب در 12 فصل به تشریح عقاید شیعه و اثبات امامت می‏پردازد و برای انجام این هدف آیات و سوره‏های مختلف قرآن به صورت موضوعی تفسیر شده و فضایل و مناقب حضرت علی (ع) و اهل بیت و ابعاد مسئله امامت از دیدگاه قرآن تشریح شده است.

کتاب «حاجة الأنام الی النبي و الإمام علیمها السلام» نوشته علی اصغر موسوی لاری، مجموعه 40 آیه، 40 حدیث و 40 شعر درباره سیره نظری و عملی چهارده معصوم (ع) گردآمده است. در صفحات پایانی نیز چهل سوال چهار گزینه‌ ای به منظور استفاده در مسابقات مختلف به چاپ رسیده است .

اشاعره و اکثر معتزله نصب امام را شرعاً بر مردم واجب می‌دانند. براین اساس تفسیر آنها از ضرورت امامت، دو قید دارد: اولاً وجوب را شرعی می‌دانند و نه عقلی و ثانیاً آن را از باب «وجوب علی الناس» می‌انگارند و برای اثبات این مدعا به ادله‌ای تمسک کرده‌اند. در این مقاله برخی از ادلۀ امامیه بر وجوب نصب امام از جانب خداوند تبیین شده است، همچون: 1. قاعدۀ امکان اشرف؛ 2. نیاز شرع به حافظ؛ 3. واسطۀ فیض؛ 4. هدایت عمومی و اتمام حجت و 5. قاعدۀ لطف. سپس برخی ازاستدلال‌های فخر رازی مبنی بر وجوب نصب امام توسط مردم بیان شده‌اند؛ همچون: 1. امام موجب دفع ضرر از نفس؛ 2. نصب امام مقدمۀ واجبات مطلق. سعی شده است که ناکافی بودن استدلال‌های فخر رازی تبیین واز تمامیت ادلۀ امامیه دفاع شود.